Првата збирка теориски есеи од историчарката Ивана Хаџиевска, со наслов „Суспендирана итност. Есеи од крајот на времето“ е објавена во едицијата „Современа теорија“ на „Илика“ и содржи текстови што ги обликуваат контурите на нашето „историско време“.

Истражувачкиот интерес на историчарката Ивана Хаџиевска (1995, Битола) е насочен во полето на филозофијата на историјата, историјата на жените и политиките на сеќавање, а овие теми се најзастапени и во нејзиното прво есеистичко дело.

Твојата прва збирка есеи е со наслов „Суспендирана итност. Есеи од крајот на времето“. Пред сѐ, зошто се одлучи за објава на есеи што се создавани во период од 2014 до 2024 година во една книга?

– Почувствував дека сега е моментот да направам синтеза на еден, за мене, интензивен период на релации помеѓу академското писмо и ангажираниот есеистички поглед на светот. Дополнително, тематските нишки на текстовите пишувани во изминатата декада главно се фокусирани на сеќавањето на антифашизмот, заборавот на историјата на жените, епистемолошката неправда кон историјата на трудот и современите симптоми на капитализмот и идеологијата – и во локалниот и во глобалниот пејзаж.

За мене постоеше потребата да се разбере врската помеѓу политиките на сеќавање и нивната употреба од центрите на моќ во современите кризи. Доколку подобро погледнеме, последните војни и конфликти често започнуваат токму во подрачјето на вооружување на историјата (weaponization of history): концептите за „вистински“ и „измислени“ нации, историското право врз територии, верувањето во „избрани народи“ итн. Токму таа тема надвиснува над сите есеи.

Колку насловот на книгата ги детерминира тематиките што ги обработуваат есеите?

– Терминот „суспендирана итност“ се однесува и на егзистенцијално чувство, но и на обид за теоретска терминологија. Според повеќе современи мислители, денес ги живееме „крајните времиња“, исцртани со еколошка криза, геноцид врз палестинскиот народ пренесуван во живо на нашите мобилни апарати, нуклеарни закани итн. Во таа смисла, „крајните времиња“ се, всушност, време на прелом и на дезинтеграција, на истрошување на модерниот западноевропски поредок воспоставен со ерата на просветителството, меѓутоа и период кога не се познати и не се согледливи контурите на новиот свет. Историчарите користат еден термин за да опишат ваков вид состојби: „консеквентни времиња“.

Низ насловот сакав да се обидам да направам појмовна медијација во разбирањето на консеквентните состојби во светот, и да ја пренесам во теоретскиот превод на македонскиот јазик. „Суспендирана итност“ е и чувство на вечна сегашност и неможноста за замислување иднини, амбивалентноста и тескобата кај либералната современа индивидуа да се соочи со реалноста на системот во кој живее. Отспротива, пак, стојат руптурните настани и народни движења што може да направат промена, да ја отповикаат апатијата, да се повикаат на историите на антифашизмот, и на крајот, да ја отповикаат суспензијата на итноста.

На кој начин историчарите гледаат на времето – и сегашното и историското?

– Гледам корисност во потсетувањето на двете димензии на историјата – онаа што се создава во академските методолошки дисциплини и јавната употреба на историјата – сферата на политиките на сеќавање. Историчарот не работи од „над-идеолошка позиција“. Паѓањето во таа замка отвора простор за софистицирано бришење на историските значења на настаните и поимите и нивно полнење со нови значења кои знаат да понудат оправдување на политиките спроведувани во сегашноста.

Така, на пример, историското значење на антифашизмот, по крајот на Студената војна и падот на Берлинскиот ѕид беше заменувано со парадигмата за антитоталитаризам и идеолошкото изедначување на комунизмот и фашизмот. Целта на западните повоени политички елити беше токму потенцирање на антикомунистичкиот сентимент како дел од нивната „идеална иднина“. Меѓутоа, денес ги гледаме последиците на таа државна дидактика, особено во потиснувањето на интернационализмот и антиколонијализмот, меланхолично гледање на историите на побуна против големи авторитарни системи итн.

