Дали сте знаеле дека едно толку мало „делче“ во нашиот врат може да има огромно влијание врз целото тело? Тоа е тироидната жлезда – орган во форма на пеперутка којa е сместена токму под хранопроводникот и секојдневно работи за нас.

Таа произведува хормони кои го регулираат метаболизмот, енергијата, телесната температура, ритамот на срцето и уште многу други важни процеси. Кога тироидата функционира нормално, ние се чувствуваме енергични, балансирани и здрави. Но, кога ќе се појави нарушување, телото веднаш ни испраќа сигнали.

Нарушувањата на тироидната жлезда се многу чести и можат да доведат до прекумерно, или до недоволно производство на тироидни хормони. Овие состојби може сериозно да влијаат на нашето расположение, тежина, ниво на енергија и целокупното здравје. Затоа е важно да ја препознаеме нивната важност и навремено да реагираме. Токму на оваа тема разговараме со нутриционистката Емилија Спасовска Мојсовска, која советува како да ги препознаеме симптомите и што треба да преземеме доколку имаме некоја од овие дијагнози.

Тироидната жлезда е мала жлезда во облик на пеперутка која се наоѓа во предниот дел на вратот, веднаш под гркланот. Таа произведува хормони кои се неопходни за регулирање на многу телесни функции, вклучувајќи го метаболизмот, енергијата, телесната температура, срцевиот ритам и многу други.

Нарушувањата на тироидната жлезда се доста чести и можат да доведат до прекумерно или недоволно производство на тироидни хормони. Двете главни категории на нарушувања се:

1. Хипотироидизам (намалена функција на тироидната жлезда): Оваа состојба се јавува кога тироидната жлезда не произведува доволно тироидни хормони. Некои од најчестите причини за хипотироидизам вклучуваат:

Хашимотов тироидитис: Автоимуна болест во која имунолошкиот систем погрешно ја напаѓа тироидната жлезда.

Третман на хипертироидизам: Радиоактивен јод или хируршко отстранување на тироидната жлезда може да доведе до хипотироидизам.

Недостаток на јод: Јодот е неопходен за производство на тироидни хормони. Недостатокот е редок во региони каде јодирана сол е во употреба.

Проблеми со хипофизата: Хипофизата произведува TSH (тироидо-стимулирачки хормон) кој ја стимулира тироидната жлезда. Проблеми со хипофизата можат да доведат до намалено производство на TSH и секундарен хипотироидизам.

Симптоми на хипотироидизам може да вклучуваат:

Замор и слабост, зголемување на телесната тежина, чувство на студ, сува кожа и коса, опстипација, депресија, проблеми со меморијата и концентрацијата,бавен с, рцев ритам, (гушавост)

2. Хипертироидизам (прекумерна функција на тироидната жлезда): Оваа состојба се јавува кога тироидната жлезда произведува премногу тироидни хормони. Најчести причини за хипертироидизам вклучуваат:

Грејвсова болест: Автоимуна болест која ја стимулира тироидната жлезда да произведува премногу хормони.

Нодули на тироидната жлезда: Едно или повеќе бенигни (неканцерогени) израстоци на тироидната жлезда кои можат да станат хиперактивни.

Тироидитис: Воспаление на тироидната жлезда кое може привремено да ослободи големи количини на тироидни хормони.

Прекумерен внес на јод: Во ретки случаи, прекумерниот внес на јод може да предизвика хипертироидизам.

Симптоми на хипертироидизам може да вклучуваат:

Нервоза и раздразливост, забрзано чукање на срцето (тахикардија), губење на телесната тежина (често со зголемен апетит), потење и чувствителност на топлина, тремор (тресење) на рацете,нессоница, промени во менструалниот циклус, дијареа или чести движења на дебелото црево, проблеми со очите (кај Грејвсова болест)

Нарушувањата на тироидната жлезда обично се дијагностицираат со крвни тестови кои го мерат нивото на тироидните хормони (T4 и T3) и TSH. Во некои случаи, може да бидат потребни дополнителни тестови како што се ултразвук на тироидната жлезда или скенирање со радиоактивен јод.

Третманот зависи од нарушувањето:

Хипотироидизам: Обично се третира со замена на тироидни хормони со лекови како што е левотироксин (синтетички Т4).

Хипертироидизам: Опциите за третман може да вклучуваат лекови за блокирање на производството на тироидни хормони, радиоактивен јод за уништување на хиперактивните клетки на тироидната жлезда или хируршко отстранување на дел или целата тироидна жлезда.

