На 17 ноември се одбележува Светскиот ден на предвреме родените деца. За причините и последиците од предвременото породување, како и за шансата за преживување на новороденчињата, разговараме сo д-р Денис Ал Кхалили, педијатар во Универзитетската клиника за гинекологија и акушерство – Скопје.

Има ли напредок во однос на третманот на овие деца и нивното преживување?

– Навистина има голем напредок во лекувањето и преживувањето на прематурните новородени. Насекаде во светот, смртноста на децата под 5 години најмногу се должи на смртноста во новороденечкиот период, и тоа, пред сѐ, на предвреме родените бебиња. Намалената смртност и подобреното преживување на најмалите, најранливи новородени, се одразува и како намалување на севкупната неонатална смртност во државата. Некои анализи велат дека дури и степенот на развој на една држава може да се процени според неонаталната смртност. Овој параметар може да биде одраз на севкупната организација на здравствениот систем, на комуникацијата и соработката меѓу институциите, на обезбедувањето современа опрема, организација на работниот процес, поголема одговорност и етичко однесување на здравствените работници, подобра комуникација со родителите и семејствата на овие бебиња. Резултатите што се постигнати кај нас во изминатите 3-4 години се значајни, за поздравување, но сепак се кревки. Потребна е стабилна системска поддршка и промени, кои би обезбедиле модерна, квалитетна нега и лекување. Потребно е проширување на кадарот, модернизирање на процесите, воведување дигитална евиденција, воведување стандарди и протоколи за неонатално лекување итн.

Дали предвременото породување сѐ уште е табу-тема кај нас?

– Со подобрување на лекувањето и на пристапот кон семејствата, но и со севкупното сензибилизирање на јавноста за проблемот на предвременото породување, во изминатите неколку години дојде до интересен пресврт. Сведоци сме на промена на односот на општеството кон целиот проблем на прематуритетот. Тоа го гледаме во секојдневната работа со организацијата „Лулка“, во текот на нашата комуникација со трудниците, породените мајки, родителите со предвреме родени бебиња. За ова прашање има големо разбирање во медиумите, помеѓу новинарите. Веќе 10 години по ред се одбележува Светскиот ден на предвременото породување 17 ноември. Мислам дека се промени и односот на општеството кон засегнатите семејства, бебиња и деца, но и кон здравствените професионалци што работат со нив. Во изминатите десетина години со организацијата „Лулка“ разговаравме отворено и транспарентно за потребите на овие бебиња и нивните семејства, но и за потребите на болниците и на персоналот каде овие бебиња се лекуваат. Организиравме и неколку донации на медицинска опрема и придружни средства што многу ја олеснија работата на персоналот што работи со бебињата. Персоналот во болниците, медицинските професионалци, лекари педијатри и неонатолошки сестри треба да бидат активен и важен дел од приказната за предвременото породување. Тие треба да бидат јасни и гласни, да бидат адвокати и гласноговорници на засегнатите, на најмалите бебиња и нивните семејства.

Колку деца во Македонија се родиле предвреме минатата година?

– За жал, вакви податоци за вкупниот број предвремени породувања на ниво на целата држава немаме. Процентот на предвремени породувања од вкупниот број живородени деца е многу важен параметар за секоја држава. Тоа е важен индикатор за развојот на општеството, на здравствениот и на социјалниот систем. Врз предвременото породување влијае и социо-економската состојба, па во различни региони и држави во светот предвремените породувања варираат од 5-18 отсто од сите раѓања. Овој процент е понизок во развиените држави, а највисок во земјите во развој, пред сѐ, во Африка и во Азија. Истовремено важни се и податоците за структурата на предвремените породувања, бидејќи сите предвремено родени бебиња не се исти. Некои се помали, порано родени, бараат поинтензивно, подолготрајно и поскапо лекување. Еден дел од нив имаат потреба од развојно следење, советување, третмани со логопед, дефектолог, физиотерапевт. Ова најмногу зависи од гестациската недела и од тежината на бебето кога ќе се роди. Важно е на овие семејства и на нивното бебе и дете да им биде обезбедена навремена нега, прегледи, услуги, тоа да биде редовно, бесплатно, без големи гужви и чекање на мој термин. За жал, сите семејства не се во состојба да платат за потребните терапии, третмани и поддршка, па затоа оваа грижа, следење и третман треба целосно да биде организирана и поддржана од државата.

Кои се ризик-фактори за предвремено породување?

– Многубројни фактори може да доведат или да придонесат за предвремено породување. Тука е, пред сѐ, зголемениот број на близначки и тројни бремености поради сѐ поголема употреба на вештачко (ин витро) оплодување. Честа причина за предвремено породување се гениталните и уринарните инфекции кај трудницата. Состојбата наречена прееклампсија, која се карактеризира со зголемен крвен притисок кај мајката и послабо напредување на бебето, е честа причина за медицински предизвикано предвремено породување. Во овој случај, со породувањето се спасува животот на мајката, а бебето, доколку имаме квалитетна неонатална нега и лекување, има добри шанси да преживее и да има нормален понатамошен раст и развој. Кaко ризик-фактори за предвремено породување често се споменуваат и социо-економските услови. Студиите и искуствата од другите држави покажуваат дека на предвременото породување може да влијаат образованието на мајката и таткото, невработеноста, сиромаштијата, тешката физичка работа во бременоста, стресот, ограничениот пристап до акушерска нега, пушењето, употребата на алкохол и наркотици, несоодветната исхрана и сл.

Во која недела од бременоста може најрано да се роди бебе и да преживее?

