Препознатливата и инспиративна вокална солистка на групата „Љубојна“, м-р Вера Милошевска-Јосифовска, ја објави својата прва книга „Македонскиот вокален мелос во современиот контекст – Оживување на една заборавена музика“. Промоцијата на книгата се одржа на 28 декември 2024 година во „Филхармонија Бар“ во Скопје.

Етномузиколошкиот труд „Македонскиот вокален мелос во современиот контекст – Оживување на една заборавена музика“ на Вера Милошевска-Јосифовска е повеќеслоен и е плод на долгогодишно истражување во областа на музиката, пред сè, на македонскиот вокален мелос, односно македонската пејачка традиција, и зборува за нејзината суштина, значење и применливост во различни контексти на денешницата.

Книгата изобилува со интересни гледишта во однос на поврзаноста на авторката со културните појави некогаш и денес, и притоа дава коментар на тоа дека музиката е неприкосновен идентитетски маркер. Дел од книгата зборува и за музичкиот бран што го разбуди групата „Љубојна“ и нејзината улога во оживувањето на оваа, своевремено маргинализирана, музика, станувајќи моќно јадро што ја анимира јавноста. Книгата е објавена во издание на „Флип бук букс“.

Интересна е апликативната улога на авторката, бидејќи истовремено таа се обраќа како етнолог, антрополог и музиколог, но и како пејач што своите истражувања преку сцената ги втиснува длабоко во срцата на публиката.

Со каква љубов и посветеност влезе во пишувањето на книгата „Македонскиот вокален мелос во современиот контекст“?

– На ова научно музичко „патување“ сум тргната уште од мојата прва средба и мојата прва љубов со македонската традиционална музика. Едно од прашањата што си ги поставував беше: што е она што ја прави оваа музика толку убава, моќна и безвременска? Ова е навидум општо прашање, но отвора уште безброј други нијанси на прашања поврзани со целосното културно опкружување во кое традиционалната музика опстојувала низ вековите, ги поврзувала луѓето, го обојувала нивното секојдневие, ја креирала нашата музичка култура, а кои паралелно со креативниот создавачки порив, постојано ве соочуваат со нова задача и потрага по нови одговори. Несомнено и самата потрага по модел на интерпретација го повлече и најважниот дел од моите истражувања.

Колку време беше потребно да го завршиш истражувањето за содржините на книгата, имајќи предвид дека се користени голем број референтни дела и автори?

– Ваков вид применети истражувања бараат години, некогаш децении работа, затоа што основата на истражувањето лежи во персоналното искуство, а тоа трае, бидејќи е потребно време да се изживее. Дури потоа добива облик и некаква форма на заокружено поле на интересни теми што повлекуваат поврзување со други автори што истражувале на тие или слични теми за кои што стануваш уште пољубопитен и, нема крај! Хахаха… Сепак, неминовно мојата временска рамка и тематска рамка се конкретизираше како што минуваа годините и може да се каже дека кулминацијата ѝ е последниве пет години.

Чија поддршка беше клучна во фокусирањето на дадената тематика за македонскиот мелос?

– Има многу луѓе, блиски и далечни, многу музичари и теоретичари, професори и драги ментори, многу добри, но и лоши примери, многу луѓе уметници, но и сосема обични мислители, а и самата публика, кои без некоја особена намера станале моја поддршка со самото тоа што биле постојана инспирација за мојот труд. Но, најголемата поддршка, онаа конкретната што не само што инспирира, туку ти дава крилја и ти ги овозможува физичкото време и полето за работа е моето семејство, особено што и „Љубојна“ е наша музичка творба низ којашто струјат најголемиот дел од идеите и сознанијата.

Книгата ја напиша од позиција на антрополог и етномузиколог, но и на музичар и интерпретатор. Каква синергија на искуствата од овие области беше потребна за да се добијат резултатите во истражувањето?

– Мојата апликативна улога е токму она што ја прави оваа монографија интересна и уникатна. Навистина голема привилегија е она што го истражуваш да можеш да го пренесеш во вид субјективна отпеана медиумска порака, но и во објективно академско пишано обраќање. Може да се каже дека сè што досега сум отпеала го имам напишано или, пак, секој мој пишан збор јас и го отпејувам. Практичната природа на музиката на сцена, но и во секојдневниот живот, овозможува да го почувствуваш на сопствената кожа сето она што го преживуваш на сцена, зад сцена, сам со себе, и дава бесконечно многу интерпретативни „излези“, особено ако изведувачките и научните искуства се во насочена синергија.

Во поднасловот на книгата истакнуваш дека станува збор за оживување на една заборавена музика. Зошто?

– Затоа што интересот за традиционалната музика, освен што се буди поинтензивно во одредени општествени околности и периоди, според нејзиниот статус во генералната современа медиумска и општествена слика, е маргинализиран, а таков бил и кога јас сум растела. Не била особено популарна, ниту, пак, можеме да се пофалиме дека на глобално ниво, еве нека е на ниво на општа култура, сме некои познавачи на сопствената музичка традиција.

