По извонредниот прием на неколку светски филмски фестивали од 12 октомври во скопските кина ќе почне прикажувањето на долгометражниот игран филм „Домаќинство за почетници“ на македонскиот филмски режисер Горан Столевски.

Последниве месеци од годината поминуваат во знак на филмот „Домаќинство за почетници“ на режисерот Горан Столевски. Светската премиера на филмот се одржа на филмскиот фестивал во Венеција, македонската премиера беше во Битола, филмот е национален кандидат за Оскар, влезе и меѓу најдобрите 40 филмови за Европските филмски награди (ЕФА), а на 12 октомври следува и кинопремиера во Скопје. Филмот досега имаше извонреден прием од публиката и критиката на неколку светски филмски фестивали.

Какво чувство имаше за филмот додека го снимаше?

– Снимањето беше прекрасно – со топла, друштвена, дури би рекол и фамилијарна атмосфера – но беше и интензивно. Едноставно немаше време да се мисли на фестивали и награди, а и не мислам и дека тогаш треба да се мисли на такви работи. За време на снимање, мислите ми се исклучиво кај глумците и нивните потреби, кај екипата, кај приказната и кај чувствата што ги доловуваме за гледачот евентуално да може да се поврзе и да се најде себеси во нив.

На кој начин го направи кастингот, имајќи предвид дека е мешана домашна и интернационална екипа на актери и актерки?

– Со главната глумица, Анамарија Маринка (која ја игра Дита), работев претходно на филмот „Нема да си сама“ и со неа знаев дека ќе сум во безбедни раце. Таа претходно имаше работено со Алина Шербан и ми ја препорача за улогата на Суада (партнерката на Дита). Владимир Тинтор (кој го игра Тони) ми беше познат од претходни улоги и еве конечно најдовме проект на кој можеше да соработуваме.

За остатокот од главните улоги од самиот почеток беше очигледно дека ќе ни требаат натуршчици, бидејќи многу малку Роми досега имале шанса да студираат во нашите драмски академии и да глумат на нашите екрани. Тука најмногу ни помогна мојата редовна соработничка и кастинг-директор Катерина Грубач, која со месеци бараше нови таленти низ Скопје, а исто така и глумицата и режисерка Санела Емин (која и ја толкува улогата на Хава во филмот). За кастингот на македонските и на албанските споредни улоги соработував со Милка Анчевска, која, исто како Кате и Санела, има феноменално знаење, око и интуиција за глумци.

Во приказната на филмот се вткаени неколку тематики, кои во македонското општество постојано се „пикаат под тепих“, како родови односи, хомосексуалност, здравствен систем, сиромаштија, однос кон ромската заедница. Како во суштина се роди идејата за сценариото за филмот?

– Таквите тематики никогаш не ми се приоритет, ниту пак планирани – некако сами си проникнуваат од приказните што ме интересираат и луѓето со коишто најлесно се поврзувам на емотивна основа. Сепак, додека составам филм, никогаш не ми е приоритет идеологијата, туку чувствата и односите меѓу ликовите, а се разбира и евентуалното уживање на гледачите во филмот.

Првата идеја ми падна кога наидов на слика од младоста на еден мој колега, кога тој во Мелбурн во 70-тите години на минатиот век живеел во една заедница слична на таа претставена во филмот. Но дејствието ми беше поинтересно да го префрлам во Македонија во сегашно време, и преку него на автентичен начин да ги доловам тие секојдневни фамилијарни динамики што би ни биле познати на сите нас на Балканот. Баш ми е мило што гледачите до сега редовно себеси и своите семејства се пронаоѓаат во филмот, без разлика на тоа дали тие самите припаѓаат на некое малцинство или не.

Во текот на подготовките на концептот со продуцентката Марија Димитрова учествувавте на работилница за развој на сценариото. На кој начин таквите процеси навистина помагаат да се стигне до суштината на приказната што сакате да ја раскажете?

