Поетесата Весна Ацевска ја објави својата деветта поетска збирка со наслов „Преобразби“, а нејзините лирски записи иницираат длабоки размисли за личните преобразби што ги чувствува секој од нас.

Промоцијата на стихозбирката „Преобразби“, која се одржа на 15 декември во Друштвото на писателите на Македонија, беше можност да се слушнат вдахновени критички осврти за песните на Весна Ацевска. Промотори на книгата беа еминентните книжевни творци Бранко Цветкоски, Весна Мојсова-Чепишевска и Владимир Мартиновски.

На македонската книжевна сцена Весна Ацевска (Скопје, 1952) е присутна над четириесет години. Пишува поезија и проза, преведува од руски и од јужнословенски јазици. Со стихозбирката „Преобразби“ ја загатнува есенцијата на преобразбите во човековиот живот, но и на метаморфозата на јазикот во лирско творештво.

Неодамна ја промовиравте поетската збирка „Преобразби“ во издание на „Дијалог“. Книгата излегува во седмата деценија од Вашиот живот. Иако насловот звучи едноставно, сепак, дали во животот сте имале само 50 преобразби, колку што има песни во книгата?

– Временската точка во која се заокружуваат не мал број години, дури 70, во кои се вткаени илјадници деноноќија со шестоцифрена бројка на часови, претставува висока кота од која погледот наназад досегнува до многу места, луѓе и настани, додека хоризонтот пред вас е затемнет и со перспектива чијашто должина е неизвесна. Од таа точка понатаму долгиот животен маратон е пред завршница, вие не можете да помислувате да правите нешта за кои е потребно многу време.

Временската отсечка што ви останува ве принудува да се зафатите со довршување на започнатото, со прибирање на творештвото што е веќе создадено, со доградување на лирските замисли и со доречување на она што не сте успеале да го соопштите на начин на којшто сметате дека треба да биде изречено. Воедно, тоа значи дека просторот за темелни преобразби е, речиси, невозможен освен завршната, кога зад вас ќе остане само ваше ехо преку делата што сте ги направиле: книги, песни, есеи, белешки, писма, преводи…

Што се однесува до 50-те преобразби во мојата најнова поетска стихозбирка, станува збор за специфичен вид метаморфози на слики од светот во кој сме, но, не само од оној што е непосредно околу нас, туку и од оној што се протега на нашата мала планета сместена во една неповратно раздвижена вселена, слики што се испреплетени со ваши впечатоци, сознанија, сеќавања, сонови, емоции, преобразени во јазик и пренесени во лирски форми за да се пројават како уметност која пленува со својот израз, а во чија заднина е втиснат и одраз на вашиот лик и глас, зашто и без да сакате тој отпечаток е таму. Во таа смисла, да, стихозбирката содржи 50 мои преобразби, напати јасно видливи, другпат во фон, често како самореференциска игра, а ги има онолку колку што има песни во моите книги, но и во помала или поголема мера и во моите преводи или други книжевни производи.

Според рецензентот Бранко Цветкоски, поимот „преобразби“ за Вас е еден вид равенка што го симболизира животот, воопшто. Може ли животот да се преобрази во песна?

– Сите ние, уште од мигот на нашето зачнување, кога започнува нашето обликување во човечко битие, минуваме низ разни физички преобразби што нѐ следат и потоа, сѐ до крајот на нашиот живот. Ако го отвориме мојот или Вашиот албум со фотографии, таа телесна промена е јасно видлива, како и сите фази на нашиот развој од бебе до фазата во која сме ние сега. Освен тоа, истовремено се случувала и нашата духовна преобразба, во зависност од средината и културата во која сме живееле, од образованието што сме го стекнале, од нашето љубопитство и подготвеност за нови сознанија, од нашиот животен опит и, секако, од околностите во кои сме се нашле. Напоредно со тоа се менувала и нашата околина: нашето маало во кое сме се родиле веќе не е исто, многу луѓе што влијаеле врз нас веќе ги нема, а ниту околностите што нѐ окружувале не се исти, знаеме дека сегашноста е многу поразлична од онаа во нашето детство. Имам впечаток дека темпото на движењето на надворешните промени е во голема мера забрзано; бездруго, тоа се должи на техничко-технолошкиот развој кој, преку воведувањето на најсовремените достигнувања на науката, преку примената на вештачката интелигенција и на дигитализацијата, всушност, носи промени што имаат силно влијание и целосно го менува животот на нашата планета.

