Хајди Елзесер, наша позната пијанистка и музички педагог, веќе 23 години со семејството живее во Германија, од каде што ѝ се и семејните корени. Каква приказна стои зад доселувањето на нејзините предци од Германија на Балканот и во Македонија, каде што ја донеле и до ден-денешен ја негуваат традицијата на лозарството? Разговорот го водиме спроти празникот на лозарите, Свети Трифун (скопски: Трипун), кој во нејзиното семејство се слави со голема фешта на лозјето во близина на Скопје.

Хајди, околу две децении живеете во Германија. Со оглед на Вашето германско име и презиме, дали таму си ја најдовте својата природна животна средина?

– Да, јас живеам во Германија веќе 23 години и сепак не сум баш сигурна дека сум ја нашла мојата „природна животна средина“. Веројатно – да, со оглед на тоа колку долго веќе сум тука. Живеам во многу убаво гратче Детмолд, гратче – резиденција, гратче во кое пребегнувале самите Германци во текот на Втората светска војна, па некои од нив ја основале Музичката академија, гратче во кое тогаш паднала само една бомба, но не експлодирала. Гратчето се наоѓа во еден прекрасен регион кај шумата Теутобургер, регион со прекрасни пејзажи, со бајковидни селца низ кои возам одвреме-навреме слушајќи музика, нешто што ми дава силно чувство на слобода. Тука е факултетот за музика каде што работам веќе 20 години, моите ученици, исто така, моето семејство и дел од пријателите.

Активни сте и како педагог на Музичката академија во Детмолд и како пијанист. Имате ли време за носталгија? Колку често успевате да наминете во Скопје?

– За носталгија секогаш има време, особено кога не се работи. Јас сум доста поврзана и со Македонија, и воопшто со Балканот, кој си го сакам бескрајно, со сите позитивни и негативни страни. Ние сме специфична култура, мешавина на различни националности, народи, вери и тоа навистина нѐ прави особени, посебни, да не речам уникатни. Балканците имаат многу повеќе заеднички особини отколку разлики и затоа и зборувам за „Балканци“, а не само за Македонци. Еднаш се најдов во друштво на луѓе од јужна Германија кои почнаа да кажуваат кој од каков локален народ потекнува, каков дијалект зборува, какви се разликите, кои се подобри, кои полоши. Слушајќи ги, имав чувство дека сум дома, долу на Балканот.
Јас редовно доаѓам во Скопје, сопругот Костадин Делиниколов е исто од Скопје, така што нашите семејства се во Македонија, како и многу наши пријатели и колеги со кои соработуваме. Доаѓаме барем еднаш годишно. Носталгијата е поврзана со дружењето кое во јужноевропските земји е многу поинтензивно и динамично, за разлика од северните земји на Европа.

Секој 14 февруари, денот на Свети Трифун, Вашиот брат Јохан прави голема фешта на Вашето семејно лозје над Трнов Дол. Кога последен пат сте биле за Св. Трифун во Скопје?

– Брат ми Јохан долги години правеше големи фешти на лозјето на нашиот татко, но таму се собираат и нашите родини, братучеди, кои исто имаат свои лозја на истото место над Скопје. Како минуваа годините, се слави и понатаму, но брат ми се навраќа полека на стариот начин на славење на овој убав празник. Јас ретко сум во Скопје за Св. Трифун од проста причина што сум на работа во тој период на годината. Последен пат бев таму 2010 година, по повод 80-тиот јубилеен роденден на татко ми Ѓорги, па останав и за нашата фамилијарна слава. Конечно повторно присуствував на една од големите забави со многу народ, многу интензивна музика со зурли и тапани, фантастична храна, добро вино и ракија, прекрасен дух на дружба со топла сплотеност, радост, веселба. Се сеќавам, топлината и прекрасната енергија ме држеа уште добри два месеци потоа.

Традицијата на ова славење трае 90 години, а ја започнал вашиот дедо Андраш. Колку денешните прослави се разликуваат од оние од Вашето детство?

– Сега брат ми се навраќа на стариот начин на славење на Св. Трипун (скопјани така го нарекуваа: со П, иако си е официјално Трифун, со Ф.). Ние кога бевме деца, не одевме на лозјето за празникот. Тоа само моите го правеа. Не знам зошто. Значи, татко ми и чичко ми Томи си беа горе на лозјето, заедно со братучедите, се собираа околу оган со ракија, вино и мезиња. Се сеќавам дека мајка ми дома спремаше пастрмајлии или понекогаш и пити мазници, кои ги печеа под вршник на лозјето. Долу, на ливадата Шамак имаше свирачи на зурли и тапани, кои чекаа да ги викне некој од лозарите да им посвират. И така, од лозје до лозје, па знаеја да се слушаат звуците на зурлите и тапаните од едно до друго брдо.