Исхрана при хипотироидеа

Исхраната игра важна улога во управувањето со хипотироидизмот, иако не може да го излечи. Целта на исхраната е да се поддржи функцијата на тироидната жлезда, да се управуваат симптомите и да се одржи целокупното здравје. Еве неколку клучни аспекти на исхраната при хипотироидеа:

Храна која треба да се вклучи:

Јодот е есенцијален за производство на тироидни хормони. Добри извори се:Јодирана сол (во умерени количини),Морска храна (риба, алги – но внимателно со прекумерна конзумација на алги поради високата содржина на јод),млечни производи,јајца.

Селенот е важен за конверзија на Т4 (неактивен тироиден хормон) во Т3 (активен тироиден хормон) и има антиоксидантни својства кои можат да ја заштитат тироидната жлезда. Добри извори се бразилски ореви по 3,риба (туна, сардини,лосос),морски плодови,јајца,месо (говедско, пилешко, мисиркино),млечни производи(млеко,јогурт,сирење),семки (сончоглед, тиква), цинкот е потребен за производство на ТСХ (тироидо-стимулирачки хормон) и за конверзија на Т4 во Т3. Добри извори се:Морска храна (остриги), месо (говедско), семки (тиква), житарици, јаткасти плодови, легуминози (леќа,грашок грав,наут), темно чоколадо( со висок процент на какао)

Витамини од Б комплексот: Особено витамин Б12, бидејќи ниски нивоа често се забележуваат кај луѓе со хипотироидизам. Добри извори се месо, риба, јајца, млечни производи и нутритивен квасец.Ниската концентрација на витамин Д е поврзан со автоимуни тироидни заболувања. Добивањето доволно витамин Д преку изложување на сонце, храна (масна риба, јајца, збогатени производи со витамин Д,млечни производи,печурки)

Магнезиумот е важен за многу телесни функции, вклучувајќи ја и конверзијата на Т4 во Т3. Добри извори се зелени лиснати зеленчуци, јаткасти плодови, семки и цели зрна,мешунки,авокадо,банани. Железото е неопходно за производство на тироидни хормони и за енергија. Добри извори се црвено месо, спанаќ, леќа и збогатени житарки. Овошјето и зеленчукот богати со антиоксиданти можат да помогнат во намалување на оксидативниот стрес, кој може да биде зголемен кај хипотироидизам.Зачини кои најчесто се користат и се сметаат за безбедни: Црн пипер, лук, кромид, оригано, магдонос, копар, босилек,ловоров лист, ким, коријандер, цимет,куркума,ѓумбир.

Храна која треба да се ограничи или избегнува: Сојата може да го попречи апсорбирањето на лековите за тироидна жлезда и може да содржи гоитрогени (супстанции кои можат да ја попречат функцијата на тироидната жлезда). Се препорачува да се избегнува конзумирање на големи количини соја и да се прави временски распоред помеѓу земањето лекови и храна од соја (најмалку 4 часа).

Крстоцветни зеленчуци (брокула, карфиол, зелка, кељ): Овие зеленчуци содржат гоитрогени. Со готвењето значително се намалуваат овие соединенија, па умерено конзумирање на готвени крстоцветни зеленчуци веројатно нема да предизвика проблеми за повеќето луѓе. Се препорачува да се ограничи конзумирањето на големи количини на сирови крстоцветни зеленчуци. Кај некои луѓе со хипотироидизам, особено оние со Хашимотов тироидитис, може да постои чувствителност на глутен. Елиминирањето на глутенот може да помогне во намалување на воспалението и подобрување на симптомите кај овие индивидуи.Преработена храна често е богата со нездрави масти, шеќери и адитиви кои можат да придонесат за воспаление и зголемување на телесната тежина, што е чест проблем кај хипотироидизам.Масна храна може да го попречи апсорбирањето на лековите за тироидна жлезда и може да биде тешко сварлива поради забавениот метаболизам.Храна и пијалоци со висока содржина на шеќер може да доведат до скокови на шеќерот во крвта и да предизвикаат инфламација.Алкохолот може да ја попречи функцијата на тироидната жлезда и да влијае на нивото на тироидните хормони.Кофеин (во големи количини) влијае на апсорпцијата на лековите за тироидна жлезда кај некои луѓе. Се препорачува да се прави временски распоред помеѓу земањето лекови и конзумирањето на кафе.

