Велат, колку јазици зборуваш, толку луѓе вредиш. Во светот на лингвистиката луѓето кои зборуваат до шест јазици се сметаат за полиглоти. Оние кои зборуваат повеќе од тоа се хиперполиглоти. Зоран Радически течно зборува на дваесет јазици, а познава уште барем десетина, па вие пресметајте! Нема потреба од Google translate алатката. Од списокот на јазиците ќе ви се заврти во главата! Вели дека учејќи го арапскиoт јазик и писмо оќелавел и дека секој јазик е универзум за себе. Сепак, тој е примарно македонист, живее во Холандија и предава англиски, германски и француски. Преведува книги од повеќе јазици на македонски. За македонскиот вели дека е јазикот на срцето и душата.

Со своето познавање на јазиците веројатно можеш да конкурираш за Гинис. Владееш со триесетина јазици, од кои според сопствено признание течно комуницираш на дваесет. За кои се’ јазици станува збор?

– Тоа се претежно европските јазици, кои најчесто сум ги изучувал и имал прилика да ги користам: албански, српско-хрватски, германски, англиски, холандски, француски, шпански, италијански, руски, украински, грчки, арапски, дариџа, свахили, корејски, јапонски, шведски, норвешки, унгарски, турски, полски, кинески, африкаанс, јоруба, еврејски, зулу, хауса, гуарани, кечуа, фарси, фризиски, тигриња, сомалиски, амхарски и јас веќе не знам кои се други. Што повеќе минуваат деновите и годините толку повеќе јазици што не ги користам, на пр. егзотичните или необичните јазици стануваат дел од заборавот. И хард-дискот ја има таа судбина.

Како и кога се разви овој интерес за јазиците и како ги учеше?

– Од најмали нозе, преку комуникација односно дружба со децата од мојата улица, па преку курсеви и самоуко, со речници, разговорници, учебници итн. Подоцна преку интернет и разни форуми и групи за странски јазици, ирц, фејсбук, скајп, контакти со луѓе, патувања и сл.

Постојат ли навистина лесни и тешки јазици? Во што се огледува тежината на еден јазик? Кои ти беа најтешки за совладување?

– Да, да секако. Што подалечен и поразличен е јазикот толку потешко е изучувањето. Исто така, сложениот граматички и морфолошки, фонолошки, семантичко-лексички и фразеолошки систем на еден јазик придонесуваат за неговата тежина односно сложеност. Најтешки ми се, веројатно арапскиот, јапонскиот, корејскиот, и некои ретки, малку распространети јазици, како чероки, кечуа, исландски итн.

Колку еден јазик ги одразува културолошките или менталитетните карактеристики на еден народ?

– Многу. Јазикот не е само за општење туку и за сочувување и пренесување на традиционалните историски вредности, обичаи, идентитет… Секој еден јазик е свет сам за себе, еден светоглед, границите на еден јазик се обично границите на светот на зборувачот на тој јазик. Колку повеќе јазици човек познава толку повеќе светови сознава и доживува, не само психички и ментално, туку и физички и реално. Се осознавате себеси во аналите на туѓиот јазик и станувате дел од јазикот и обратно. Но, тука сфаќате и колку само еден јазик знае да ви го олесни животот и (пр)осветли иднината, но и да ви ја земе младоста и приближи староста и да ве истрауматизира додека го учите. Колку се само тоа минати часови, денови, децении, потрошени нерви, потечени очи.

Какви се европските јазици за учење?

– Ете на пример францускиот, јазикот на романтиката и љубовта, знае да ги изнамачи, па дури и прекрши сите органи на артикулаторниот апарат т.е. устата. Шпанскиот демек како најлесен за учење има доста сложена граматика, посебно глаголски времиња и прилично деликатен изговор што често ги засмејува родените шпански говорители кога слушаат некој странец што штотуку почнал да говори шпански: „буенахс диаххс“. И ако мислиме дека строгиот и захтевниот „нападнозвучен“ германски е еден од најтешките јазици во Европа поради падежите и членот, да не заборавиме дека драгиот ни супер-популарен англиски е дури четири пати потежок од него. Неверојатно нели. Или пак фонолошко-фонетскиот призвук на шведскиот и норвешкиот јазик, кои навидум звучат како хибридизиран германски, имаат таков нелогичен „ни таму ни ваму изговор“ што тешко дека некогаш ќе го усовршите. А, пак да не зборуваме за не-бинарно, трансгендеровиот холандски јазик со најтешкиот изговор на увуларно х што всушност е г и непчано-палаталното сх, (нешто помеѓу ш, с и х). И, сето ова е на европско јазично тло.

Дали не-европските јазици се уште потешки?