Така што нејзиното повторно „оживување“ е поврзано со нејзината современа популаризација во рамките на творештвото на одредени музички дејци, меѓу коишто групата „Љубојна“ зазема огромен дел од тој мозаик. На тој начин оживеа песната „Твојте очи, Лено мори“, за чијшто феномен како културна појава имам посветено неколку поглавја во монографијата, оживеаја многубројни песни, кои ги знаел овде-онде по некој, но далеку од тоа дека биле толку широко распространети до пред некоја деценија.

Во заклучокот на книгата, меѓу другото, посочуваш дека постои празнина и јаз во однос на континуитетот на македонскиот музички мелос. Во која смисла?

– Јазот се случува од преминот на живата традиција, живата музика, којашто интерактивно живеела и била популарна меѓу луѓето, односно заедницата или народот, кој бил истовремено создавач, интерпретатор и публика за неа, која се случувала тука, спонтано и во живо додека играчот играл, пејачот пеел, а свирачот свирел, и модернизацијата во која целиот општествен систем и сите вредности доживуваат трансформација.

Од секојдневна суштинска пракса, во модерниот свет преминува во форма на забава за народните маси, честопати и во пежоративна конотација. Иако во неколкуте децении поствоен период продукцијата на изведувачи, дискографија, културно-уметнички друштва бил фасцинантен, организациски дури и на ниво на културна револуција, сепак, надвор од официјалната културна насоченост на модерниот човек, настанал еден децениски прекин на вековниот творечки музички континуум, кој се одразил во македонското современо музичко творештво.

Како вокална солистка на групата „Љубојна“, какви се искуствата што ги стекнавте во однос на задржувањето на изворната форма на македонскиот традиционален мелос?

– Музиката е јазик со своја душа, граматика и значење, со свои правила и поврзаност, како и јазикот што го зборуваме. Изговорена е на особен начин затоа што културната заедница во која конкретната музика настанала, чувствувала, верувала и размислувала на одреден начин. И тоа ја прави традиционалната музика автентична, а нејзиниот израз повеќедимензионален, повеќеслоен. Нејзината природа е исклучително интересна, но и тешко уловлива ако го немаш точниот пристап, ако ја прифатиш „здраво за готово“ и што е најлошо, ако ја банализираш.

Како гледаш на трендот на „осовременување“ на македонскиот мелос и што е неопходно тој да биде во функција на зачувување на традицијата?

– Во обидот да се реконтекстуализира вокалниот мелос, имаме мноштво на реализации кои не секогаш се успешни. Осовременување не е од различни интереси предизвикан процес на „преџвакување“ на веќе постоечки теми, туку творење низ одреден музички јазик. Слично како и со литературните дела.

Ние од традиционалната музика користиме многу нешта кои се однесуваат на нејзината структура, начинот на поврзување, фондот на можни креативни решенија и фрази, и со тоа ја задржуваме нејзината особеност, која комуницирајќи и со други музички естетики добива современа форма. Значи не се занимаваме со задржување на традицијата, бидејќи тој начин на пренесување во модерните времиња доживеа комплетна преобразба, ниту, пак, треба да се занимаваме со „музејска“ конзервација на музиката. Туку се занимаваме со користење и пренесување на автохтониот музички јазик во современа музика.

На промоцијата на книгата настапи со хор составен од млади вокални солистки. Практично, кому му е наменет твојот истражувачки труд за македонскиот мелос?

– Еден од најубавите начини да се пренесе сопственото искуство е преку пријателска творечка љубов кон помладите, оние што со истиот жар треба да најдат инспирација за сопствени истражувања и градење на сопствената приказна во иднина, да се мотивираат темелно да се посветуваат на она што е нивен порив.

Сведоштво за тоа е заедничкиот настап со моите ученички од Насоката за традиционална музика при ДМБУЦ „Илија Николовски-Луј“ и заедничката музичка сесија таа вечер која нè исполни со славје, радост и магија сите нас присутни на промоцијата на мојата книга. Тоа е доказ дека се важни вакви четива, дека е важен секој збор, секој атом вложена енергија во разгорувањето на секое и најмало пламенче кај младите, но и луѓето, воопшто. И конечно, доказ е дека оваа монографија, како и мојата музика, може секому да отвори уште едно прозорче од видикот и да инспирира.

Поговор – Четиво што ја толкува генезата на македонскиот мелос

Етномузикологот проф. д-р Велика Стојкова Серафимовска го напиша поговорот кон книгата, притоа истакнувајќи дека македонската музика е импресивна и инспиративна за многу научни истражувања, интерпретација, реинтерпретација и уметнички надградувања.

– Книгата „Македонскиот вокален мелос во современиот контекст – Оживување на една заборавена музика“ од авторката Вера Милошевска-Јосифовска е четиво што нè води од генезата на македонскиот мелос, сè до современиот статус на македонската традиционална песна и нејзината сценска изведба во сите општествени контексти. Низ културно-историски и социјален контекст се дефинира поимот „мелос“, но и елементите и факторите кои придонесуваат за создавањето на македонскиот специфичен мелос, како што се: говорот и јазичните дијалекти, историските случувања во Македонија низ вековите, поточно влијанието на византиската култура, ориентализмите и црковното пеење и, секако, генезата на чалгијата како урбан звучен феномен и дел од староградската музичка традиција, кој влијаел врз создавањето и перцепцијата на македонскиот мелос – истакнува проф. д-р Велика Стојкова Серафимовска.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 263, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 11-12.01.2025)