Според резултатите од голема студија спроведена од научници од Харвард и објавена во престижниот магазин „Наука“, предизвикувачкиот агенс на мононуклеозата – вирусот Епштајн-Бар (ЕБВ) – би можел да биде клучен фактор во развојот на мултиплекс склероза. Ова откритие отвора можности за развој на превенција и терапии насочени не само кон вирусот, туку и кон спречување на една од најенигматичните автоимуни болести на модерното време, пишува „Хина“.

Што точно е мононуклеоза?

Инфективната мононуклеоза е акутна вирусна болест која во дури 90 проценти од случаите е предизвикана од вирусот Епштајн-Бар, член на семејството на херпесвируси, познат и како човечки херпесвирус тип 4. Други можни причини вклучуваат цитомегаловирус (ЦМВ) и, ретко, паразити како што е токсоплазма гондии (Toxoplasma gondii).

Болеста најчесто се јавува кај адолесценти и млади возрасни, особено на возраст меѓу 15 и 25 години, додека кај децата инфекцијата често се одвива тивко, без значајни симптоми. Кај возрасните кои доаѓаат во контакт со вирусот за првпат, симптомите може да бидат поизразени и закрепнувањето може да потрае подолго.

Мононуклеозата се нарекува „болест на бакнување“ поради нејзиниот начин на пренесување – најчесто преку плунка. Вирусот може да се пренесе и преку крв, сексуален контакт, трансфузија или трансплантација на органи, но најчестиот пат останува близок физички контакт – бакнување, споделување прибор за јадење, играчки или чаши.

Како да се препознае болеста?

Болеста обично започнува со нејасни симптоми: губење на енергија, апатија, треска и болки во мускулите. Потоа, се развиваат поизразени симптоми, како што се црвено и болно грло, отечени лимфни јазли во вратот, висока телесна температура (често над 39 степени), зголемен црн дроб и слезина и осип сличен на оној кај мали сипаници. Кај децата, симптомите можат да бидат благи и лесно да се помешаат со вообичаена вирусна инфекција.

Мононуклеозата е специфична во крвните тестови – карактеристична е појавата на таканаречени атипични лимфоцити, како и зголемен број на леукоцити. Во раните фази на болеста, крвните тестови за ензими на црниот дроб често покажуваат благи покачувања, што може да укажува на минливо оштетување на црниот дроб.

Симптомите обично се појавуваат четири до шест недели по изложеноста на вирусот, а кај повеќето пациенти болеста трае две до шест недели. Заморот и слабоста можат да траат неколку месеци, особено кај возрасните.

Компликациите се ретки, но можни

Иако мононуклеозата се смета за блага болест во повеќето случаи, компликациите можат да се појават кај одреден број пациенти. Најчести од нив се руптура на слезината, воспаление на црниот дроб, пневмонија, анемија, тромбоцитопенија и невролошки компликации како што се менингитис или енцефалитис.

Поради зголемената слезина, која е особено ранлива во акутната фаза на болеста, препорачливо е да се избегнуваат физички активности што вклучуваат напрегање на абдоминалниот ѕид – како што се контактни спортови – најмалку четири недели по дијагнозата.

Лекувањето е симптоматско: одмор, хидратација и намалување на температурата. Антибиотиците не се користат бидејќи станува збор за вирусна инфекција, освен ако не постои бактериска суперинфекција (на пр. стрептококна ангина).

ЕБВ и мултиплекс склероза – што вели науката?

Мултиплекс склерозата е хронична воспалителна болест на централниот нервен систем, кај која имунолошкиот систем ја напаѓа миелинската обвивка на нервните влакна, предизвикувајќи нарушувања во преносот на импулси. Ова доведува до различни невролошки симптоми – од губење на сензација и слабост во екстремитетите, до нарушувања во видот, рамнотежата и когнитивните функции. Во најтешките форми, болеста може да доведе до целосна неподвижност.

Причините за мултиплекс склероза долго време остануваат нејасни, а се сомнева дека е комбинација од генетска предиспозиција и фактори на животната средина. Сепак, новата студија на Харвард силно го посочува вирусот Епштајн-Бар како главен кандидат за предизвикување на оваа болест.

Научниците анализирале повеќе од десет милиони воени записи на САД и се фокусирале на 955 луѓе на кои им била дијагностицирана МС за време на нивната воена служба. Тие споредиле серолошки примероци собрани на секои две години, го анализирале присуството на ЕБВ и го споредиле со подоцнежниот развој на болеста. Резултатите покажале дека ризикот од МС се зголемува за дури 32 пати по инфекцијата со ЕБВ. Ниеден друг вирус, вклучително и цитомегаловирусот, не покажал таква поврзаност.

„Со години ја истражуваме врската помеѓу ЕБВ и МС, но ова е првиот доказ што јасно ја потврдува причинско-последичната врска. Ова откритие отвора врата кон превенција – ако можеме да спречиме инфекција со ЕБВ, можеме да спречиме и мултиплекс склероза“, рекол проф. Алберто Ашерио, водач на студијата на Харвард.

Но, спречувањето на ЕБВ не е лесна задача. Вирусот е многу распространет и во моментов нема вакцина или специфична антивирусна терапија против него.

Вакцина – клучот за иднината?

Постои надеж за развој на вакцина против вирусот Епштајн-Бар. Фармацевтските компании работат на развој на вакви вакцини со години, а напредокот во технологијата на mRNA, која се користи и за вакцините против ковид, дополнително го забрза истражувањето. Вакцината против ЕБВ не само што би имала ефект врз мононуклеозата – болест која, иако е претежно лесна, може да го ослабува телото со недели – туку и потенцијално би спречила мултиплекс склероза и некои форми на лимфом поврзани со ЕБВ.

„Иднината на превенцијата на мултиплекс склероза веројатно лежи во сузбивање на инфекцијата со ЕБВ. Доколку развиеме ефикасна вакцина, тоа би можело да биде историска пресвртница во неврологијата“, рекол Ашерио.

Како да се заштитите?

Бидејќи ЕБВ е присутен кај повеќето возрасни, целосна заштита не е можна. Сепак, хигиенските мерки можат да помогнат во намалувањето на преносот на вирусот кај децата и младите. Ова вклучува избегнување на споделување прибор за јадење, пијалаци и лични предмети, како и миење раце и детски играчки. Иако превенцијата на мононуклеоза е ограничена, едукацијата може да помогне во раното препознавање и навременото реагирање на симптомите.

Инфективната мононуклеоза останува болест со две лица – едното е претежно безопасно, другото може да биде многу посериозно отколку што долго време се веруваше. Додека чекаме развој на вакцина и дополнителни истражувања, важно е да продолжиме да ги следиме новите научни откритија и да ја препознаеме потенцијалната важност на овој „невидлив“ вирус во секојдневната клиничка пракса.

Доколку се потврди студијата на Харвард, борбата против вирусот Епштајн-Бар еден ден би можела да стане борба против мултиплекс склероза – чекор поблиску до поздрав и полесен живот за милиони луѓе низ целиот свет.