Уставот ќе се менува, но не за да се внесат Бугарите како малцинство, туку за да се реализираат предизборните ветувања на победничката ВМРО-ДПМНЕ за помало Собрание, за можноста за отповикување на градоначалниците, како и за реформата во правосудството. Во програмата за работа на новата Влада за периодот 2024-2028 година е наведено дека уставните измени се неопходни за да се извршат промени во политичкиот систем, а за другите уставни измени, оние за внес на бугарското малцинство, се вели дека Владата препознава дека тие се услов за почеток на преговорите за членство на Македонија во ЕУ и „Владата силно ќе се залага за изнаоѓање соодветно решение во прилог на сериозно движење на процесот на европската интеграција, без притоа да се прифаќа диктат од трети држави“.
Во програмата на Владата е пренесена речиси целосно предизборната програма на ВМРО-ДПМНЕ „Платформа 1198“, што значи дека коалициските партнери „Вреди“ и ЗНАМ се согласиле со плановите на победничката партија за распуштање на Судскиот совет и Советот на јавни обвинтели како тела што „целосно го изгубиле кредибилитетот“, како и за носење на целосно нови закони во правосудството, како нов Кривичен законик по примерот на сродни правосудни системи, Закон за јавното обвинителство, Закон за судовите, Закон за Судскиот совет, Закон за кривичната постапка, Закон за Советот на јавни обвинители и други неопходни закони. Коалициските партнери се согласиле и за најавите на ВМРО-ДПМНЕ за ревизија на целокупното работење на поранешното Специјално јавно обвинителство, со посебен осврт на „загрозување на човековите права и прекршување на процесните закони при постапувањето на СЈО како и расчистување на утврдените злоупотреби на исплатата на финансиски средства кон обвинителите, истражителите и советниците и нивно враќање во буџетот“.

Не се знае кога ќе се отвара Уставот

Програмата за работата во следните четири години е поставена на официјалната веб-страница на Владата, во делот „Стратешки приоритети“. Таа е иста како онаа што беше доставена во Собранието минатиот месец кога се бираше новата извршната власт, со една битна разлика, што е ставена нова воведна реченица: „Базирајќи се на силно изразената волја на македонските граѓани на парламентарните избори 2024 година, клучна стратегиска цел на идната Влада е Македонија да биде полноправна членка на Европската Унија“.

Во програмата нема рокови за извршување на задените цели, па така не е јасно кога извршната власт планира да почне со процесот на отварање на Уставот. Јасно е само дека тоа ќе се прави со национален консензус, односно „со што е можно посеопфатен политички консензус при креирањето и реализацијата на проектите и политиките со долгорочно значење и вредност за државата“.

– Во таа насока, Владата ќе ги поддржи сеопфатните дискусии во Собранието за: измени на Уставот со кои ќе се овозможи формирање на Собрание од 90 пратеници, како и системски законски реформи за воведување една изборна единица за избор на пратеници во македонското Собрание со изборен праг по примерот на други европски држави, укинување на изборниот цензус за избор на Претседател во согласност со препораките на ОБСЕ/ОДИХР, укинување на коцептот Влада за спроведување на избори (т.н. техничка влада), реформа на Уставниот суд и воспоставувањето можност за разрешување на градоначалник – се наведува во програмата.

Нема детаљи за содржината на уставните измени, па не е познато како извршната власт ќе го изведе делот за отповик на градоначалник или за распуштање на Судскиот совет. Експертите досега повеќе пати укажувале дека кај нас има четири категории на функционери што стапуваат на функција по директно гласање на електоратот, а кои потоа се законски неотповикливи – тоа се градоначалниците, членовите на советите на општините, пратениците и членовите на Судскиот совет. Тие може сами да си поднесат оставка или да бидат разрешени ако направиле кривично дело што се казнува со затвор од шест месеци па нагоре, но нема механизам да се отповикаат за време на мандатот ако не ја вршат функцијата законски или се неефикасни. За раззлика од овие функционери, претседателот на државата исто така се избира на директни избори, но тој може да биде отповикан со интерпелација во Собранието.

Во останатите планови на Владата за реформа на политичкиот систем се набројува и реорганизацијата на постојните министерства, што веќе е сторено, како и намалување на органите на државната управа и институциите, односно, укинување на позициите заменик-директор, намалување на бројот на управни и надзорни одбори и др. Се најавува и укинување на алатката „балансер“ и вработување во институциите врз основа на личните квалитети, стручноста, компетентноста, како и дигитален попис на населението во 2026 година.

Не е предвидено Бугарите да влезат во Уставот

Иако уставните измени за внес на бугарското малцинство се услов за преговорите со ЕУ, согласно преговарачката рамка усвоена од сите земји-членки, Владата во својата програма најавува дека членството во ЕУ е нејзина клучна стратегиска цел, но остварувањето на оваа цел „мора да биде на рамноправна и реципрочна основа, базирано на мерливи и објективни критериуми“

– Секој обид за отворање дискусија на билатерален или мултилатерален политички план околу идентитетските прашања и карактеристики на македонскиот народ ја оспорува македонската самобитност и единственост. Владата силно ќе се залага за изнаоѓање на соодветно решение во прилог на реално придвижување на процесот на европска интеграција, без притоа да се прифати диктат на трети држави. Во насока на изнаоѓање на можни решенија по однос на прашањето за уставните измени, кое веќе е поставено како услов за почеток на преговорите со ЕУ, Владата ќе понуди легални и легитимни можности и предлози во согласност со меѓународното право и принципи. Овие предлози ќе создадат услови за поголема предвидливост на евроинтегративниот процес, заштитен од непринципиелни барања, за истиот да резултира со полноправно членство на Македонија во ЕУ. Обезбедувањето на предвидливост и сигурност дека во текот на преговарачкиот процес нема да бидат поставувани дополнителни билатерални услови, ќе го направи поизвесен нашиот интегративен пат кон ЕУ. Во идниот дипломатски ангажман Владата ќе вложи максимални напори да обезбеди доволно гаранции во прилог на заштита на македонскиот многувековен идентитет, македонскиот јазик и посебност и во таа насока ќе побара непосредна поддршка од европските институции, нашите соседи, сојузници и стратешки партнери – најавува Владата во својата програма.

Во делот за надворешната политика се наведува и дека ќе се изработи нова национална стратегија за надворешната политика, дека државата ќе води постојана грижа за македонското малцинство во државите од соседството и ќе отвори ново поглавје на однос и политики кон македонската дијаспора. Но, за да води грижа за македонското малцинство во соседните земји Владаа исто така ќе мора да го смени Уставот, затоа што во уставните измени по Преспанскиот договор државата наведе дека ќе ја штити дијаспората на акедонскиот народ и останатите народи кои се споменати во Преамбулата и дека притоа нема да се меша во внатрешнуте работи на другите држави.