Глобален тренд станува создавањето уметност само со смартфон, а светски пионер од 2017 година на овој вид уметност е Душан Ристовски, кој свои дела изложи во Кинотеката.

Мобилните телефони во изминативе три децении станаа алатка што навлезе во секојдневниот живот на луѓето. Појавата на паметните (смарт) телефони, пак, отвори нови димензии на нивната употреба. Покрај разговорите и текстуалните пораки, карактеристични за мобилните телефони, со смартфоните е можно да се пристапи до интернет и со користење низа апликации да се зголеми нивната корисничка вредност во безброј процеси.

Вградените камери, кои со секоја нова верзија на паметните телефони имаат сѐ подобри перформанси, комплетно го сменија начинот на живот кај некои луѓе. Тука не мислиме само на популарните селфи-фотографии, туку на огромните можности што смартфон со добра камера и наменски инсталирани апликации може да му ги понуди на човек што знае што сака да направи.

Со Душан Ристовски се познаваме повеќе години наназад, но главно средбите ни беа на музички настани. Затоа ме изненади неговата покана за изложба на дигитални фотографии, која од 17 март е поставена во македонската Кинотека.

Брз поглед кон каталогот за изложбата ми укажа дека сериозно се зафатил со дигиталната уметност и дека негови дела веќе се претставени на десетина меѓународни изложби и арт фестивали, а достапни се и на многубројни интернет-платформи. Единствената алатка што Ристовски ја користи во уметничката работа е неговиот смартфон, со кој од обична фотографија создава оригинално дигитално дело. Своите дела Душан Ристовски за првпат во реален простор ги изложува пред македонската јавност.

Во Кинотеката се изложени 30 твои дела изработени на мобилен телефон. За каков вид уметност станува збор?

– Станува збор за нов вид дигитална уметност, креирана само на мобилен, односно смарт телефон. Со Галерија „Гауди“ од Мадрид, која ме застапува, ја нарековме „Mobile Phone Art“, бидејќи е различна од фотографиите направени со смарт телефон. Имено, сликам со мобилен телефон и потоа ги деконструирам фотографиите, обидувајќи се да искажам чувство, експресија, визија.

Како е направена селекцијата на делата изложени во Кинотеката и во каков формат се претставени во галеријата?

– Селекцијата е направена така што првата половина се дела чии оригинали учествувале на сите арт фестивали и изложби низ светот досега, втората половина првпат се изложува. За секое дело од дигиталната уметност постојат оригинал, лимитирана едиција принтови и НФТ (NFT). Во Кинотеката се изложени лимитирана едиција 20 принтови, во рамка, нумерирани и со сертификат, од сите 30 дела, и по 20 НФТ, од сите 30 дела. При влезот на изложбата посетителите можат да скенираат QR-код, преку кој ќе можат да го преземат каталогот со делата. Каталогот е интерактивен ПДФ, односно со кликање на посакуваното дело, се отвора линк за нарачка.

Од кога датира твојот интерес за дигиталната уметност создадена на мобилен телефон, имајќи предвид дека претходно се занимаваше со друга професија?

– Од 2017 година, кога се обидов на создадам уметност само преку мобилен телефон, и тоа го постирав на Инстаграм, каде што ме забележаа од галеријата „Гауди“ и ме поканија да учествувам на арт фестивал. Исто така, германскиот инди-состав „Ригна фолк“ ме контактираа преку Инстаграм и создадов видеоспот за нив, само на мобилен. Така тргна сѐ.

Колку дела досега имаш изработено на овој начин и каков е процесот на изработка?

– Голем е бројот на делата, повеќе од 700, а процесот е едноставен – сликам со мобилен телефон, интересните фотографии ги деконструирам и создавам ново дело од нив со софтверските алатки Toolwiz Photos, Mirror lab, Photo grid… Процесот трае сѐ додека не ме погоди делото. Некогаш е тоа само еден клик. Една фотографија, фатен момент, некогаш светлечки линии од автомобили, автобуси, некогаш излегува тотална апстракција, минимализам, футуризам, експресионизам, обид да се долови космосот, просторот, времето… Квантна физика. Сето тоа самото излегува на фотографиите. Чудесии на боите. Имено, боите во природата не постојат. Тие се само одделна бранова рефлексија на светлината од објектите и предметите кои нашето око ги препознава како бои.

Во твојата биографија е наведено учество на повеќе интернационални изложби и фестивали. Со каква цел учествуваш на изложбите и кои се придобивките од учеството?

– Учеството е голема светска промоција. Тоа се големи арт фестивали на кои се застапени светски уметници. Импресивно е да се види. Сите тие уметници се покриени од спонзори од своите земји, со цел промоција од секаков вид и продажба. Тоа е голема берза на уметноста каде што е застапено буквално сѐ, и каде како уметник си максимално изложен на сета критика од јавноста и од вистински уметнички критичари. Да се биде или не – е прашањето. Многу едноставно.

Во целиот процес на креација, колку е голем уделот на технологијата, а колку на човекот уметник?

– Мислам дека во дигиталната уметност најважен е уделот на човекот уметник, а технологијата е само алатка, и толку. Како пенкало, молив, четка, гипс, бронза, збор, звук, музички инструмент…

Колку за изработка на делата е важен телефонот на кој се создаваат, или, можеби побитни се алатките/апликациите што се користат за изработка на делата?

– Секако, битни се и двете работи. На почетокот е многу важно да се направи убава фотографија, која ќе има многу детали. Така таа станува податлива со добар софтвер процесот да продолжи понатаму. Значи, важна е конфигурацијата на мобилниот телефон, камерата треба да има голема резолуција и потоа со добар софтвер се создаваат сите предуслови за креација на ново и оригинално дигитално дело.

Како се дефинира вредноста на изработените дела?

– Тоа го прави галеријата „Гауди“, јас не се мешам. Но, за изложбата во Кинотека, во договор со соработникот на оваа изложба „Полиестердеј“, односно „Принт.мк“, договоривме цена од 5.900 денари за принт, а за време на изложбата делата ќе се продаваат по акциска цена од 3990 денари. За дигитален принт на капафокс – врамени, нумерирани и со сертификат.

Себеси се дефинираш како НФТ-креатор. Што означува кратенката НФТ (NFT) и што за уметникот значи присуството на НФТ-маркетот?

– НФТ (Non-fungible tokens – NFT) значи незаменливи токени (NFT), кои главно се создаваат со користење на истиот тип програмирање што се користи за криптовалути. Во едноставни термини, овие криптографски средства се засноваат на блокчејн технологија. Тие не можат да се разменуваат или тргуваат подеднакво како другите криптографски средства. Новитет е што во соработка со „opensea“ и „MetaMask“ за потребите на изложбата, а и понатаму, ќе може да се купи НФТ од „opensea.io“ преку „MetaMask“ и од наши Виза и Мастеркард во денари.

Може ли да се живее со овој вид уметност?

– Во светот може да се живее и уметниците се тотално растоварени. Имаат патрони, спонзори, продажба на дела, постојани изложби и учества на арт фестивали. Досега немам поддршка од ниту еден спонзор од кај нас, па тераме од продадени дела, а средствата се вложуваат за следен арт фестивал, каде што учеството е скапо.

Колку дигиталната може да биде конкуренција на класичната, односно со текот на времето да стане доминантна уметност?

– Од искуството од арт фестивалите, каде што буквално сѐ се цени и бара, дигиталната е само надополнување на класичната, само правец во уметноста и не мислам дека ќе стане доминантна, иако се појави и АИ (вештачка интелигенција) технологија.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 171, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 18-19.3.2023)