Идејата за создавање „Српски свет“ во последните неколку месеци поминува под радарот на јавноста, иако за обединување во „заедничка држава“ сè почесто се зборува во најважните политички кругови во земјата, додека истовремено, идејата предизвикува загриженост во регионот. За национално определениот српски политички корпус во земјата и регионот, идејата е да се „крене главата“ и да се реши „српското национално прашање“, а соседите во регионот стравуваат од нов обид за создавање на „Голема Србија“.

Главниот политички поборник на идејата за создавање на „Српски свет“ е министерот за внатрешни работи Александар Вулин, додека претседателот Александар Вучиќ јавно се воздржува од зборување по ова прашање, иако малку луѓе поупатени во политичките околности веруваат дека Вулин самостојно и на своја рака го шири „духот на српскиот национализам“, како што се доживува оваа идеја.

Така, во последниот налет, минатата сабота на прославата на Денот на полицијата, Вулин го рече следново: „Вие, господине Претседателе, кога во тешки времиња, на тешки места, ја браните вистината за нашиот народ, кога ќе зборувате во име на сите Срби, како претседател на сите Срби, запомнете ја оваа машина и знајте каква сила стои зад вас и зад српскиот народ.“ Вучиќ брзо го поправи и го започна својот говор со зборовите дека тој не е претседател на „сите Срби, туку на сите граѓани на Србија“.

Вулин првпат зборуваше за оваа идеја во септември минатата година во интервју за „Печат“. Тој се заложи за „политичко и какво било друго обединување“, и како предуслови за тоа го најави „постоењето на масовна политичка организација што ги собира сите Срби“, потоа „економски силната матица“, „Србија мора да биде воено моќна“ и „Србите мора да престанат да одговараат на наметнатите прашања, но отворени теми“.

Навистина, Вулин не спомна конкретна промена на границите, но го навести тоа: „Задачата на мојата генерација политичари е да ја продолжат борбата за обединување на сите Срби во единствена држава и политичка заедница.“

Што со границите?

Тој понатаму истакна дека „тоа не мора да значи промена на границите, ниту мора сè да стане една држава; тоа значи дека Србите мора да најдат институционален механизам за нивно поврзување и обединување. Велика Британија воспостави нераскинливи врски со своите поранешни колонии со воспоставувањето на Комонвелтот, па зошто ние Србите да не започнеме да го градиме нашиот Комонвелт, нашиот српски свет?“

Сепак, интересно е времето на овие изјави од Вулин. Беше тоа на само две недели по потпишувањето на „Договорот од Вашингтон“ и промената на владата во Црна Гора, но и во екот на неофицијалните стории дека преговорите за идниот статус на Косово и Метохија ќе продолжат во наредниот период, со поддршка на администрацијата на Доналд Трамп.

Тогаш се шушкаше, а никој јавно нема да го потврди дури и денес, дека има предлог за поширок план што ќе вклучува решавање на прашањето на Балканот. Планот, наводно, предвидувал дека Косово, без северниот, српскиот дел, ќе се обедини со Албанија, додека на Србија ќе ѝ биде овозможено да се обедини со Република Српска.

Во тоа време, Александар Вучиќ јавно се залагаше за компромис. „Албанците не можат да добијат сè, а Србите да не добијат ништо.“

Едно од неофицијалните цртања мапи предвидува дека „Српскиот свет“ опфаќа територии населени со Срби. Во таа варијанта, прецртувањето на границите, особено јужно од Ибар, беше проценето дека може да биде прифатливо, ако Република Српска и Србија се обединат за возврат.

Кога познатиот „нон-пејпер“ се појави во јавноста неколку месеци подоцна, испратен на европските службеници од кабинетот на словенечкиот премиер Јанез Јанша, каде се предвидуваше токму такво менување на границите на Балканот, многумина сметаа дека тоа е потврда на приказната за „поширок план“. Идеите споменати во тој „нон-пејпер“ не се разликуваат многу од интервјуто што Милорад Додик го даде пред неколку години за германски „Дојче веле“ во кое нацрта мапа на Балканот: РС и Србија обединети, Косово поделено, а северот ѝ припаѓа на Србија. Потоа, Додик предвиде дека „за десет години, Србија ќе ги вклучи Република Српска и северниот дел на Косово“.