Во есеите се обидувам да го артикулирам и несоочувањето на Европа со колонијалното минато на сопствениот политички проект. Сметам дека токму тоа игра важна медиумска и политичка улога во тоа што денес повторно ни се случува геноцид и нови форми на колонијализам. На читателите/ките особено им го препорачувам есејот „Артефакти“, каде синтетизирам на темата, а како пример го користам германскиот пандан на проектот „Скопје 2014“ – тоа е „Хумболт форумот“, каде што никна комплекс музеи што го романтизираат империјалното пруско минато…

Што лично те повлече да работиш во областа на историските науки?

– На субјективно ниво, пронаоѓам нешто длабоко човечко во обидите да се спознава минатото и да се преточува во нарација која подоцна има и политички значења. Сепак, низ континуираната работа, стекнував јасни и критички претстави и промислувања на минатото, за начините и потребите кај човекот да го историзира своето минато, за опасностите од романтизацијата и злоупотребата на минатото…

Уште еден одговор на ова прашање може да биде и полето каде најмногу „се чувствувам дома“ – историјата на трудот, во што имам и потесно специјализирано. За мене, историјата на трудот е највозбудливо историографско поле, бидејќи тука јасно можам да ги видам руптурите – јасните историски пресеци на старите и новите поредоци, на темелните системи за контрола на трудот и ресурсите од страна на центрите на моќ, за формите на отпор на работниците, за начините кои ги користат капиталистите низ идеологија да го затупат и атомизираат работникот – според мене, историјата на трудот е основа за разбирање на модерниот свет.

На кој начин ги селектираш настаните што ни се случуваат „пред очи“, а се важни да се одбележат во историски контекст?

– За да се фатам во костец со некоја тема, сакам да осознаам кој нејзин дел содржи епистемолошки потенцијал што може да придонесе и вон тесната тематска специјалност. Верувам дека работата во хуманистичките дисциплини е јавна, а не кабинетска (иако често се одвива во осамените простори на архивите, библиотеките, кабинетите…) и поврзана на нешто што се вика „политичко здравје“ на општеството, на начинот на кој ги согледуваме проблемите, на кој ја замислуваме иднината.

Она што понекогаш ме зачудува е праксата на софистичко одделување на професионалниот живот од личното етичко позиционирање, небаре се тоа поделени комори меѓу кои нема поврзување. Согледувам индиции дека таквиот однос кај либералните елити и доведе до современите кризи.

Која е функцијата на твојата книга во бележењето на времето во кое живееме?

– Верувам дека есеистичкиот жанр по одредено временско зреење знае да послужи како добра алатка за разбирање на времето – како некој што се занимава со проучување на минатото, токму тоа ми беше многу возбудливо во процесот на уредување на збирката есеи. Од друга страна, текстовите од кои се состои книгата претставуваат есеи и медиумски написи, објавувани на повеќе онлајн платформи и низ соработки во културната и граѓанската сфера во изминатата декада.

За мене како авторка, книгата има и опипливи географски параметри – тоа се пејзажите на важните културни и граѓански иницијативи во Скопје и во Битола, кои стимулирале и платформирале критичко размислување, ја поттикнувале домашната теориска сцена, отворале простор за современото феминистичко движење…

Во тој пејзаж важен печат, небаре затворање на кругот, остави издавачката куќа „Илика“ и нејзиниот посветен тим уредници/чки и соработници/чки. Имав среќа да се поврзам и соработувам за вака тематизираната книга токму со „Илика“, која е млада и мала издавачка куќа, но е носител на културниот потенцијал што знае да биде погонска сила на добрите колективни промени.

(Разговорот е објавен во „Културен печат“ број 288, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 5-6.7.2025)