Големи количини на растителни влакна може да го попречат апсорбирањето на лековите за тироидна жлезда. Се препорачува да се земаат лековите на празен стомак, најмалку 30-60 минути пред јадење или неколку часа по јадење храна богата со влакна.Зачини кои содржат гоитрогени (во големи количини): Некои растенија кои се користат како зачини, како што се синапот и ренот, содржат гоитрогени. Гоитрогените се супстанции кои можат да ја попречат функцијата на тироидната жлезда, особено ако има недостаток на јод. Сепак, количините што се користат како зачини обично се мали и веројатно нема да предизвикаат значајни проблеми кај луѓе со адекватен внес на јод.При (зголемена функција на тироидната жлезда),потребно е да се намали внесот на јод и да се ублажат симптомите поврзани со забрзаниот метаболизам, како што се губењето на тежината, нервозата, палпитациите и потењето.Исхраната е дополнителна мерка и не може да ја замени медицинската терапија пропишана од ендокринолог.
Исхраната при хипертиреоидизам:
Намалување на внесот на јод: Прекумерниот внес на јод може дополнително да ја стимулира веќе хиперактивната тироидна жлезда.Надополнување на изгубените хранливи материи: Забрзаниот метаболизам може да доведе до недостаток на витамини, минерали и губење на тежината.Поддршка на целокупното здравје: Вклучување на храна која го смирува нервниот систем и го намалува воспалението.
Храна која треба да се избегнува или ограничи (висок јод и стимуланси):Јодирана сол: Користете нејодирана сол (често означена како морска сол, хималајска сол, но сепак проверете на етикетата дали е јодирана).Морски алги и производи од алги: Ова вклучува нори (за суши), келп, вакаме, спирулина, хлорела и сите додатоци од алги. Тие се исклучително богати со јод и се сметаат за главен извор на јод кој треба да се избегнува.
Морски плодови и риба: Ограничете го внесот на риба и морски плодови како туна, бакалар, шкампи, остриги, лигњи, бидејќи се добар извор на јод. Изберете слатководни риби кои содржат помалку јод. Млечни производи (во големи количини): Млекото, јогуртот и сирењето може да содржат јод (од сточна храна и средства за дезинфекција). Конзумирајте ги умерено или одберете опции со пониска содржина на јод, како што се растителни млека (бадемово, оризово, овесно – проверете да не се збогатени со јод).Жолчката од јајцето содржи јод. Белките се безбедни за конзумирање.Кафе, силен чај, енергетски пијалаци, чоколадо. Може да ги влоши симптомите како нервоза, палпитации, анксиозност и проблеми со спиењето.
Преработена храна придонесуваат за нагло зголемување на енергијата, промени во расположението и може да ги влошат симптомите на хипертиреоидизам. Тие исто така се сиромашни со хранливи материи. Зачинета и мрсна храна: Може да го стимулираат метаболизмот и да ги влошат дигестивните проблеми кои често се јавуваат кај хипертироидизмот.Алкохолот Може да ги влоши симптомите и да влијае на црниот дроб, кој е важен за метаболизмот на хормоните.
Храна која се препорачува (низок јод и богата со хранливи материи):
Крстоцветен зеленчук (варен): Зелка, брокула, карфиол, кељ, прокељ. За разлика од хипотиреоидизмот, каде треба да се внимава, кај хипертиреоидизмот гоитрогените во овој зеленчук (кога се варени) можат да ја попречат употребата на јод и да бидат корисни.
Свежо овошје како јагоди, боровинки, цитруси (портокали, грејпфрут), праски, кајсии, лубеница, јаболка. Тие се богати со витамини и антиоксиданси.
Зеленчук (со низок јод): Компири (без кора), моркови, грашок, боранија, тиквички, зелена салата, спанаќ (во умерени количини).
Житарки: Овес, ориз (бел ориз има помалку јод од кафеавиот), пченка, пченично брашно (нејодирано). Тие обезбедуваат енергија и влакна.
Мешунки: Грав, леќа, наут. Одличен извор на растителни протеини и влакна.
Протеини: Пилешко и мисиркино месо (без кожа), јајца (само белка), мешунки, тофу (проверете да не е збогатено со јод).
Незаситени масни киселини: Маслиново масло, авокадо, јаткасти плодови (освен бразилски ореви, кои се богати со селен).
Омега-3 масни киселини: ленено семе, чиа семе, ореви. Помагаат во намалување на воспалението.
Селенот е сепак важен за тироидната жлезда. Конзумирајте умерени количини од храна богата со селен, како туна (во умерени количини поради јод), пилешко, печурки. Бразилските ореви се многу богати со селен, затоа избегнувајте ги или конзумирајте ги многу ретко и во мали количини
Хипертиреоидизмот може да влијае на здравјето на коските. Вклучете храна богата со калциум (нејодирани млечни производи, зелен лиснат зеленчук, збогатени растителни млека) и витамин Д (со изложување на сонце, масни риби).Хипертиреоидизмот го забрзува метаболизмот и често предизвикува губење на тежината. Можеби ќе треба да го зголемите дневниот внес на калории за да спречите понатамошно слабеење.