„Српскиот свет“ е „Велика Србија“

Се чини дека планот за „Српскиот свет“ постои веќе долго време, но дури сега има појасни контури. Земјите од регионот ја сметаат идејата за многу опасна. Официјалните лица во Босна и Херцеговина се најгласни против отцепувањето на Република Српска, но тие не ја пропуштаат можноста да ја изразат својата желба за унитарна Босна. Во Хрватска сметаат дека „Српскиот свет“ е насочен кон една цел – претворање на Србија во регионална српска матица, односно производство на Александар Вучиќ како водач на сите Срби... „Јутарњи лист“ го стави во ист контекст воспоставувањето на „Денот на српското единство“. Србија и РС слават заедно, но и фактот дека Вучиќ и Додик беа лути на Борис Милошевиќ и Милорад Пуповац затоа што не се консултираа со нив за да ја обележат „Бурата“. Исто така, весникот ја стави во истиот контекст пораката на претседателот на Српската партија во Македонија Иван Стоиљковиќ со која се најавува прославување на новиот празник во Македонија на Кајмакчалан, а сето тоа одговара на изјавата на партискиот претставник на Додик од Требиње, Срѓан Мазалица, дека Требиње е Србија и дека „толку треба да се знае за тие елементарни работи“.

Во Црна Гора, Дигиталниот форензички центар на Атлантскиот совет на Црна Гора ја анализираше идејата за „Српскиот свет“ и тврдеше дека идејата „е пандан на иницијативата на рускиот мир (свет) и во суштина е континуитет на старата хегемонистичка идеја за Голема Србија, која беше една од главните причини за распад на Југославија и за крвавите етнички конфликти што се случија на нејзината територија во 90-тите години на минатиот век“.

„Во 2007 година Русија ја институционализираше оваа иницијатива преку истоимената фондација „Руски Мир“, што е многу повеќе од грижа за културното наследство и е составен дел од јавната и отворена државна политика, со комбинација на мека и цврста моќ. Самиот Путин ја оправда анексијата на Крим со евоцирање на тој концепт, повикувајќи се на аспирацијата да се врати единствената широка руска цивилизација заштитена од надворешни (западни) сили. Врз истите принципи е изграден концептот на српскиот свет, што подразбира наратив за загрозеноста на Србите на територии надвор од Србија во функција на нивна хомогенизација, историски ревизионизам, негирање на националниот идентитет на одредени народи во непосредна близина и обид за нивно целосно поврзување со српскиот национален корпус, со јасно изразување амбиции за сите витални прашања што се однесуваат на Србите, каде и да живеат, за тоа се одлучува во Белград“, се наведува во анализата.

И Македонија е во планот

Историчарот Александар Раковиќ честопати се споменува во регионалните медиуми како творец на идејата за „Српскиот свет“. Тој ни изјави дека започнал јавно да зборува за тоа во 2013, а во 2015 година започнал да ја „враќа главната идеја дека Србите треба да бидат обединети во една држава“. „Србија, РС и Црна Гора ќе припаѓаат таму и јас исто така мислев дека Македонија, како најблизок народ, може да биде во некаква асиметрична заедничка држава. Значи, тоа може да биде некаква асиметрична федерација. Би било сериозно во однос на големината и ресурсите, бидејќи ситуацијата е таква што сите наши републики се мали држави на работ на Европа и треба да се создаде поголема државна рамка што ќе им овозможи да бидат поважен фактор во регионот и во Европа“, вели Раковиќ.

Тој додава дека терминот не постоел до 2020 година во мејнстримот, кога порталите во регионот започнаа да го поврзуваат терминот со неговата идеја за српско обединување. „Кај нас коцките се превртија, така што ‘Српскиот свет’ сега вклучува три републики, но не и Македонија, туку Србите кои живеат таму“, вели тој.