– Според Светската здравствена организација, за вијабилен плод или за живородено бебе се смета секое бебе родено по 22-рата гестациска недела од бременоста. Сепак, реалната граница на преживувањето е многу варијабилна и е повисока од 22 гестациски недели. Таа е различна во различни држави и региони и зависи од факторите што ги набројавме погоре. Важно е да имаме достапна високо софистицирана перинатална нега, со добро опремена и екипирана единица за неонатална интензивна нега. Ваков центар кај нас е Универзитетската клиника за гинекологија и акушерство. Во развиените земји моментално границата на преживување е околу 25-тата гестациска недела. Овој напредок е постигнат во последните десетина години со брзиот развој на науката и технологијата.

За овие најмали бебиња, во развиените центри постои една таканаречена сива зона, гестациски недели во кои има голема шанса бебето да не преживее, или ако преживее, да има потешки компликации. Во овие случаи треба да се донесе одлука дали бебето ќе се лекува интензивно или палијативно (ограничена нега за олеснување на тегобите). Но, оваа одлука не ја носи сам докторот, туку одлуката се донесува во соработка со родителите, со семејството. Оваа сива зона е варијабилна и различна за различни држави, региони, болници.

Лекувањето на предвреме родените бебиња е долготрајно, скапо, несигурно, а одлуките кои треба да се донесат во текот на лекувањето воопшто не се лесни. Тоа се сериозни етички дилеми и проблеми, можеби најтешки во целата медицинска наука. Модерната неонатологија јасно препорачува донесувањето на одлуките да се олесни преку вклучување на семејството во целиот процес, од пред породување до испис на бебето од болница и доаѓањето дома.

Како да се превенира предвремено породување?

– Постојат индивидуални и системски мерки што може и треба да се спроведат за да се намали вкупниот број предвремени породувања во државата. Индивидуалните мерки вклучуваат планирање на семејството и на бременоста, преглед на гинеколог пред забременување, редовно следење на бременоста, соодветна исхрана, одмор на трудницата, заштитени односи во текот на бременоста (превенција на инфекции), одржување на телесната тежина во бременоста во нормални граници, откажување од пушењето, дистанцирање од стресни ситуации, поголема поддршка на трудницата од семејството и околината, од општеството.

Системските мерки вклучуваат подобра превенција, едукација, достапност до квалитетни прегледи и следење на бременоста за сите граѓани, особено за ранливите категории во социјален ризик. Важно е да се подобри социјалниот статус на населението, особено на младите во периодот од животот кога формираат семејство, да бидат достапни витамини за здрава бременост (бесплатни или со повластена цена за ранливите категории). За да се подобри преживувањето и исходот од лекувањето, неопходно е организирање функционален неонатален транспорт, со кој безбедно и стручно ќе се пренесуваат бебињата што се мали, предвреме родени, а се родиле далеку од единиците за неонатална интензивна нега. Потребно е и комплетно екипирање со обучен кадар, модерна опрема и лекови. На овој начин ќе се обезбеди најдобар исход од лекувањето и попозитивно искуство за оние семејства што судбината ги донела пред вратите на одделенијата за неонатална интензивна нега.

Колку е важна соработката помеѓу семејството и неонаталозите?

– Како што споменав погоре, соработката на медицинскиот тим и семејството е многу важна, неопходна. Присуството на родителите делува позитивно на бебето, но и на кадарот во болницата. Борбата за живот што секојдневно се води на одделите за неонатална интензивна нега е заедничка борба на семејството и на медицинскиот тим. Целта е иста, да се обезбеди најдобро можно лекување, со помалку компликации, со најдобар можен исход и преживување на бебето. Соработката и заедничката борба ги прави родителите и медицинскиот тим партнери и пријатели, сродни души до крајот на животот, без разлика на исходот од лекувањето.

Особено важно е сочувството што треба да го имаат професионалците, лекарите и сестрите, да се стават на местото на родителите и да замислат како тие би се чувствувале во истата ситуација. Родителите може да бидат драгоцена помош, да го смират бебето, да го нахранат, да го држат на своите гради со кенгурирање, така се намалува процентот на компликации, на инфекции, се растоварува персоналот од дел од рутинските обврски. А кој може подобро и понежно да смени пелена, да го измери и нахрани малото предвреме родено бебе од неговите родители, се разбира со соодветна кратка обука која на родителите ќе им ја обезбеди персоналот. Важно е и психолошкото растоварување, бидејќи довербата е поголема, сомнежот помал, а борбата заедничка. Доколку го имаме ова во предвид, навистина е лесно да се преземат неколку едноставни мерки, со кои родителите ќе добијат пристап во единиците за неонатална интензивна нега. Искуствата од многуте болници во светот што работат вака веќе 15-20 години се многу позитивни.

Како ќе се одбележи оваа година Светскиот ден на предвремено родени деца?

– Во план се повеќе активности за одбележување на 17 ноември, Светскиот ден на предвременото породување. Ќе организираме медиумска кампања за подигнување на свеста за предвременото породување. Планирано е организирање Донаторска недела, за прибирање средства со кои ќе може конкретно, системски да даруваме и да го подобриме целиот систем на превенција и лекување. Ги покануваме стопанските субјекти, компаниите, но и семејствата на кои досега сме им помогнале, да нè поддржат во нашата борба за подобар почеток, за секое бебе. Ќе организираме тркалезна маса на која ќе дискутираме со сите важни фактори во државата и со засегнатите страни, како да го намалиме бројот на предвремени породувања, како да го подобриме лекувањето и негата, следењето на развојот. Посебен акцент ќе ставиме на комуникацијата и соработката со семејствата во текот на лекувањето, како и на понатамошниот развој и следење на предвреме родените бебиња и деца.