Според извештајот што ја проценува средината во која работат новинарите во 180 земји и територии, ситуацијата е многу лоша во 31 земја, лоша во 42, проблематична во 55 и добра или прилично добра во 52 земји. Тоа значи дека средината во која работат новинарите е лоша во седум од 10 земји, а задоволителна во една од три земји. Меѓу нив, Србија е единствената земја од Западен Балкан чија позиција се влоши оваа година.

Србија го зазема 91. место

Во извештајот се наведува дека провладините медиуми во Србија шират руска пропаганда.
Според извештајот, наградуваното, квалитетно новинарство кое ги истражува криминалот и корупцијата е заглавено помеѓу неконтролираните лажни вести и пропагандата. Додека правната рамка е солидна, на новинарите им се закануваат политички притисоци и неказнивост за злосторствата извршени врз нив. Со повеќе од 2.500 медиуми регистрирани во земјата, медиумскиот пазар е многу фрагментиран. Меѓу највлијателните медиуми се јавниот радиодифузен сервис РТС и независната телевизиска мрежа Н1, како и неколку таблоиди – се наведува во извештајот.

Се наведува и дека, и покрај тоа што рускиот канал РT е забранет во ЕУ, како дел од санкциите воведени како одговор на руската инвазија на Украина, во ноември 2022 година објавил дека отвора огранок на српски јазик наречен РТ Балкан. Во високополаризирана политичка клима, новинарите редовно се изложени на политички напади поттикнати од членовите на владејачката елита, а засилени од одредени национални ТВ мрежи, се вели во извештајот.

Ниту политичарите ниту институциите, вклучително и Регулаторното тело за електронски медиуми (РЕМ), составено главно од поединци назначени од владата, не се подготвени да ја поправат ситуацијата.

Покрај тоа, новинарите кои се критички настроени кон владејачката партија имаат ограничен пристап до интервјуа со владини претставници и информации од јавен карактер. Додека Србија има некои од најнапредните закони за медиуми, со уставот кој ја гарантира слободата на изразување, новинарите често работат во рестриктивна средина, вклучително и со самонаметната цензура. Регулативите кои пропишуваат како обвинителството и полицијата треба да реагираат кога новинарите се нападнати, доведоа до позитивни резултати во одредени случаи. Меѓутоа, судството кое се занимава со многу прашања поврзани со медиумите, допрва треба да ја докаже својата независност и делотворност во заштитата на слободата на печатот. Најголем дел од медиумите остваруваат приходи од реклами и јавни субвенции.

Според извештајот, пристапот до двете е во голема мера контролиран од владејачката елита и е предмет на пристрасност во објавувањето. Концентрацијата на медиумите е уште еден проблем што се појавува, а државниот Телеком на Србија и приватната компанија СББ се борат околу пристапот, програмите и корисниците. Во извештајот се наведува и дека новинарките во земјата сè уште се на мета и поради нивното известување и поради нивниот пол.

Се додава и дека екстремно десничарските групи целат кон печат кој позитивно известува за бегалците и мигрантите. Иако во тек се правењето напори за подобрување на безбедноста на новинарите, како и борба против неказнивоста за злосторствата извршени врз нив – во форма на две работни групи и воведување СОС линија за медиумите – српските новинари сè уште не се чувствуваат заштитени, оценува Репортери без Граници. Тоа го поткрепува и фактот што многу сериозни напади врз новинари остануваат неразјаснети, како што е убиството на Славко Ќурувија во 1999 година. Албанија е на 96. место, а следат Босна и Херцеговина (64), Косово (56), Црна Гора (39) и Северна Македонија (38). Хрватска е 42-ра по редослед на листата.

Највисоко рангирани нордиските земји, најлоши азиските

Севкупно гледано, нордиските земји се најдобро рангирани во извештајот, додека азиските земји се најлошо рангирани. Норвешка е на врвот на листата седма година по ред. На второ место е Ирска, а потоа следат Данска, Шведска, Финска и Холандија. Последните три места се окупирани исклучиво од азиските земји. Виетнам, кој неодамна го заврши ловот по независни известувачи и коментатори, сега е рангиран на 178-то место. Кина е на 179. место и како што наведуваат од Репортери без граници, е најголемиот затвор за новинари во светот и еден од најголемите извозници на пропагандни содржини. На последно место е Северна Кореја. Светскиот индекс за слобода на медиуми покажува големи промени, со големи подеми и падови и големи промени, како што е скокот на Бразил на листата за 18 места и падот на Сенегал за 31 место.

Оваа нестабилност е резултат на зголемената агресивност на властите во многу земји и зголемениот анимозитет кон новинарите на социјалните мрежи, но и во реалноста. Многу големи се и разликите во рејтинзите на земјите-членки на ЕУ. Повеќе од половина од земјите-членки на ЕУ добија повисок индекс, а има и такви кои назадуваа.