Истовремено, ние сме свесни дека околу нас непрекинато течат природни циклични мени, дека Земјата никогаш не испишува иста орбита околу Сонцето кое никогаш не е во точката во која било затоа што и тоа се движи бесповратно како што се движи и соѕвездието Млечен Пат, чиј составен дел е, дека и тоа наше соѕвездие се оддалечува од соседните, сеедно колку и да е тоа нивно оддалечување невидливо и безначајно за нас во текот на нашиот кус животен пат.

Всушност, поимот живот во себе подразбира непрекинато движење, оттаму тој е и равенка на преобразбите, кои претставуваат прилагодување на едночудо промени, па и соодветно видоизменување, премин од еден во друг стадиум, а сето тоа врз нас врши силен притисок. Изложени на таков притисок, ние реагираме на различен начин, дури и со лирски песни, каде што разни секвенци од животот се преобразени во негови метафори, имајќи го предвид она познато општо место дека литературата е симболичен запис за животот и смртта, дека таа, служејќи се со аналогии и метафори, го пресоздава светот во книга која е засебен книжевен свет, кој има сопствен живот.

Рецензентката Весна Мојсова-Чепишевска поезијата објавена во „Преобразби“ ја толкува како „исклучителна интимистичката лирика“. Од каде се појавува исповедниот тон во песните?

– Поезијата секогаш е емотивно писмо, дури и кога се обидува да се замаскира со индиферентност, или кога е затемнета во смисла на нејзината загадочност или алогичност. Таа нужно треба да е сугестибилна за да може да се доживее од другите, таа мора најнапред во себе да се одживее за да се почувствува длабоко и интелектуално и емотивно од страна на читател(к)ите. За да допре до другите, секој/а автор/ка мора да го помине патот на сопствено преиспитување, да ја соголи сопствената распнатост помеѓу светлината и мракот, говорот и тишината, меѓу кои обитува нашата духовност, да се соочи со сопствените стравови и надежи, сонови и верувања, копнежи и загуби, падови и воздигнувања, но и да го пронајде сопствениот глас за да може да му/ѝ се верува.

Имајќи го тоа предвид, поезијата од „Преобразби“ наполно може да се определи како интимистичка. Ако се согласиме дека поезијата е насекаде околу нас, како што сметал Пол Клодел, секако и во литературата што ни е блиска и која нѐ поттикнува, песните се всушност отворен прозорец и нанадвор и навнатре во потрагата по симболичкото што нѐ обликува. Природно е што процесот на создавање „осмислени форми“, израз на Клајв Бел за уметничките дела, но кој може наполно да се однесува и на поетските, е присутен во низа песни, така што и таа исповедна автореферентност придонесува за доживување на поезијата во „Преобразби“ како „исклучително интимистичка лирика“.

Како се прпелкаат зборовите пред да ги уловите и да ги ставите послужени во некоја песна (прашањето е преобразба на Ваша песна)?

– Во една од моите белешки во „Преобразби“ го цитирам светски познатиот мексикански поет Октавио Паз, кој во неговата книга „Лак и лира“ вели дека „песната што не би се борела против природата на зборовите, принудувајќи ги да се надминат самите себе и своето релативно значење, песната што не би настојувала да го искаже неискажливото, би останала обична вербална манипулација“. Песната „Исповед“ е кус опис на таа постојана борба со зборовите кои треба да се ослободат од својата секојдневна комуникативна функција и да се принудат да ја демонстрираат исклучиво естетската функција.

Карактеристика на збирката е што покрај песните се објавени и опсежен автопоетички есеј, но и белешки за песните. Со каква цел?