На прашањето дали имал консултации со државниот врв и министерот Вулин, Раковиќ одговара негативно, но вели дека е „среќен што видел дека идеите што доаѓаат од некои научни или медиумски кругови се прифатени од српските власти“. Потоа, додава тој, сè престанува да биде само медиумска приказна, работата се искачува на повисоко ниво и „станува платформа за градење држава“.

На забелешките за „Голема Србија“, Раковиќ вели дека „никогаш не постоел концепт за Голема Србија, туку дека постоела идеја за обединување на Србите, која опфаќа обединување на сите српски земји“. Сепак, вели тој, таа идеја никогаш не го носела поимот „Голема Србија“, никогаш не била државен концепт, затоа што да постоеше – ќе се оствареше. „Тој термин беше искористен за погрешно прикажување на империјалните претензии на Србија, и да ги имаше Србија, немаше да ги ослободи сите народи со кои подоцна живеевме во заедничка држава“, изјави Раковиќ.

На прашањето дали гледа конкретни чекори за реализација на идејата, Раковиќ вели дека забележува „конкретни чекори што Србите сами ги отвориле за да станат политички народ, а не само да бидат поврзани етнички, национално и културно“. „Сега Србите дишат со едно белодробно крило и сè што се случува во РС и Црна Гора нè засега и во Србија. Поточно, тоа прашање треба да се постави до раководството, јас би сакал да одиме во таа насока и се надевам дека ќе одиме во таа насока. Тоа е легална и легитимна идеја. Никој не може да забрани некој да размислува и да пишува за тоа.“

„Ако им е дозволено на Германците да се обединат, тогаш на Србите треба да им биде дозволено да го сторат истото“, вели историчарот Раковиќ.

 Балканска неодговорност

Сепак, едно од најголемите прашања на „српскиот свет“ е прашањето за европската интеграција. Ако сите земји во кои живеат Србите стануваат членки на ЕУ, тогаш прашањето е дали промената на границите има некаква смисла?

Наташа Драгојловиќ, координатор на Националната конвенција за Европската Унија, вели за „Недељник“ дека не разбира што е позадината, па дури и не знаеше каква перспектива може да има таа идеја. „Ако разбрав правилно, тоа се сведува на спорадични изјави на некои официјални лица. Ако во одреден момент овие изјави се претворат во официјална политика, артикулирани во политички програми, стратегии со буџети и акциони планови, тогаш во тој процес може да се расправа за содржината и значењето на таквата идеја, нејзината операционализација, пресметка на трошоците и придобивките, капацитетот, окружувањето… Но, се разбира, тоа нема да се случи.“

Драгојловиќ вели дека „се создава непотребна хистерија околу овие површни изјави, секој ги толкува како што смета на дневна политичка основа и не носи ништо добро освен дополнителна поларизација на општеството и изострување на реториката со соседите.“

„Неодговорно е да се даваат такви изјави без претходна проценка дали тоа предизвикува дополнителна штета на Србија и нејзината позиција во многу деликатен и тежок политички момент, дали дополнително ги нарушува нејзиниот имиџ и интереси. Дали ваквите изјави, всушност, придонесуваат за релативизација на реалната закана од реализација на слични ‘мегали идеи’ и ‘светови’ во овој регион? Сите таканаречени регионални лидери треба да имаат многу поодговорен пристап ако го имаме предвид фактот дека скоро 4,5 милиони луѓе го напуштија регионот на Западен Балкан во текот на четврт век од 1990 до 2015 година, од кои повеќето се млади и квалификувани.“

„Според економските проценки, образованието и обуката на професионалци и работници кои емигрирале од Централна Европа и Западен Балкан во Германија за помалку од 10 години (2009-2017) вреди 200 милијарди евра. Овие бројки денес се уште подрастични, па затоа мерките на владите на земјите кандидати треба да бидат креирани на многу посистематски начин и да се спроведат многу порешително. Наместо тоа, имаме изјави, потоа изјави за изјави… А потоа наесен ќе го имаме Извештајот за напредокот од Европската комисија“, вели Наташа Драгојловиќ.

Преземено од „Недељник“ од Белград