По многу перипетии, десетина години работа, цртање и анимирање, барање финансии и копродуценти, конечно првиот македонски долгометражен анимиран филм „Јон Вардар против Галаксијата“ во режија на Гоце Цветановски стигна до својата светска премиера во Шпанија.

Светската премиера на долгометражниот анимиран филм „Јон Вардар против Галаксијата“ во режија на Гоце Цветановски и во продукција на Алан Кастиљо од „Линкс студио“ ќе се одржи на 57-мото издание на „Ситџес фантастик филм фестивал“ во Шпанија. Филмот ќе има две прикажувања во ударни термини на 5 и на 11 октомври.

Режисерот Гоце Цветановски веќе пристигна на фестивалот во Шпанија, а интервјуто го направивме во пресрет на светската премиера на филмот.

Што за филмот, авторите и продукцијата значи поканата за премиера на еден од најстарите и најзначајни жанровски фестивали во светот?

– Уште од моите први кратки сценарија покажав афинитет кон жанровски наративи. Сакам фантастика и хорор, ме потсетуваат на приказните што сум ги слушал како мал, а подоцна и сум ги читал во збирките на Марко Цепенков. Во тие приказни, животните зборуваат, коњите летаат, јунаците пијат мориња и прескокнуваат планини, а шумите се полни со вештерки, змејови, аждери, ѓаволи, вампири и други магични суштества. Сето ова придонело да сакам и јас да креирам такви, натприродни светови, кои можат да постојат само во имагинацијата, но се и тоа како инспирирани од нашата реалност. Затоа сум пресреќен дека „Јон Вардар против Галаксијата“ ќе ја има својата премиера токму на ваков фестивал, каде што ќе бидат присутни сите љубители и креативци што почитуваат и работат на жанровски филмови.

А, за самиот филм и за продукцијата, ова е одличен почеток – ставени сме на пиедестал и ќе бидеме прикажани со најдобрите светски остварувања од ова поле. Филмот ќе има две прикажувања, а потоа очекуваме дека селекцијата во „Ситџес“ ќе делува позитивно врз понатамошната кариера на филмот и ќе придонесе да бидеме селектирани и на многу други фестивали.

На кој начин филмот стигна на „Ситџес фантастик филм фестивал“ и што ја дава специфичната тежина на фестивалот?

– Аплициравме по нормален пат, со пополнување формулар и уплата на фестивалска тарифа (која не гарантира дека филмот ќе биде селектиран). „Ситџес“ важи за еден од најреномираните жанровски фестивали на светот, пред сѐ, поради староста – фестивалот се одржува веќе 57 години, потоа заради должината на траење и разновидноста на програмите што ги нуди, и конечно поради големиот број познати автори од целиот свет.

Само за илустрација, во поранешните изданија гости на „Ситџес“ биле и легендарните Квентин Тарантино, Гијермо дел Торо, Вим Вендерс, Дејвид Линч, Ентони Хопкинс, Камерон Диаз, Ким Ки Дук, Сам Раими, Виго Мортенсен, Тилда Свинтон, Сузан Сарандон и многу други.

„Ситџес“ е дел од Европската федерација на фестивали посветени на фантастиката и кои заедно ја доделуваат наградата за најдобар европски фантастичен филм „Златен Мелиес“. Наградата е именувана според еден од светските пионери на специјалните ефекти, филмскиот маг Жорж Мелиес. Се надевам дека ако не со „Јон Вардар против Галаксијата“, тогаш со некој од наредните филмови ќе ја донесам оваа награда во Македонија.

Станува збор за првиот македонски долгометражен анимиран филм. Многу години наназад слушавме за неговото создавање. Практично, колку години и низ какви перипетии досега помина „Јон Вардар против Галаксијата“?

– Сценариото почнав да го пишувам пред повеќе од десет години, уште пред да се вратам од Франција, каде што живеев долго време. Мислам дека двапати беше одбиен од Агенцијата за филм, ама третиот пат беше успешен. Во меѓувреме бевме селектирани на многу пазари за филм и други професионални манифестации, и сето тоа помогна да пронајдеме копродукциски партнери и, воопшто, да почнеме да го промовираме филмот уште пред да започнеме со продукција.

Перипетиите беа многу: немање на соодветен стручен кадар – сите аниматори што работеа на филмот практично се обучија со работата на филмот. Направивме многу грешки при продукцијата, затоа што буквално не постоеше студио во Македонија кое претходно работело на рачна анимација, па да можеме колку-толку да се советуваме и да добиеме увид од нечие туѓо искуство.

