Економскиот пејзаж на поранешна Југославија беше обележан со индустриски гиганти чии брендови и производи беа препознатливи не само во регионот, туку и низ целиот свет.
Компаниите што вработуваа десетици илјади луѓе, градеа градови и воведуваа цели генерации во средната класа сега се претежно исчезнати или само бледа сенка од нивната поранешна моќ- пишува Каматица.

Еден од симболите на југословенската индустрија беше ИНА (Нафтена индустрија Загреб). На крајот на осумдесеттите години од минатиот век, оваа компанија вработуваше околу 35.000 работници и беше енергетскиот столб на целата федерација. Без разлика дали стануваше збор за истражување и експлоатација на нафта и гас во Славонија и Јадранското Море, преработка во рафинериите во Сисак и Риека, или дистрибуција преку мрежа на бензински пумпи, ИНА претставуваше стратешка компанија од која зависеше државата. Иако не исчезна целосно, приватизацијата и доаѓањето на МОЛ ја уништија нејзината важност и влијанието што го имаше во СФРЈ.

„Енергоинвест“ од Сараево, некогаш најголемиот извозен гигант во Босна и Херцеговина, има слична приказна. Со околу 40.000 работници, од кои повеќе од половина работеа низ целиот свет, оваа компанија беше синоним за југословенскиот извоз. Металургија, хемија, градежништво, електрична опрема – немаше континент каде што нивните работни места не постоеја. Распадот на Југославија, војната и санкциите го скршија „Енергоинвест“, кој денес постои само формално, далеку од статусот што го имаше во осумдесеттите години.

Во Белград, „Генекс“ беше симбол на успех и модерност. Нивната кула, „Западната порта“, сведочеше за моќта на компанијата, која вработуваше околу 13.000 луѓе и доминираше во извозно-увозниот бизнис, туризмот и хотелската индустрија. „Генекс“ беше лицето на врската на Југославија со светот – бизнисот, девизниот курс и туристите минуваа низ него. Санкциите во 1990-тите и колапсот на пазарот ја соборија оваа компанија, а името „Генекс“ денес се споменува само во носталгични спомени.

„Југопластика“, гигант кој вработуваше околу 13.500 работници, работеше на јадранскиот брег во Сплит. Тие произведуваа сè – од детски играчки, до обувки и спортска опрема, до предмети од домашна и индустриска пластика. Дресови и патики „Југопластика“ се носеа низ цела Југославија, а името на компанијата стана спортска легенда благодарение на кошаркарскиот клуб кој го носеше истото име. Исчезнувањето на „Југопластика“ дојде со војната, транзицијата и инвазијата на поевтината конкуренција од Кина и Турција, па компанијата беше распадната и затворена.

Посебна приказна е „Застава“ од Крагуевац, индустриски колос со повеќе од 30.000 вработени. Нивните автомобили – „фиќо“, „101“, „југо“ – беа заштитен знак на улиците од Љубљана до Скопје, а „југо“ стигна и до американскиот пазар. Освен автомобили, „Застава“ произведуваше камиони, земјоделски машини и оружје. Санкциите, војните и бомбардирањето во 1999 година ја уништија фабриката. Денес таа постои преку „Фиат Србија“, но со неспоредливо помали капацитети и без нејзиното поранешно значење.

Ако се земе предвид дека само овие пет компании вработувале повеќе од 100.000 луѓе, јасно е зошто нивниот колапс се сметал за економска трагедија. Војните, колапсот на заедничкиот пазар, санкциите, лошите приватизации и глобалната конкуренција доведоа до исчезнување или губење на моќта на индустриските гиганти на СФРЈ. Сепак, имиња како ИНА, „Енергоинвест“, „Генекс“, „Југопластика“ и „Застава“ остануваат во колективната меморија како симболи на времето во кое југословенската економија играше значајна улога во светот.