Кандидатот за градоначалник на Њујорк и фаворит Зохран Мамдани, има амбициозен план за справување со кризата со домувањето во градот. Сепак, растечките трошоци за прифатливи станови, напорите на претседателот Доналд Трамп да ја прекине федералната помош за домување и други пречки би можеле да ги загрозат неговите цели.
Градот Њујорк во моментов се соочува со најлошата криза со домувањето во повеќе од 50 години. Достапни се само 1,4 проценти од становите за изнајмување, а просечното домаќинство во Њујорк троши повеќе од половина од својот годишен приход од 70.000 долари за кирија. Градските лидери ветуваат дека ќе градат прифатливи станови со децении. Мамдани, кој победи на демократските прелиминарни избори за градоначалник на Њујорк, вети дека ќе ги замрзне кириите за станови со контролирана кирија доколку биде избран; ќе изгради 200.000 трајно прифатливи станови во текот на следните десет години; и да ги удвои средствата што градот ги издвојува за зачувување на јавните станови. Тимот за кампањата на Мамдани не одговори на барањето на CNN за повеќе детали за неговите планови.

– Ни требаат значително попристапни станови – се наведува на веб-страницата на кампањата на Мамдани. – Становите што моментално се градат често се недостапни за работничките семејства на кои им се најпотребни.

Сепак, развојот на прифатливи станови е исклучително сложен и бара длабоки владини субвенции за да се направи домувањето навистина прифатливо за жителите со ниски приходи. Покрај тоа, многу сопственици на прифатливи станови, како и Управата за домување на градот Њујорк (NYCHA), веќе заостануваат со своите сметки.

– Вистинските предизвици допрва треба да дојдат кога станува збор за политиката за домување на Мамдани – рече Хауард Слаткин, извршен директор на Советот за домување и планирање на граѓаните, невладина истражувачка организација. – Тешко е да се зборува за овие планови без да се спомене тлеечката криза со прифатливите станови во Њујорк – пишува Каматица.

Од 2020 година, трошоците за домување регулирано со кирија се зголемија за 22 проценти по единица, според „Preservation Community“, непрофитна организација специјализирана за доделување станови. Зголемувањето на цените на комуналните услуги, осигурувањето и градежните материјали го отежнува одржувањето на постојниот фонд на доделување станови во добра состојба, како и изградбата на нови станови. Покрај тоа, администрацијата на Трамп предложи намалување на федералната помош за изнајмување за 40 проценти, што сериозно би ја загрозило достапноста на становите во Њујорк.

– Она што се случува на федерално ниво во моментов е најголемата закана за создавање сериозен план за развој на домувањето во Њујорк – рече Барика Вилијамс, извршен директор на ANHD (Здружение за домување и развој на соседствата), кое ги обединува непрофитните организации за домување во градот.

Доколку биде избран, Мамдани веројатно може да го исполни своето ветување да ги замрзне кириите за околу еден милион станови регулирани со кирија – речиси половина од сите станови за изнајмување во Њујорк. Сепак, таков потег може да има несакани последици. Градоначалникот назначува членови на Комитетот за регулирање на киријата, кој секоја година ги одредува зголемувањата на киријата за регулираните станови. Одборот ги замрзна кириите три пати во последните десет години.

Според Здружението за зачувување, трошоците за одржување на регулирано домување растат двојно побрзо од приходот на сопственикот. Речиси една третина од зградите што се дел од нивното портфолио на кредити немаат доволно нето приход (разликата помеѓу приходот и оперативните трошоци) за да ги покријат нивните хипотекарни отплати. Осум проценти од кредитите веќе се во заостанување.

Експертите предупредуваат дека секое замрзнување на киријата без финансиска поддршка за сопствениците на мали згради може да доведе до сериозно влошување на условите за домување – особено во целосно регулираните згради во надворешните делови на Њујорк. Зградите изградени пред 1974 година, кои се наоѓаат надвор од центарот на Менхетен и претставуваат клучен дел од фондот за прифатливи станови, забележаа пад на нето-приходот од 13,1 процент помеѓу 2021 и 2023 година.

– Постои реална потреба да се замрзнат или барем минимално да се зголемат кириите, но исто така треба да инвестираме во зачувувањето и стабилноста на постојните прифатливи станови – рече Барика Вилијамс. – Не може да биде прашање на избор – едното или другото.

Планот на Мамдани за замрзнување на кириите би можел да ја поткопа неговата сопствена цел: да изгради 200.000 јавно субвенционирани, регулирани со кирија и трајно прифатливи станови во текот на следната деценија, наменети за семејства со ниски приходи и постари лица. Причината е што приватниот сектор би можел да се повлече ако овие станови не содржат пазарен удел.