Потоа ковидот за малку ќе ја запреше продукцијата на филмот – секнаа финансиските средства, а сѐ поскапи. Направив многу жртви, и финансиски и лични, за да го завршам филмот, но тоа сега веќе ми се чини далеку и низ магла. Важно е дека филмот е завршен, и успешно ја стартува својата светска кариера.

На што е заснована приказната во филмот и со каква идеја е креирана?

– Во овој луд свет во кој живееме, на сите ни треба од време на време да се олабавиме и да се насмееме. Пред сѐ, сакав да раскажам приказна за пријателство, толеранција и љубов, која ќе биде сместена во свет инспириран од поп-уметноста и класиците на научната фантастика, а која би била раскажана на еден лежерен, пародичен начин.

Во „Јон Вардар против Галаксијата“ ги следиме перипетиите на еден простичок човек, кој се спријателува со робот мегаломан и заедно треба да го скријат најмоќното оружје во вселената да не падне во рацете на една воинствена и мошне неинтелигентна раса вонземјани. Авантурата ќе ги однесе на многу егзотични планети и места низ галаксијата, а притоа ќе се запознаеме со голем број ликови од различни раси. Иако хуморот е главна нишка на филмот, сепак наративот е повеќеслоен и обработува и посериозни теми, како негативните страни на војната, и колку е важно кон работите да се пристапува со позитивен ментален склоп.

Создавањето анимиран филм бара многу посветеност, трпение, време и талентирани цртачи и аниматори. Колку луѓе беа вклучени во создавањето на филмот?

– Повеќе од 150. И самиот се зачудив кога почнавме да ја креираме крајната шпица, тешко ни беше да ја завршиме, а да не трае предолго, бидејќи имаше голем број на учесници.

Арт-директор е Михајло Димитриевски – Тхе Мичо, а директор на анимација е Димитар Ѓоргиев. Што поточно значат нивните функции во однос на филмот?

– Тхе Мичо го креираше визуелниот изглед на филмот – од концепција на ликови, реквизити и позадини, до избор на бои и поставка на стилот на цртање. Сѐ што Мичо ќе нацрта е веќе смешно и во движење. Има неверојатна смисла за хумор, а неговиот стил е препознатлив и има фанови низ целиот свет. Едвај чекам повторно да соработуваме, бидејќи секогаш уживам во неговата креативност прво како публика, а потоа и како соработник.

Димитар Ѓоргиев, пак, влезе во екипата на филмот малку подоцна. Почна со обука за рачна анимација, но имаше огромен талент поткрепен со многу труд и желба за успех. Како што велат, судбината ги сака упорните, па Диме за кратко време ги искачи скалилата и стигна до позицијата на директор на анимација. Што работи Диме поточно? Во кратки црти, ги поставува главните пози од движењето и фацијалните изрази на глумата на ликовите, поставува индикации за интервалите кои ги цртаат асистентите на анимација, ги прегледува исчистените цртежи и генерално ја води целата екипа на аниматори. Има тука уште многу за кажување и раскажување, но тоа во некоја друга прилика.

Во долготрајниот процес на создавање на филмот се вклучени повеќе продуценти. На кој начин се градеше копродукциската мрежа?

– Речиси сите копродуценти ги запознав на пазарот за анимирани филмови МИФА, кој се одржува во Анеси, Јужна Франција, истовремено со фестивалот за анимација, кој е меѓу најголемите светски фестивали посветени на анимациската уметност. Барањето на копродуценти траеше околу три години. Имавме многу неуспешни обиди во Украина, Франција, Србија, Данска, Литванија, Португалија…

На крајот испадна да добиеме средства од Хрватска, Бугарија и Унгарија. Сите овие копродуценти, дури и тие што не успеаја да добијат поддршка од нивните фондови, пред сѐ веруваа во филмот и тоа беше примарна причина да се „фатат на орото“. Копродукцијата е како брак – и во добро и во лошо, партнерите мора да се поддржуваат и да си помагаат, и да се обидат да најдат заедничко решение за настанатите проблеми.

Што за тебе како режисер значи и каква разлика прави работата на анимиран и игран филм, имајќи предвид дека во овој период на кинорепертоарот во Скопје се прикажува филмот „Бизнисот на задоволството“?

