Секој почеток на учебната година носи возбуда, но и големи промени за децата и нивните родители. Нови средини, нови правила, нови лица… сето ова може да биде предизвикувач на стрес, особено кај најмалите кои првпат зачекоруваат во училишните клупи. Како да препознаеме дали детето е возбудено или се соочува со сериозна анксиозност? Кои чекори можат да им помогнат полесно да се адаптираат и како родителите да бидат вистинска поддршка? За овие прашања разговаравме со Ивона Ѓорѓиева, психолог, која во разговор за „Слободен печат“ даде практични совети и насоки за полесно справување со овој чувствителен период.

1. Кои се најчестите причини поради кои децата чувствуваат стрес кога започнуваат со училиште?

Тргнувањето на училиште е голема промена и нормално е децата да чувствуваат различни чувства и емоции, од возбуда, нервоза, љубопитност до страв, чувство на неизвесност или срам. Под површината, постојат повеќе причини зошто стресот се појавува во овој период. За многу мали деца, причината може да биде сепарационата анксиозност или анксиозност која може да се јави при разделување од родителот. Одвојувањето од нивниот родител или старател за прв пат може да биде преплавувачко искуство. Дури и ако детето претходно било вклучено во градинка, вклучувањето во ново/поголемо училиште може да биде голем чекор за детето. Како и возрасните, така и децата си имаат различен темперамет и карактер и не секое дете исто ја поднесува промената од распуст до почетокот на учебната година. Некои деца се чувствуваат вознемирено едноставно затоа што сè е ново, зградата, луѓето, рутините, правилата, понекогаш нов може да биде и наставникот. Незнаењето што да очекуваат може да предизвика вознемиреност кај некои деца. Понекогаш дополнителен стрес прави притисокот што некои деца го чувствуваат во врска со тоа дали добро ќе напредуваат академски и/или дали и како ќе се вклопат во училиштето.

Дури и малите работи, како што се непозната храна за време на училишниот оброк или незнаењето каде е тоалетот, можат силно да влијаат врз доживувањата на детето. Добра практика е да го прашате вашето дете како му се допаднал оброкот или што мисли за храната која ја добива. И важно е да се спомене дека понекогаш децата ги отсликуваат емоциите на возрасните околу нив. Ако родителот е загрижен за почетокот на учебната година, неговото дете може да го забележи, прими и повнатрешни тој податок, дури и ако тоа не е кажано со зборови.

2. Како можеме да препознаеме дека детето е под стрес, а не само „возбудено“?

Интересно е што стресот и возбудата можат да изгледаат слично на почетокот и двата може да се препознаат преку немирот, пеперутки во стомакот или наплив на енергија. Но, клучната разлика лежи во тонот и времетраењето на однесувањето. Малите деца кај кои може и да не постои јасна свесност зошто се вознемирени, при ситуации на поголем стрес, може да реагираат со жалење на болки во стомакот. За наставниот кадар е важно да се спомене дека кога работиме со мали деца, важно е да се исклучат медицинските причини за болката, па потоа да направат интервенции од психолошка природа. Дете кое е навистина возбудено за почетокот на учебната година може да биде малку нервозно или разговорливо, но сепак ќе покаже љубопитност и ќе се врати во форма по првите неколку денови. Од друга страна, дете кое е под стрес или вознемирено од други причини често ќе покажува знаци на вознемиреност кои не исчезнуваат брзо, а понекогаш се влошуваат со текот на времето. Важно е да се истражи дали причината за вознемиреноста поминала или сè уште трае.

Може да забележите физички симптоми: главоболки, болки во стомакот или тешкотии при спиење. Или можеби вашето дете станува поемотивно од вообичаеното, на пример: плаче повеќе, лесно се фрустрира или се повлекува. Некои деца регресираат, враќајќи се на однесувања што ги надминале, како што се мокрење во кревет или потреба од помош со задачи што претходно можеле да ги прават сами.

3. Кои практични чекори може да се преземат за полесно адаптирање на децата?

