Амбасадорката на Соединетите Американски Држави Н.Е. Анџела Агелер и министерот за култура и туризам Зоран Љутков на 11 декември ги посетија обновениот „Споменик на слободата“ во Кочани и скопскиот Аквадукт, кои добија грант за реставрација и конзервација од Амбасадорскиот фонд на САД.

Амбасадорскиот фонд за заштита на културата е грант-програма основана во 2001 година од Стејт департментот, на барање на Конгресот на САД. Грантови од Амбасадорскиот фонд на САД во изминативе 23 години добија најзначајните локалитети и објекти од областа на културното наследство кај нас, како Стоби, црквата „Света Богородица Перивлепта“ во Охрид, објектите Даут-пашин амам, Чифте амам и црквата „Свети Спас“ во Скопје, Шарената џамија во Тетово, манастирот во Вељуса кај Струмица, локалитетот Хераклеја Линкестис кај Битола и други.

На листата со споменици на културата чија заштита е поддржана од Амбасадорскиот фонд се и монументалниот „Споменик на слободата“ во Кочани и скопскиот Аквадукт, споменик на културата од особено значење и значаен белег на градот Скопје. Тоа беше повод амбасадорката на САД Анџела Агелер и министерот Зоран Љутков да ги посетат двата локалитета. Со тоа и официјално беше одбележана финализацијата на еден и започнувањето на друг проект со средства обезбедени од Амбасадорскиот фонд на САД за заштита на културното наследство.

Амбасадорката Агелер беше фасцинирана од грандиозноста на „Споменикот на слободата“ во Кочани и изрази огромно задоволство што неговите реставрација и конзервација се завршени со средства од американските граѓани. Таа истакна дека македонското културно наследство е дел од светското наследство и затоа се поддржува неговата заштита со грант од Амбасадорскиот фонд. За заштита на споменикот беа издвоени 254 илјади долари.

Министерот Љутков посочи дека конзервацијата и реставрацијата на „Споменик на слободата“, уметничко и архитектонско дело на авторите Глигор Чемерски и Радован Раѓеновиќ, е резултат на заедничките напори на нашата земја и нашите големи стратешки, политички, економски и културни поддржувачи – Соединетите Американски Држави.

– Благодарение на нивната поддршка, преку грантот од Амбасадорскиот фонд за културна заштита на САД продолжуваме со нашите заложби за обезбедување долговечност на овој навистина репрезентативен споменик од поновата историја на нашата земја – рече министерот Љутков во Кочани.

За состојбата во која беше претходно и во каква се наоѓа по реставрирањето и конзервирањето, детален опис ни даде Елена Чемерска, ќерка на Глигор Чемерски, но и активно вклучена во целиот процес.

– Пред почнувањето на конзерваторските активности, споменикот во Кочани се наоѓаше во незавидна, а во некои делови, во алармантно лоша состојба. Партерното уредување беше уништено до неповрат. Со исклучок на внатрешниот западен мозаичен фриз „Топла земја“, кој беше предмет на конзерваторски зафат во 2004 година, на „Споменикот на слободата“ не беше извршен никаков посериозен конзерваторски зафат. Децении на изложеност на природните елементи, жестоки температурни осцилации и недостиг на системско одржување и нега го имаа направено своето. Мермерните и гранитните плочи што го сочинуваа партерниот сегмент беа заменети со нови, бидејќи нивната состојба не дозволуваше реставрација. Дел од мозаичните фризови беа отпаднати или во сериозна опасност да отпаднат поради напреднати процеси на деградација. Опшивките на мозаичните фризови беа во лоша состојба, а на самите фризови се забележуваше наталожување на нечистотии, вегетација, соли и нацртани графити. Беше изведено и отстранување на нечистотиите на целокупната површина на ѕидните платна на комплексот. Тие се правени од полн бел бетон, па по пескарењето видно им се врати белината. Во рамките на конзерваторските активности, опшивките на мозаичните платна беа избиени до здравица и целосно заменети, а наталожените нечистотии, вегетација, соли и графити на мозаичните фризови беа отстранети. Беа отстранети сите индивидуални оштетени тесери и заменети со нови, беше направен ретуш по детална документација на отпаднатите лакуни, како и инјектирање и корекција на целосни мозаични партии, каде што беа започнати дегенеративни процеси. Моментално, „Споменикот на слободата“ е целосно обновен и подготвен да започне свој втор живот – објасни Чемерска.

Во рамките на проектот за конзервација и реставрација на „Споменикот на слободата“ работеа два специјализирани тима поради сложеноста и обемот на активностите. Едниот тим беше посветен на конзервација и реставрација на архитектонскиот сегмент на споменикот и партерното уредување, додека вториот се фокусираше на конзервација и реставрација на мозаичните фризови од меморијалниот комплекс.

Во делот на архитектурата и партерното уредување, проектирањето и проектниот надзор беа под водство на м-р Цветанка Хаџи-Пецова, со учество на архитектите Сања Раѓеновиќ Јовановиќ и Ненад Раѓеновиќ од Студио „Р“. Изведувач на овој сегмент беше компанијата „Исток Мермер“.

Тимот за конзервација и реставрација на мозаичните фризови на „Споменикот на слободата“ беше предводен од Владимир Симеонов, а членови на тимот беа Никола Кекеновски, Драган Верговски, Тоше Пешовски и Елена Чемерска, кои ја спроведоа непосредната конзервација и реставрација на фризовите.

Проектен координатор на целокупниот проект за конзервација и реставрација на „Споменикот на слободата“ во Кочани е Рајна Кртов Чемерска. Стручниот надзор го изврши надлежната установа Завод за заштита на спомениците на културата и музеј – Штип. Понатамошното чување и одржување на обновениот „Споменик на слободата“ е препуштено на Општина Кочани.

Грант за конзервација и реставрација од 205 илјади долари за скопскиот Аквадукт

За време на посетата на скопскиот Аквадукт, министерот Љутков изрази благодарност до Амбасадата на САД за поддршката во делот на зачувување на културното наследство, додавајќи дека од 2001 година досега од Амбасадорскиот фонд за културно наследство на САД за зачувување, конзервација и реставрација на нашето културно наследство се доделени околу два милиона долари.

Тој изрази уверување и дека со заедничка соработка и партнерство со Амбасадата на САД ќе се врати сјајот и на ова значајно културно наследство. Проектот ќе се реализира преку Конзерваторскиот центар Скопје.

(Текстот е објавен во „Културен печат“ број 260, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 14-15.12.2024)