Не помина ни една недела откако министерот за здравство Фатмир Меџити ги обвини лекарите дека ги праќаат пациентите да се снимаат на магнетна резонанца (МР) без потреба, а Државниот завод за ревизија констатира сосема поинаква состојба во македонската радиологија. Болниците од јавното здравство купиле 7 нови апарати за магнетна резонанца, но  џабе, бидејќи обемот на услуги кон граѓаните во 2022 година и покрај новите апарати останал приближно ист како и во 2017 година.

Опремувањето на одделите за радиолошка дијагностика со нови радиолошки апарати во последните три години е направено без соодветна анализа и координација во поглед на обезбедување на потребниот обучен стручен кадар и истите се недоволно искористени, а еден дониран апарат воопшто не е ставен во употреба, констатира Државниот завод за ревизија.

Државниот завод за ревизија констатира дека надлежните државни здравствени установи не секогаш обезбедуваат достапни и квалитетни здравствени услуги со магнетна резонанца за граѓаните а новите апарати не придонеле да има повеќе прегледи, туку приближно исто како и пред да се купат. На еден апарат годишно се извршени 2.800 прегледи, што е под просекот на европските држави кој е од 4 до 9 илјади снимања годишно по апарат. Во однос на времето на чекање за издавање резултат, најголем дел или 87 проценти од сите извештаи во 2022 година се напишани во рок од 10 дена по извршениот преглед, но има и прегледи за кои резултат се чекал повеќе месеци.

Доктори „на лента“: Само 65 специјалисти читале резултати од магнетна резонанца во „Мој Термин“ лани

Болниците во Мој Термин завеле 17.503 услуги повеќе отколку фактурираните пакети кон Фондот за здравство. Нема трага како се наплатени овие услуги во вредност од 1.8 милиони евра и каде се парите. Ни Фондот за здравство, ни болниците не ги забележале овие пари што испариле. Несовпаѓањата се најизразени на Институтот за радиологија, ГОБ 8 Септември, како и во болниците во Битола, Прилеп и Здравствен дом Скопје.

Ревизорскиот извештај покажува дека има значајни отстапувања на бројот на објавени термини во однос на пропишаните, а во повеќе месечни периоди воопшто не биле објавувани или биле објавувани значајно помал број на термини како резултат на дефекти на апаратите за магнетна резонанца и намален расположлив кадар, како и поради ковид кризата во 2020 и 2021 година. Воспоставена е пракса за неосновано и неоправдано упатување за снимање со магнетна резонанца од страна на специјалистите, за што од Министерството за здравство не се преземени мерки за санкционирање. Ваквите состојби влијаат осигурениците не секогаш да можат да добијат термин за преглед и да ги остварат правата од задолжителното здравствено осигурување во јавното здравство, поради што не ретко користат услуги во приватното здравство, за кои пак надлежните институции немаат податоци.

Просечниот број на услуги со МР по апарат годишно по ЈЗУ е прикажан во следниот графикон:

Најинтензивно користење на апаратите за магнетна резонанца се врши во Клиничка болница Битола, Институт за радиологија и Здравствен дом Скопје, додека најниска искористеност има апаратот во Клиничка болница Тетово.

Само во три јавни здравствени установи се вршат снимања со магнетна резонанца за сите видови дијагностики, а во останатите поради недоволно обучен кадар или неисправни антени се вршат само одредени снимања, додека снимање на доенчиња и мали деца се врши само во две ЈЗУ кои имаат обучен кадар. Дел од ЈЗУ немаат воспоставено ПАКС систем, поради што нема комплетна архива на снимките од магнетна резонанца и не може да се потврди вкупниот број на извршени снимања. Исто така, не секогаш се запазува правилото за читање на снимките од МР на работната единица на апаратот или во ПАКС системот со потребната резолуција и квалитет на снимка.

Повеќето ЈЗУ работат според воспоставена пракса и немаат донесени процедури и воспоставен систем на внатрешни контроли за процесот на прием на пациентите, вршење на услугите, издавање на резултатите, изготвување пресметка и наплата на партиципацијата, а во дел не се води медицински дневник. Тоа влијае на намален квалитет на здравствените услуги, на остварувањето на правата за осигурениците, како и на исходот и зголемувањето на трошоците за понатамошно лекување.

Во електронската листа објавени се вкупно 110.466 слободни термини за МР, од кои се закажани 83 проценти, а искористени 56 проценти односно извршени се 61.987 прегледи за кои е издаден специјалистички извештај.