– Едното е маратон, другото е спринт. Начинот на работа е многу различен. Во анимираниот филм, почнуваш некако однаопаку. Монтажа има уште пред да има анимација, улогите ги читаат режисерот или аниматорите, гледаш статични слики и се обидуваш да замислиш како ќе личи кога ќе се придвижат… Речиси цело време работата се одвива во студио, со седење. Екипата на филмот ти станува семејство, затоа што долги години поминувате заедно. Поминуваат денови и недели, а резултатите се бројат во секунди. Од друга страна, анимацијата ти овозможува да креираш светови за кои, барем во овој дел од светот, инаку можеш само да сонуваш. Единствен лимит (ако се апстрахира буџетот, времето на изработка и големината на екипата) е имагинацијата на артистите.

За разлика од тоа, работата на игран филм е како да скијаш пред лавина. Кога еднаш ќе почне да се тркала, нема застанување, мораш да фатиш ритам и да трчаш напред, надевајќи се дека ќе стигнеш на крајот на трката жив, здрав и без многу жртви. Секој ден си на терен, во сосема различни услови. Денес мрзнеш под дожд на река, утре снимаш во костим за капење, во сауна. Има нешто магично во тој вртлог од луѓе, таа мала армија што работи како еден за да се добие конечниот резултат. Не можам да кажам дека повеќе го сакам едното или другото, и двата начини на работа ми се мили. Но, она што е сигурно е дека анимацијата и играниот филм редовно ќе се испреплетуваат во мојот животен и креативен пат.

Какви се првичните реакции на публиката на филмот „Бизнисот на задоволството“ во „Синеплекс“?

– Многу сум среќен дека публиката доаѓа масовно на проекции. Речиси секој ден од овие две недели бевме најгледаниот филм во „Синеплекс“, а и во другите градови низ Македонија посетеноста е на солидно ниво. Ова значи дека поголемиот број гледачи го препорачуваат филмот на своите пријатели, роднини и колеги, а тоа го гледаме и преку нивото на коментари и интеракции на веб-страницата или преку приватни пораки директно кај мене и кај другите учесници од екипата. Некои видеа што ги пуштивме имаат повеќе од 80.000 гледаност, а досега имаме генерирано преку 250.000 коментари и лајкови (допаѓања) од публиката.

Од многубројните коментари, мене лично омилени ми се оние што го квалификуваат „Бизнисот на задоволството“ како ново, невообичаено и свежо филмско дело во македонската кинематографија, со модерен пристап и тематика, и со специфичен филмски ракопис. Исто така, има случаи кога некои гледачи ќе искоментираат дека дури и по неколку денови, уште мислат на филмот. Тоа најмногу ми значи, бидејќи филмот ја постигнува својата цел единствено доколку има заинтересирани што ќе сакаат да го видат, а кои по гледањето нема веднаш да го заборават. Пофалби доаѓаат од сите страни за целокупната глумечка екипа, музиката, сценографијата, костимите. Ѝ благодарам на македонската публика, која толку позитивно го прифати и го засака овој филм.

Какви се понатамошните планови за проекции и дистрибуција на двата филма – „Јон Вардар против Галаксијата“ и „Бизнисот на задоволството“?

– Со „Бизнисот на задоволството“ продолжуваме во „Синеплекс“ и низ другите градови во Македонија. На 10 октомври сме во Битола, на 12 во Демир Хисар, следуваат Охрид, Куманово, Свети Николе, Пробиштип, Богданци, Прилеп, Кавадарци, Неготино… Додека има интерес, филмот ќе се гледа. Ја охрабрувам публиката да го види филмот во кино, на големото платно каде што му е местото. Потоа, секако, ќе биде достапен и на телевизии и други платформи, а очекувам да договориме и кинопроекции во Косово и во Албанија.

Со „Јон Вардар против Галаксијата“ почнуваме со кинопроекции на 1 ноември. Бидејќи светската и европската премиера ги покриваме во „Ситџес“, сакаме филмот веднаш да ѝ го покажеме и на домашната публика, која верно го следеше и навиваше за него сите овие години. Во октомври имаме селекција на уште еден многу голем фестивал, кој за брзо време ќе смееме да го објавиме, а на почетокот на ноември одиме во Лас Вегас на американскиот филмски пазар, од кој се надевам дека ќе се вратиме со уште поубави вести.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 250, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 5-6.10.2024)