– Замислете да зборуваме за арапскиот, ех хабиби, е тоа можам да го наречам битка, ма не битка туку војна, вистински јазичен џихад, не само со јазикот туку и со себе. Човек знае да проќелави (јас сум личен пример за тоа) изучувајќи го на пример арапскиот литературен јазик и арапското стандардно писмо, a каде се другите над 15 регионални варијанти односно дијалекти речиси меѓусебно не разбирливи. Но, тоа не е сѐ. Тоа е далеку од сѐ. А, само да го спомнам баскискиот, тоа е чудо невидено од јазик, уникат, трн во срцето на Иберискиот полуостров, како некој Сомалиец од Водно, а звучи како да е од некоја планета од „Војна на ѕвездите“. Чекајте уште да ги чуете, кинескиот, јапонскиот, корејскиот, знам на многумина им се слуша, кунг фу, самураи, или Ким Џонг Ил и нуклеарна ракета со долг дострел, ама овие јазици се во суштина една цела вечност од јазик, ма „речита“ галаксија, универзум на којшто треба да му ги изброите сите ѕвезди. Или пак јазиците на северноамериканските Индијанци, во кои што луѓето се поистоветуваат со духовите на животните, тотемите од нивната околина или култура. Сепак, не мора да одиме толку далеку. Па, некои од најспецифичните јазични култури се токму во нашиот видокруг, Балакнот се разбира, иако навидум лингвистички сродни и слични, секој јазик е приказна за себе, свет во недоглед од преку улица, љубов и омраза во секојдневни маалски разговори, ви текнува. Ој, „куку ноне!“. Мислам дека е доста, инаку ќе ми снема карактери во вордов.

Некои од јазиците кои ги владееш имаат и свое писмо. Дали паралелно со јазиците ги учеше и тие писма?

– Азбуките да, но писмата кај сите јазици, не. Тоа почна подоцна. Јас почнав многу мал, кога уште не знаев да читам и пишувам како што треба, па така повеќе учев аудитивно, по слух и со репродукција, она слушај и повтори, еднаш, два пати и така до немај каде. Среќа повеќето европски па и интерконтинентални и прекуокеански јазици користат само две-три писма, главно латинично или кирилско, тоа многу олеснува и помага. Замислете ако секој јазик има свое автохтоно писмо, јас не знам дали би можел да постигнам. Никој не може. Години ми требаа да научам арапски или јапонски, а буквално месеци да почнам да ги заборавам и да се бунам, „вала“. Еднаш еден седокос Етиопиец ми рече дека писмото е за поповите и владиците, а јазикот за сите нас обичните. И, сега знам, во право бил.

Пред неколку години си учествувал на големо ТВ шоу во Русија, каде што го покажа своето знаење. Како дојде до ова гостување?

– Ме поканија, така случајно и неочекувано. Ме виделе на ЈуТјуб на едно веќе популарно клипче од националната руската телевизија односно нивната Прва, како разговарам со еден холандски полиглот на повеќе јазици и се одлучија да ме поканат.

Постои Светско здружение на хиперполиглоти, дали си зачленет таму и кои се искуствата со луѓе со слични способности?

– Да, има повеќе такви здруженија, клубови, организации, групи. Јас не сум член на ниедно друштво, затоа што веќе одамна, повеќе од деценија, не се занимавам активно со полиглотството.

Што те однесе во Холандија и дали таму професионално можеш да го користиш знаењето на јазиците?

– Љубовта, велат. Да секако, и повеќе од професионално. Не е тајна, чисто од мерак и ќејф работам на каса во Мекдоналдс трета смена (не сме сите кадрово талентирани за во Влада нели!), па имам прилика да користам повеќе јазици речиси секојдневно и да помуабетам со сиот свет црно-жолто-бел преку бигмекот и банана-фрапето. Вистински благослов е тоа.

Имаш преведено повеќе книги од разни јазици. Од кои јазици преведуваш и каква литература одбираш за преведување?

– Најчесто преведувам од англиски, холандски и германски на македонски. Понекогаш руски, шпански и слично. Обожувам да преведувам класична но и современа поезија, но секако и добра проза, белетристика, стручна литература, теологија.

Сепак, твојата професија е македонскиот јазик. Каде би го категоризирал нашиот јазик во светското семејство на јазиците (според сложеност, старост, писмо)?

– Македонскиот јазик, ми е најомилениот и најпосакуваниот од сите јазици, јазикот на душата и срцето, и веројатно сѐ. Македонскиот јазик е засебен и еднаков на сите јазици во светов, без разлика на јазично-политичките спорови во моментов. Лингвистички се вбројува во јужнословенските јазици – источна подгрупа, и води потекло од старо односно прасловенскиот јазик, како што е познато. Македонскиот е еден од нешто потешките јазици. Според Стејт Депарментот, спаѓа некаде во четврта категорија, што значи ако го учи некој просечен Американец без претходни познавања на словенските јазици му се потребни над 1000 часови, или би му било слично тешко, како да учи отприлика руски, украински, албански, грчки и ерменски. За староста на македонскиот јазик постојат неколку теории и хипотези, некои недоволно основани и нецелосно научни. Но, битно е да се спомене староста нема големо значење во кодифицарањето на еден јазик. Ете на пример, босанскиот се смета за засебен, официјален јазик по 1990 година, но постои од најверојатно 15 век. Oна што официјално го знаеме и е општоприфатено во македонистиката и во светот е дека македонскиот (како и другите словенски јазици) е варијанта или редакција на старословенскиот јазик, којшто со текот на времето се видоизменил и довел до настанување на современ македонски јазик, каков што го знаеме денес. Основата или базата на македонскиот јазик денес се говорите на македонските Словени од Солунско, врз кои светите Кирил и Методиј ја создале првата словенска азбука или писмо, глаголицата. Денес имаме сочувано голем број на вакви црковнословенски ракописи (апостоли, евангелија, триоди, псалтири, триоди итн.) од македонска варијанта за кои што е јасно установено нивното потекло.