Според добиените податоци од Мој Термин, во период од 2019 до мај 2023 година евидентирани се вкупно 92.533 прегледи, во кои се вклучени реализираните прегледи со издаден извештај и прегледи за кои не е издаден извештај, во редовен термин и без термин, по ЈЗУ прикажани во следниот графикон:

Според податоците од Мој Термин, за 12 проценти од вкупниот број извршени прегледи не е издаден извештај, од кои 90 проценти се однесуваат на три ЈЗУ, а една ЈЗУ нема напишано ниту еден извештај во Мој Термин.

За периодот од 2019 до мај 2023 година, од ЈЗУ добиени се податоци за извршени вкупно 114.181 услуга за снимање со магнетна резонанца во вкупен износ од 12 милиони евра и фактурирани пресметки кон Фондот за здравствено осигурување за 100.662 пакети на здравствени услуги во вкупен износ од 10,8 милиони евра, додека за истиот период податоците од Мој Термин покажуваат вкупно 92.533 извршени услуги со магнетна резонанца.

Несовпаѓањето на податоците за обемот на извршените услуги од различните евиденции по ЈЗУ е прикажано во следниот графикон:

Од страна на јавните здравствени установи прикажани се 25.632 извршени услуги повеќе од податоците во Мој Термин, што влијае на остварувањето на правата за пациентите и квалитетот на извршените услуги.

Услугите извршени како дополнителна дејност не се закажуваат преку електронската листа и не се евидентираат во Мој Термин. Цените за овие услуги се за 47 проценти повисоки од цените за услуги извршени за странци и за вршењето на истите не се доставуваат писмени извештаи од страна на здравствените работници до установата.

Постојат значајни разлики во набавната вредност на апаратите за магнетна резонанца, набавени на различен начин во различен период за различни здравствени установи, имајќи ги предвид моделот и јачината на магнетно поле на апаратите.

Во периодот на вршење на ревизијата во јавното здравство има 14 функционални апарати за МР од четири различни производители распоредени во 10 ЈЗУ, како и 2 апарати за магнетна резонанца надвор од употреба, со вкупна набавна вредност од  22,7 милиони евра.

По основ на одржување и сервисирање на апаратите, ЈЗУ имаат платено 1,2 милиони евра за вкупно 49 интервенции, по модел на апарат прикажани на следниот графикон:

Дел од болниците ги сервисираат апаратите само кога ќе се случи дефект, што влијае на достапноста на услугите со магнетна резонанца.  Од друга страна, монополската позиција на овластените сервисери и недостатокот на конкуренција, како и неефикасниот систем на интерни контроли во процесот на одржување на опремата во ЈЗУ, влијае на реалноста на направените набавки по овој основ и рационалното трошење на јавните средства.

Во делот на правната рамка, ревизорите утврдиле дека отсуствува пропишана и воспоставена листа на чекање на подолг рок за системско следење на реалната потреба од услуги за снимање со МР, уредување на рокот во кој треба да бидат издадени резултатите од извршените снимања, како и пропишани стручни упатства за медицина заснована на докази и протоколи за вршење услуги со МР.

Расположливиот стручен кадар во ЈЗУ е под предвидениот број и истиот е недоволно обучен за читање на резултати од МР, што е прикажано во следниот графикон:

Недореченоста и нецелосната примена на прописите, недоволните капацитети на институциите и нецелосното исполнување на доделените надлежности доведува до отсуство на целосни, точни и ажурирани податоци за човечките ресурси, опремата и извршените здравствени услуги за радиолошка дијагностика со МР, како во јавното, така и во приватното здравство, со што е оневозможено соодветно планирање и обезбедување на потребните човечки ресурси, подобро искористување на постојните и утврдување на потребата од набавка на нови апарати за МР.

По основ на склучени спогодби за вршење здравствени услуги во 4 ЈЗУ, кои немаат сопствен кадар за читање на МР снимки, исплатени се 9.156 илјади денари, прикажани на следниот графикон:

Постојат значајни разлики во начинот на ангажирање и висината на надоместокот за докторите, како и отсуство на контроли и нерегуларности во начинот на утврдување и потврдување на ангажманот и исплатите за истиот, што влијае на економичното и рационално трошење на јавните средства.

Министерството за здравство не врши континуирани контроли на електронската листа, а направените контроли во 2023 година не се доволно ефикасни. Државниот санитарен и здравствен инспекторатот најчесто врши инспекциски надзор кај ЈЗУ по добиени претставки во делот на издавање резултати од извршените снимања. Отсуството на сеопфатно, континуирано и ефикасно вршење на надзор и контрола на работата на ЈЗУ влијае на можноста навремено да биде утврдено непочитувањето на прописите и преземање на потребните мерки за нивно надминување, наведува ревизорот во извештајот.

За надминување на наведените состојби дадени се препораки за да се обезбеди ефикасно користење, достапност и соодветен квалитет на здравствените услуги на граѓаните со магнетна резонанца.