Слушнав дека Ваша е заслугата што пронајдовте документи за доаѓањето на вашите предци од Германија на Балканот околу половината на 19 век. Каде ги најдовте документите и како течеше потрагата по нив?

– Мојот дедо Андраш односно Андреас, бил роден во близина на Вршац, далечната 1899 година, а починал во април 1940 година од грип, многу млад, пред да започне виорот на војната кај нас. Кога ме примија на постдипломски студии во Детмолд и решив да се преселам во Германија (причината беше музичкиот живот во Германија, студиите, а не потеклото), татко ми отиде во германската амбасада да праша каде во Германија може да се истражува потеклото. Тогаш добивме адреси од Германија на кои можеме да се обратиме за информации во врска со потеклото. И така почна моето истражување. Од некои стари картички што ги имавме дома, знаев дека една наша роднина, фрау Марија Анфанг, братучетка на татко ми, живее во градот Варбург, кој не е далеку од Детмолд. Еден пријател Германец во тамошната општина ги доби адресите од нејзините синови. Бев на гости кај едниот од нив, Јозеф Анфанг. Тој извади еден стар албум од мајка му во кој имаше фотографии од брат ми кога бил бебе, братучетка ми Матилда, братучед ми Андреј, чичко ми, баба ми Цветанка, мислам дека ги имаше и мајка ми Жана и стрина ми Гордана. И секако татко ми. Тоа било по земјотресот 1963 година, кога Марија Анфанг успеала преку Црвениот крст да ги најде роднините од Скопје. Следни податоци најдов кога се обратив во католичката катедрала Св. Герхард во Вршац. Така дознав дека дедо ми се викал Андраш и можев да ја видам неговата крштеница на унгарски јазик. И така назад, сѐ до 1850 година. Потоа пронајдов и линкови каде што дознав дека Елзесер во Банат имало уште од седумнаесетти век, а најчестите имиња биле Георг, Јохан и Андреас. Машките имиња од мојата фамилија!

Што ги натерало Вашите прадедовци да побараат подобар живот прво во Војводина, за потоа дел од семејството да заврши во Македонија?

– Германија немала многу колонии низ светот, но затоа испраќале луѓе на исток: голем дел во времето на Катарина Велика емигрираат во Русија (сега се вратени во Германија), а голем дел се раселуваат по течението на Дунав. Меѓу нив спаѓаат моите предци. Оние што дошле во Банат, голем дел биле од областите Алзас (Елзас на германски – оттука презимето), Мозел и Лотарингија, региони со голема традиција на лозарство и производство на вино. Доселувајќи се во Банат, огромен дел од Германците садат свои лозја.

Дознав дека Вие сте член на семејството кој најдобро ја знае семејната историја, па раскажете ни ја љубовната приказна на вашиот дедо Андраш и бабата Цветанка.

– За жал, многу детали околу љубовта на Андраш и Цветанка не знам. Знам дека Андраш нашол работа во Скопје, тука ја запознал Цветанка во која се вљубил силно и затоа останал. Се сеќавам дека во Скопје имаме картички од дедо ми за баба ми. Се венчале во црквата Св. Богородица во центарот на Скопје, црквата што бугарскиот тогаш фашистички окупатор и нацистички колаборатор ја изгоре, па години подоцна беше одново изградена со комплетна поддршка на фондацијата „Трифун Костовски“. Дедо ми починал многу млад, баба ми била самохрана мајка на три машки деца. Никогаш не се премажи, до крајот на животот зборуваше за Андраш.

Дали музиката била дел од семејниот амбиент? Кој во семејството е заслужен за Вашата љубов кон музиката?

– Во моето најблиско семејство немаше професионални музичари. Со музика се занимаваше братучетката на татко ми – Виолета Апостолова, но и на мајка ми еден братучед од Битола. Кај нас дома музиката била отсекогаш присутна, со песна, пеење, танцување. Сите се заслужни! А јас откога знам за себе, многу пеев и многу сакав да сирам клавир. Пијаното стана дел од мојот живот од мојата шеста година. И оттогаш сме неразделни.

И на крајот, по минатогодишниот настап со Весна Гиновска, имате ли планови за скорешен професионален настап во Македонија?

– Планиран е солистички рецитал во октомври на фестивалот „Златна лира“ во Скопје.