По повод кампањата „16 дена активизам против родово базирано насилство“, која во последниве девет години се одбележува во Македонија под покровителство на семејството агенции на Обединетите нации, „Слободен печат“ разговараше со постојаниот координатор на ОН во Македонија, Росана Дуџак.

Оваа кампања се случува секоја година во текот на 16 дена со почеток од 25 ноември – Меѓународниот ден за елиминација на насилството против жените до 10 декември – Меѓународниот ден на човековите права. Во интервјуто, Дуџак зборува за подигнувањето на свеста кај јавноста за родовото насилство во земјава, како образовниот систем може да помогне во тоа, како е рангирана Македонија во споредба со другите балкански земји на ова прашање и други интересни теми.

Постојано читаме во македонските медиуми за случаи на фемицид, односно жените и девојките се жртви на родово насилство, како може да се почне иницијатива за конечно да се подигне свеста кај јавноста за ваквите случаи?

– Постојат три главни предуслови за значително намалување и елиминирање на родовото насилство во секое општество. Првата е политиката и среќнa сум што можам да кажам дека Северна Македонија постигна голем напредок во овој поглед, бидејќи сегашните политики се во најголем дел во согласност со Истанбулската конвенција, како и со стандардите и нормите на ЕУ. Вториот предуслов се механизмите што треба да постојат за да може лесно да се пријави и да се санкционира секоја форма на родово насилство. Третото е свеста и однесувањето на луѓето. Она што е исклучително важно да се разбере е дека не можеме да ја постигнеме заштитата и безбедноста што ја посакуваме за сите жени и девојки, без сите три предуслови да бидат на своето место. Сите тие се меѓусебно поврзани и наша заедничка должност е да се осигуриме дека политиките се спроведени, дека механизмите функционираат и дека сите жени и девојки во земјава се свесни за нив и за процедурите што се воспоставени за нивна заштита и за санкционирање на сторителите. Во таа констелација, улогата на медиумите е клучна бидејќи тие се еден од ретките домени што можат да влијаат врз сите три главни сегменти. Медиумите имаат моќ да влијаат врз развојот и спроведувањето на политиките, да вршат притисок врз луѓето одговорни за механизмите за заштита и санкционирање и, конечно, да поддржат зголемување на свеста за хаосот што го предизвикува родовото насилство врз нашиот севкупен развој. Значи, како што можете да видите, има многу работи што медиумите можат да ги направат. Со задоволство можеме да кажеме дека имаме одлична соработка со медиумите на оваа тема, особено во текот на 16-те дена во кои трае оваа кампања. Има многу други работи што заеднички би можеле да ги направиме за да се осигуриме дека постои политика на нулта толеранција кон родово базирано насилство во сите сегменти на општеството, од образованието до сите работни места, од културата и спортот до секое последно домаќинство и поединец.

Ретко кога правдата излегува на виделина во случаите со фемицид во Македонија. Како може жените да се чувствуваат заштитени ако се знае дека тие не ги добиваат секогаш овие случаи?

– Трите предуслови што ги споменав во претходното прашање се важни за да се одговори и на ова. Политиките навистина ги имаме, но, за жал, тие не се спроведуваат секогаш како што треба и механизмите што треба да постојат сè уште не се целосно функционални. Згора на тоа, наместо огромна поддршка за оние што претрпеле какви било форми на родово базирано насилство, сведоци сме на постојано влошување на нивната состојба со стигматизацијата што доаѓа од нашето општество. Отворено кажано, значителен дел од населението сè уште се обидува да оправда зошто се случило насилство и често ја обвинуваат жртвата, наместо насилникот. Ова е целосно неприфатливо. Нема оправдување за насилството. Без разлика што прави, носи, мисли или кажува која било жена или девојка. Мораме да ја смениме оваа ситуација, за да се зголеми драстично притисокот врз институциите одговорни за регистрирање и санкционирање на родовото насилство. Повторно, не можам да истакнам колку важна улога имаат медиумите во овој поглед. Ставањето во центарот на вниманието на овие прашања, ја намалува можноста за неказнивост и го прекинува циклусот на вечно обесштетување. Како и сите други аспекти на општественото живеење, тука ни се потребни силни чувари за да се осигури дека правдата оди во корист на жените и девојките што страдале од каква било форма на насилство.

Според извештајот на ОН, во 2022 година биле убиени најмногу жени во последниве 20 години. Според Вас, кои се причините за ваквите поразителни бројки?