– Приопштувањето на автопоетичкиот есеј „Зошто ‘Преобразби’“ произлезе од потребата да се појасни и да се аргументира изборот на насловот на книгата, имено, зошто токму таа не толку поетична именка е поставена како светилник пред влезот во книгата. Се потрудив, притоа, да потсетам на она што е познато и сѐ уште е важно, а тоа се преобразбите кои се константа низ нашиот и сечиј живот, на сѐ околу нас, кои не случајно се и една од најзначајните теми во литературата.

Од друга страна, автопоетичките белешки, макар и нецелосни, фрагментарни и недовршени, претставуваат најкуси врвици до песните, до мотивите за нивно настанување, тие се еден вид нивна биографија, но и влез во работилницата на автор(к)ите што го привлекува вниманието, меѓудругото и затоа што води до нивната библиотека, до нивното опкружување што е одраз на нивниот личен избор, конечно, и до нивниот светоглед.

Колку суштината на поезијата, всушност, ја носи преобразбата на јазикот во уметничко дело?

– Како уметност на зборот, основна задача на поезијата е да смогне сила да го преобразува јазикот така што ќе го принуди да ги занемари сите други негови функции освен естетската, особено кога станува збор за лирската песна, која е најсилен израз на творечката сила на јазикот. Од длабочината на јазикот треба да се извлече песна што успева да воспостави „чудесно и многу чувствително рамновесие помеѓу сетилните и интелектуалните сили на јазикот“, како што истакнува Пол Валери. А тие „сетилни сили“ секогаш се во дослух со архаичното доживување на јазикот како средство со кое, преку (пре)именувањето, може целосно да се преобликува светот на таков начин што ќе ни овозможи одново да ја доживееме неговата убавина. Оти, како што вели Винсенте Алеиксандре, само поезијата успева да ни покаже дека ветерот еднаш може да се нарекува усни, а другпат песок.

Со каков контингент на знаења, искуства и спознанија треба да располага современиот поет?

– Повеќе од јасно е дека денес, во 21-виот век, луѓето имаат на располагање многу извори од кои можат да се напојуваат со нови сознанија, дека ни стојат на располагање различни искуства и истражувања, цели библиотеки со собрани научни и други спознанија од кои можат да исцрпат безброј нови мотиви за творештво, во зависност од потребите што ги чувствуваме и од изборот што ќе го направиме. Она што го знае денес и едно мало дете со мобилен телефон е многу повеќе од она што го знаеле дури и учени луѓе во ерата на средниот или на стариот век, што не е доказ за длабочината на знаењето, туку само за неговиот обем.

Но тие извори не се пресудни за да се напише лирска песна што не се заборава. За да се случи тоа, неопходен е талент, а увидот во книжевните дела на современиците и претходниците овозможува да се (само)обработи таа дарба, да се (само)оспособи за повисоки естетски дострели. Од друга страна, увидот во механизмите што го придвижуваат современиот свет ни овозможуваат да имаме поточни сознанија и за глобалните, регионалните и локалните идеолошки, воени, економски, културни и други судири, како и за сите други проблеми што го притискаат современиот свет. И од тие извори може да се напојува книжевноста, и доста често го прави тоа, но притоа е најважно во која мера е остварена нејзината естетска функција. Останува на автор(к)ите да го направат својот избор, но во секој случај тој е голем, што е добро.

Сепак, и поетот е дел од семејство со кое го минува секојдневието. Колку вашето семејство ве поддржа во намерите да ги исполните сите Ваши поетски замисли?

– За моја среќа, во текот на нашиот заеднички живот целосно и секогаш ја имав и ја имам поддршката од моето семејство. Им благодарам од срце за тоа што заедно и сплотено низ изминатите години ги минуваме нашите преобразби, без притоа да си го отежнуваме животот кој и онака носи надворешни бури и други непогоди. Секому му пожелувам да има таква топла поддршка, заснована на меѓусебна љубов и доверба.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 160, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 24-25 декември 2022)