– Бидејќи ова ми беше деветтото долгометражно сценарио што го имав напишано (покрај триесет и кусур кратки сценарија), тој процес не ми помогна со суштината на приказната колку што ми помогна да знам како да го претставам сценариото на потенцијални финансиери. Исто така, помогна Марија и јас да бидеме забележани како тим не само во нашата Агенција за филм, туку и во соседните, и нашиот проект да се смета за сериозен филм.

Што за Вас и за филмската екипа значеше светската премиера на филмскиот фестивал во Венеција?

– За секоја интимна филмска драма без жанровски елементи или холивудски ѕвезди единствениот начин да се стигне до поширока интернационална публика е токму преку големите европски фестивали, како Венеција и Кан. Дури ни наградите не се толку важни – барем за мене – колку што се реакциите од гледачите и критиките. Од тој поглед премиерата беше неспоредливо и охрабрувачко искуство.

Во тој период стигна и информацијата дека дистрибуцијата ја преземаат „Фокус фичрс“ и „Јуниверзал пикчрс“. Што значи тоа за филмот?

– Исто како премиерата во Венеција, дистрибуција од светски филмски студија, какви што се „Фокус фичрс“ и „Јуниверзал пикчрс“, ни носи шанса да стигнеме до поширока публика низ светот.

Дебитантскиот игран филм „Нема да си сама“ (You won’t be alone) и вториот филм „За некоја година“ (Of an Age) ги направи во австралиска продукција, додека „Домаќинство за почетници“ (Housekeeping for Beginners) и краткиот филм „Види ја ти неа“ (Would You Look At Her) беа поддржани од македонската Агенција за филм. Како успеваш да балансираш помеѓу различните системи за поддршка на филмската продукција, бидејќи секој фонд има различни форми на апликација?

– Што се однесува за различните системи за филмска продукција, тука исто беше потребно да ги балансираме и барањата од „Фокус фичрс“ и „Јуниверзал пикчрс“, кои во случајот на „Нема да си сама“ беа вклучени уште пред да почне снимањето.

А за тоа како се успева при таквото балансирање – очигледно морав да научам многу корисни лекции за време на 20-те години искуство снимање кратки филмови и, секако, многуте одбиени апликации во меѓувреме (не само во филмските агенции во овие две држави, туку и во Велика Британија). На крајот тоа што со кратките филмови успеав да добијам многубројни значајни награди на повеќе од дваесет светски фестивали е она што најмногу ми помогна кај фондовите, а исто така тоа што на крај дури и холивудските студија веќе почнаа да ми нудат поддршка.

Во твојата биографија стои дека си роден во Македонија, а имаш дипломирано на Универзитетот во Мелбурн. Како во суштина се одвиваше твојата животна приказна и како стигна до професијата филмски режисер?

– Кога наполнив 12 години се преселивме од Тетово за Мелбурн. Во тамошните предградија во локалните библиотеки наидов на огромни видеоколекции од стари, познати филмови од Хичкок, Велс, Ален, Фелини, Бергман, Реноар итн. Станав филмоман. Во средно школо студирав предмет каде што ни дадоа основен дигитален прибор за снимање и монтирање филмови. Така, во 2002, на мои 17 години, го снимив првиот краток филм и од тој момент решив да станам филмаџија.

Од твоето досегашно искуство, кои се најважните карактеристики на еден филмски режисер, имајќи ги предвид развојот на технологијата и можноста да се работи со големи интернационални филмски екипи?

– Адаптибилност, трпение, дисциплина, сочувство, отворен дух и љубопитност. Технологијата и не е баш најважна. Познавањето на филмските и на наративните техники е далеку поважно, како и почитта кон гледачот, окото и осетот за добриот кадар и во кој момент треба да се сече.

Филмот „Домаќинство за почетници“ е повод да присуствуваш на различни филмски фестивали низ светот. Какви се реакциите на публиката и што лично тие реакции ти значат?