Пропагандна војна

Според извештајот, Русија, каде пропагандата е зголемена поради војната во Украина, е на 164 место на листата, односно паднала за уште девет места. За рекордно време, Москва воспостави нов медиумски арсенал посветен на ширењето на пораките на Кремљ на окупираните територии на Украина, а притоа посилно од кога и да е, се пресметува со последните преостанати независни руски медиуми кои се забранети, блокирани или прогласени за „странски агенти“. Соединетите Американски Држави паднаа за три места, на 45. место. Американските испитаници дадоа негативни оценки за атмосферата во која работат новинарите, особено кога станува збор за законските рамки на локално ниво и широко распространетото насилство, додека убиството на двајца новинари негативно се одрази на рангирањето на земјата.

Новинарството е загрозено од индустријата за лажни содржини

Новинарството во 2023 година е загрозено од индустријата за лажни содржини, се наведува во извештајот, кој има силно влијание врз медиумите. Во дури 118 земји, анкетираните лица изјавија дека политичките актери се систематски вклучени во масовно дезинформирање или ширење пропагандни кампањи.

Големиот развој на вештачката интелигенција предизвикува проблеми и во медиумскиот свет.
Индексот за 2023 година укажува на брзите ефекти што индустријата за лажни содржини на дигиталниот екосистем ги има врз слободата на печатот. Во 118 земји, што е две третини од 180-те земји оценети со индексот, мнозинството од испитаниците во прашалникот навеле дека политичките актери во нивните земји често или систематски се вклучени во масовно дезинформирање или пропагандни кампањи.

Се замаглува разликата меѓу вистинито и лажно, реално и вештачко, факти и измислици, што го загрозува правото на информирање на граѓаните. Исто така, развојот на вештачката интелигенција предизвикува дополнителен хаос во светот на медиумите. Индустријата за дезинформации шири манипулативни содржини во огромни размери. Вештачката интелигенција ги храни социјалните мрежи со сè поверодостојни лажни фотографии, вклучувајќи и некиои прилично реалистични, меѓу кои и оние од уапсениот Доналд Трамп и Џулијан Асанж во кома во лудачка јакна, кои станаа вирални.

Каква е ситуацијата во светот

Во Азија, промените во владејачките структури во одредени земји го подобрија медиумското опкружување и придонесоа за значително зголемување на индексот. Ситуацијата од „проблематична“ стана „многу лоша“ во три земји: во Таџикистан кој е на 153. место, Индија на 161. и Турција на 165. место.

Во Индија, преземањето на медиумите од страна на олигарсите блиски до премиерот Моди го загрози плурализмот, додека администрацијата на Ердоган во Турција го засили прогонот на новинарите пред изборите закажани за 14 мај. Некои од најголемите падови на индексот за 2023 година се забележани во земјите во Африка. Неодамнешниот регионален модел, Сенегал, падна за 31 место на 104. место, пред сè поради кривичните пријави против двајца новинари и остриот пад на безбедноста на медиумскиот персонал.

Во Магреб, Тунис (121.) падна за 27 места како резултат на растечкиот авторитаризам на претседателот Каис Саид и неспособноста да толерира медиумска критика. Во Латинска Америка, Перу падна за 33 места на 110. место бидејќи неговите новинари скапо плаќаат за постојаната политичка нестабилност, малтретирани се, напаѓани и омаловажувани. Во извештајот се наведува дека Европа, особено Европската Унија, е регионот во светот каде на новинарите им е најлесно да работат, но и таму ситуацијата е различна од земја до земја. Германија забележа рекорден број случаи на насилство врз новинари и апсења, па падна за 5 места на 21-то. Полска се искачи на 57-то, а Франција на 24-то место. Грција, која е рангирана на 107. место, каде што новинарите биле шпионирани од разузнавачките служби и моќниот шпионски софтвер, продолжува да има најнизок ранг во ЕУ.

Последни на регионалната ранг листа, Блискиот Исток и Северна Африка (МЕНА) остануваат најопасниот регион во светот за новинарите, со ситуацијата која е класифицирана како „многу лоша“ во повеќе од половина од нејзините земји. Многу ниската оценка на некои земји, меѓу кои Сирија (175.), Јемен (168.) и Ирак (167.), се должи на фактот што голем број новинари исчезнале или се држат како заложници.

Иако Палестина (156. Место) се искачи за 14 места на листата, безбедноста во земјата е на многу ниско ниво откако во 2022 година беа убиени уште двајца новинари. Саудиска Арабија и натаму останува вкоренета на дното на индексот.

Извор: Demostat