Мултимедијалниот проект „Одејќи по тенки линии“, кој е поставен во резиденцијата на амбасадорот на ЕУ во Скопје, има своја историја и процес на создавање, кои ги дознаваме од кураторката Јасмина Котевска.

Активностите во рамките на проектот „Одејќи по тенки линии“ се осмислени да поттикнат дискусија за менталното здравје и да ја зацврстат борбата против предрасудите за менталните болести.

Клучна алатка во проектот е уметноста, а околу нејзината употреба разговаравме со кураторката Јасмина Котевска, магистер по историја на уметност и претседател на Центарот за креативни индустрии „Небо“ од Суводол, Демир Хисар.

Како и каде е создадена идејата за мултимедијалниот проект „Одејќи по тенки линии“?

– Свесноста за постоењето на затскриените темни агли во лавиринтите на психата на човекот, условена и ограничена од сопственото его, секогаш ќе претставува тенка линија и предизвик во спознанието на личното и колективно несвесно во процесот наречен живот.

Креирањето на мултимедијалниот настан „Одејќи по тенки линии“ е директен производ на свесното спознание за предизвиците од психолошка, емоционална, интелектуална и егзистенцијална природа, со кои сите ние како личности се соочуваме во текот на животот.

Иницијативата за креирање на проектот се роди изминатата година во Битола, каде што по моја покана, следствено амбасадорот Дејвид Гир и неговиот партнер Пол Бусхот ја посетија Психијатриската болница во Демир Хисар и имаа можност да се запознаат со терапевтските својства на уметноста. Согледувајќи ги условите во кои живеат лицата во болницата и препознавајќи ги потенцијалите, но и потребите за важноста на менталното здравје, дојдовме до заклучок дека заедно треба да поработиме на подигнувањето на свеста за менталното здравје во земјата.

Првичната идеја беше изложба, која понатаму низ средби и разговори се разви во поширока приказна за креирање на мултимедијалниот настан, кој, пак, резултираше со развивање на низа активности чија примарна цел е менталното здравје и уметноста како алатка.

Која е основната мисија на проектот?

– Сите ние во текот на животот се соочуваме со предизвици од психолошка природа. Сите ние сизифовски го носиме товарот на сопствениот грб! Прашање е колку сме свесни за товарот и колку сме силни да чекориме со истиот по патеката наречена живот!

Ајде да зборуваме за менталното здравје – е слоганот под кој во наредните два месеца во земјата ќе се одржуваат активности на тема менталното здравје и уметноста. Мисијата на проектот е да ја истакне важноста на менталната благосостојба кај човекот низ призмата на уметноста, како најстаро изразно средство за комуникација.

Какви истражувања направивте од областа на менталното здравје и со кого?

– Проектот „Одејќи по тенки линии“ е производ на работа со лица кои се соочуваат со проблеми од психичка и ментална природа. Појдовна основа се искуствата и резултатите кои ги мониторирам и обработувам во изминатите години преку различните уметнички активности, кои со ЦКИ „Небо“ беа организирани во Психијатриската болница во Демир Хисар. Врз основа на тие искуства, дојдовме до заклучок дека уметноста како терапевтска алатка поседува огромен потенцијал во дијагностиката на психолошките состојби кај човекот, но и во иницирањето на негова благосостојба.

Уметноста како алатка за дијагностика започнува да се применува во крајот на 18 век во Психијатриските клиники во Европа, додека развојот на арт-терапијата како форма на психотерапија и ликовен процес на согледување на внатрешниот свет на личноста, средство за самоизразување и комуникација, започнува во средината на 20 век. Денес, арт-терапијата е воспоставена психотерапевтска практика и се користи кај најразлични емоционално-психолошки нарушувања.

Каква е улогата на уметноста во тие истражувања?

– Уметничкиот јазик е вид комуникација што произлегува од интеракцијата на внатрешниот свет на личноста со надворешниот – околината. Ликовниот израз е најстариот вид на човекот, постар и од пишаниот збор, а за тоа ни говорат ликовните претстави во праисториските пештери низ Европа.

Денешниот уметник и човек, кој повеќе не е во хармонија со себе и со универзумот, растргнат од предизвиците на модерниот свет и духот на времето, се служи со апсурдот и фантастичното, со цел да ги изрази своите кошмарни халуцинации, стравови и отуѓеност. Изменетиот однос меѓу човекот и околината, кој порано бил карактеристичен за лицата со психолошки нарушувања, денес е „нова реалност“, составен дел на модерниот начин на живот, па визуелно се одразува во ликовната уметност.

И во минатото и денес, сликата е средство за пренесување на информации, емотивни и психолошки состојби скриени во длабочините на психата, кои испловиле на површината и бараат да бидат препознаени и прифатени, со цел да станат предмет и иницијација на исцелување на личноста.

Од колку сегменти и фази се состои реализацијата на проектот?

– Мултимедијалниот настан во Резиденцијата на амбасадорот на ЕУ во Скопје претставува целина составена од три аспекти на искуствено спознание на тенките линии на човековата психа, претставени низ јазикот на уметноста: играта како основен двигател (актерска игра), ликовното како најстара форма на комуникација (ликовна изложба) и сетилното искуство како сеопфатна форма на двете (уметничка инсталација).

Актерскиот перформанс е во режија на Јован Ристовски, а актери се Наталија Ристеска, Ангела Стојановска и Кристијан Танчевски, лавиринтот и уметничката инсталација се во авторство на Дијана Томиќ-Радевска, додека под мое кураторство на изложбата се прикажани селектирани ликовни дела на уметниците Никола Пијанманов, Сашо Блажески, Тони Попов, Трајче Чатмов, Горан Стојчетовиќ, Касиопеја Наумоска, Марија Трајаноска, Лусијана Ампева, Ема Петрова, како и ликовни дела од колекцијата на Психијатриската болница во Демир Хисар.

Во склоп на проектот предвидени се низа работилници: за длабински цртеж со Горан Стојчетовиќ, сликарска работилница со Тони Попов, работилница по цијанотипија со Иван Алушевски, наменети за различни групи во пет „Јуроп хаус“ во земјата. Дел од овие активности се веќе реализирани, а дел ќе се реализираат во наредниот период.

Какви активности реализирате со Центарот за креативни индустрии „Небо“ во Демир Хисар?

– Во изминатите шест години сме организирале и продуцирале работилници, ликовни изложби, музички концерти, театарски претстави, поетски читања, наменети не само за пошироката публика, туку и културни активности наменети за лицата хоспитализирани во Психијатриската болница во Демир Хисар.

Како поголеми активности на ЦКИ „Небо“ би ги споменала манифестацијата „Демир Хисар – Град на културата 2018“ во соработка со општината и проектот „Многу луѓе – многу погледи“ во 2019 година, кој од страна на Советот на Европа и Европската Комисија беше прогласен за еден од десетте најдобри приказни – проекти за европското културно наследство, во кој главни протагонисти во приказната беа пет лица хоспитализирани во Психијатриската болница во Демир Хисар.

(Разговорот е објавен во „Културен печат“ број 226, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 13-14.4.2024)