Има многу практични начини на кои можеме да ги поддржиме децата и да го намалиме нивниот стрес. Една од најкорисните работи што можете да ги направите е да го запознаете вашето дете со училишната средина. Доколку е можно, посетете го училиштето заедно, прошетајте низ училниците, видете го игралиштето и запознајте се со наставникот. Дури и гледањето каде е новата училница или каде ќе го закачат ранецот може да го направи непознатото да стане попријатно и познато. Отвореното зборување е уште една важна родителска интервенција. Можете да му раскажете на вашето дете приказни од вашите сопствени училишни денови и да го прашате вашето дете како се чувствува. Не треба да ги имате сите одговори, доволно е да бидете стабилно и мирно присуство во неговиот живот, ова помага повеќе отколку што можеби мислите. Одржувајте близок контакт со наставникот на вашето дете во првите недели од почетокот на учебната година. Тие можат да понудат увид во тоа како вашето дете се адаптира во текот на денот и да предложат дополнителни начини за помош доколку е потребно.

4. Колку е важна улогата на рутината на спиење, учење, време за игра… за да се намали стресот?

Рутината е една од најмоќните алатки што ги имаме за да им помогнеме на децата да се чувствуваат безбедно и приземјено, особено во време на промени, како што е започнувањето на новата учебна година. Кога знаат што следи, без разлика дали е време за спиење, време за ужина или време за игра, тоа им дава чувство на контрола врз сопствениот живот.

Доследниот дневен ритам помага во градење на чувството на безбедност, сигурност и смиреност. На пример, кога детето спие добро, јаде на време и има време за игра, тоа е многу поподготвено да се справи со предизвиците во новата училишна средина.

Воспоставувањето мирна утринска рутина, предвидлив распоред по училиште и опуштено време за спиење можат многу да помогнат во ублажувањето на анксиозноста поврзана со училиштето. Сфатете го тоа како создавање стабилна домашна средина од која тие можат да се осмелат да се впуштат во надворешниот свет.

5. Како да разговараме со дете кое изразува страв или отпор кон новото училиште?

Кога детето ќе каже: „Не сакам да одам“ или „Се плашам“, примамливо е брзо да го уверите со: „Ќе бидеш добро!“ Но, во овие моменти, она што најмногу им треба е да се чувствуваат слушнато. Започнете со признавање на нивниот страв, дури и ако ви изгледа мал. Кога ги именувате нивните чувства без осудување, тоа им помага да се чувствуваат разбрани, а само тоа може да намали дел од нивната вознемиреност. Потоа, истражете што стои зад стравот или чувството кое гледате дека е присутно. Можеби се загрижени дека нема да стекнат другарчиња, дека ќе се изгубат или едноставно им недостига домот. Откако ќе разберете што го поттикнува стравот, можете да работите заедно на решенија, како што е закажување посета на училиштето, понекогаш вклучување на наставникот, а важно е да побарате и од самото дете идеја што би сакало да направи, да зборувате за тоа и да го охрабрите на нови креативни решенија. Храброста не значи да не се чувствувате исплашени, тоа значи да правите нешто дури и кога сте исплашени. Можете да им помогнете да се видат себеси како способни да се справат со тоа, чекор по чекор.

6. Како да знаеме кога е време да побараме професионална помош?

Возбудата на почетокот на учебната година е сосема нормална и често исчезнува во рок од неколку денови или недели. Но, кога вознемиреноста на детето трае подолго или почнува да влијае на неговата благосостојба, можеби е време да се погледне малку подлабоко во причините. Ако вашето дете се жали на болки во стомакот секое утро, плаче кога ќе го остават во училиште со недели или се повлекува од работите во кои порано уживало. Или пак, има проблеми со спиењето, јаде помалку или изразува длабок страв од училиштето кој со тек на време не се подобрува. Ова може да бидат знаци дека вашето дете се соочува со повеќе од само возбуда поради почеток на учебната година и дека може да има корист од поддршка надвор од она што можете да го понудите дома. Разговорот со училишен психолог, педијатар или детски психотерапевт може да ви помогне да стигнете до коренот на проблемот и да преземете следни чекори. Нема срам во барањето помош. Всушност, тоа е добар модел за вашето дете дека е во ред да се проговори и да се побара помош за полесно надминување на предизвиците.