– Реакциите што стигнуваат до мене досега се страшно позитивни. Е, сега – дали е тоа бидејќи повеќето луѓе гледаат само да се учтиви, или навистина филмот длабоко ги допира – тоа јас самиот не можам објективно да го проценам (хаха). Но сепак, стоечката овација во Венеција беше убав момент и многу ми значеше тоа што го делев со глумците и со добар дел од екипата. Неколку денови сум во Кореја, на најзначајниот азиски филмски фестивал во Бусан. Премиерата веќе со недели ни е сосема распродадена. Ме интересира дали и тука ќе помине филмот исто како што помина во Венеција и во Битола. Се надевам на слично искуство.

Номинации – Оскар, ЕФА и ЕУФА

Филмот „Домаќинство за почетници“ на Горан Столевски, кој е дел од овогодишната селекција за 36. издание на Европските филмски награди (ЕФА), доби номинација и за Европската универзитетска филмска награда (European University Film Award – EUFA), која е една од категориите на Европските филмски награди за која гласа жири составено од студенти од 25 универзитети од 25 земји во Европа. Номинираните пет филма од пет европски земји се избираат од селекциите од играни и документарни филмови за Европските филмски награди 2023. Останатите четири филма номинирани за наградата се францускиот „Анатомија на пад“ во режија на Џастин Триет, „Зелена граница“ на режисерката Агнешка Холанд, британско-грчката копродукција „Како да се има секс“ во режија на Моли Менинг Вокер и германскиот „Сала за наставник“ на режисерот Илкер Чатак.

Филмот „Домаќинство за почетници“, кој е во продукција на „Лист продукција“ од Скопје, е избран и за годинашен македонски кандидат за наградата „Оскар за најдобар долгометражен интернационален филм“. Филмот ја имаше својата светска премиера на филмскиот фестивал во Венеција, каде што ја доби наградата „Квир лав“ (Queer Lion).

„Домаќинство за почетници“ е финансиски поддржан од Агенцијата за филм на РСМ, а преку компанијата „Фокус фичрс“ ќе биде дистрибуиран на територијата на САД. Интернационален дистрибутер на филмот за останатите територии е „Јуниверзал пикчрс“, додека продажните агенти на филмот „Њу Јуроп филм селс“ од Полска ќе го застапуваат филмот на територија на Југоисточна Европа.

Филмска продукција со интернационална екипа

Третиот долгометражен филм на режисерот Горан Столевски е прво негово македонско мнозинско остварување. Главните улоги ги толкуваат: Анамарија Маринка и Алина Сербан од Романија, Владимир Тинтор од Хрватска, Самсон Селим, Миа Мустафа и Џада Селим од Северна Македонија. Во епизодните улоги се Сара Климоска и Ајше Усеини од Северна Македонија и Розафа Целај од Косово, како и многу други професионални и непрофесионални актери од Северна Македонија.

Снимањето на филмот се одвиваше во јули 2022 година во Скопје, додека постпродукцијата се работеше на релација Европа – Австралија, и тоа во Мелбурн, Аделаида, Гетеборг и Варшава.

Македонски автори што работеа на филмот се Горан Столевски, кој покрај тоа што е режисер, се појавува и во улога на сценарист и монтажер, Наум Доксевски – директор на фотографија, Роза Трајческа Ристовска – костимограф, Александара Чевреска – арт директор и Горан Игњатовски – маскер.

Покрај нив, авторската екипа на филмот ја сочинуваат: Ана Жежничек од Полска како сценограф, Леонора Мехмети Хоџа од Косово како дополнителен маскер, Ален Синкауз и Ненад Синкауз од Хрватска како композитори, Зоран Максимовиќ од Србија како снимател на тон и Ема Бортињон од Австралија како дизајнер на звук.

Буџетот на филмот е околу еден милион евра, од кои 38 проценти се од македонската Агенција за филм. Филмот дополнително е поддржан и од Полскиот филмски институт, Филмскиот центар на Србија, Хрватскиот аудиовизуелен центар, Косовскиот кинематографски центар.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 199, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 7-8.10.2023)