– Тоа е сложено прашање на кое не може целосно да се одговори. Се разбира, оваа ситуација можеме да им ја припишеме на војните што започнаа неодамна, но тоа не е целата слика. Кога станува збор за насилството врз жените и девојчињата, како и во сите други форми на насилство, и само еден случај е премногу, бидејќи неоправдано е разнишан нечиј живот. Семејството е уништено, заедницата разбиена. Секој поединечен случај има бранувачки ефекти низ општеството. Економиите страдаат од секоја форма на насилство насочено кон жените и девојчињата. Се разбира, поразително е да се слушне тој факт, но фокусот навистина треба да биде на тоа да се осигуриме дека имаме политика на нулта толеранција кон родово базирано насилство. Сè друго би оставило простор за оправдување, а како што споменав претходно, нема оправдување за насилство.

Колку образовниот систем може да помогне за подигнувањето на свеста главно за спречување на ваквите инциденти во иднина?

– Многу од однесувањата што се покажуваат како штетни за жените и девојчињата, како и за целото општество, можат да бидат вкоренети во образовниот процес. Ако се погрижиме да се всади политика на нулта толеранција кај секое дете што поминува низ образовниот систем почнувајќи од предучилишното образование, ќе имаме драстично намален број случаи на родово базирано насилство. Не е доволно да се стават нормите во политиките. Мораме да се погрижиме тие да бидат дел од вредностите, културата, од нашето однесување. Ќе се обидам да направам една паралела од секојдневниот живот, ќе го споменам транспортниот сектор. Имаме воспоставени многу политики за безбедноста на патниците, за нивна заштита. На пример, носење појас, регулирање на брзината, задолжителни технички прегледи на возилото итн. Во овој случај, можеме да видиме дека постојат три елементи за заштита на светоста на животот. Ние ги имаме политиките, имаме механизми за да се увериме дека политиките се спроведуваат и имаме одредена свест дека следењето на овие правила значително го намалува потенцијалот на штетата по здравјето и благосостојбата на секого. И што се случува кога некој не се придржува до овие норми? Гледаме сообраќајни несреќи, загуби на животи, семејства страдаат, заедниците се разбиени. Затоа треба сите да разберат зошто се бара политиките на нулта толеранција да бидат дел од нашите општествени норми. Истото важи и за родовото насилство. Секој мора да разбере дека има улога во заштитата на жените и на девојчињата, во спасувањето животи, а улогата на училиштата, на образовниот систем е фундаментална во таа смисла. Ова е од суштинско значење ако сакаме да постигнеме одржлив развој.

Како да се справи државата со случаите на родово насилство во руралните средини?

– Податоците за родово засновано насилство понекогаш може да бидат сериозно погрешни. Да речеме, на пример, дека во одреден регион има повеќе регистрирани случаи на насилство. Дали тоа значи дека ова ја одразува точната ситуација или е случај на поголема свесност за пријавување какви било форми на насилство, т.е. помалку случаи остануваат непријавени? Во овој контекст, навистина не постои една големина што одговара на сите решенија. Во руралните области можеби можеме да го зајакнеме споделувањето информации и градењето на свеста. Но, единствениот заеднички пристап што може да се спроведе е политиката на нулта толеранција што се всадува во секој сегмент од општеството, во образованието, на работното место, во културата, во религијата, во спортот и забавата. Без разлика каде се, што прават, секој мора да знае дека нема оправдување за родово базирано насилство.

Како стои Македонија во споредба со другите земји во ова прашање?

– Ќе се обидам да одговорам на следново прашање со прашање. Што би значело за оние што претрпеле некаква форма на родово базирано насилство да знаат дека Северна Македонија е најдобра во светот или најлоша во светот кога станува збор за справување со родово базирано насилство? Еве да речеме дека Северна Македонија го има најдоброто досие во овој сегмент. Дали тоа значи дека треба да престанеме да се грижиме за оние неколку несреќни жени и девојки што страдале од родово базирано насилство? Или обратно, ако сме најлошите на светот, дали тоа ќе им даде одредено олеснување на жените и на девојките, знаејќи дека шансите да се случи нивната лоша судбина веќе се големи? Не. Единствените споредливи податоци се оние на ниво на земја и тие треба да го бараат следниот сооднос – поголем процент на луѓе што пријавиле какви било форми на родово базирано насилство, помал број пријавени случаи. Само кога знаеме дека се пријавени 100 отсто од случаите што се случиле, може да се зборува за споредливи податоци за регистрирани случаи.