Во Културно-информативниот центар – Скопје од 18 февруари до 2 март е поставена изложба на фотографии во рамките на проектот „Вечни тела“ на фотографот Жарко Стојчевски и кореографката Искра Шукарова, која открива гледишта за возрасното тело на изведувачот.

Проектот „Вечни тела“ ја деконструира доминантната претстава за староста како крај на активниот живот и значењата што културата им ги припишува на возрасните и ја аргументира потребата од ослободување на возрасното тело од патологиите на маргинализација.

Проектот е осмислен од кореографката Искра Шукарова и фотографот Жарко Стојчевски, споделувајќи ги своите заеднички гледишта за возрасното тело на изведувачот, во соработка со пет балетски уметници што биле дел од ансамблот на Македонскиот народен театар, a потоа во Македонската опера и балет (денес Национална опера и балет), а кои се наоѓаат во различни фази од својата кариера и животно искуство.

– Времетраењето на кариерата на културните работници, вклучително балетските уметници, често е условено од физичката издржливост и визуелната перцепција за телото оценето низ призмата на младоста и физичката привлечност. Оттука, изложбата „Вечни тела“ се осврнува на политичката димензија на телото во рамките на современите социјални и културни кодекси кои се однесуваат на уметничкиот труд, продуктивноста и возраста – истакнува Јованка Попова, која го напиша текстот за изложбата.

Фотографот Жарко Стојчевски (роден 1987 год. во Скопје) е уметник со мултимедијален пристап во сферата на создавање на фотографија, видео, поезија, сликарство, сценографија и активно работи повеќе од 15 години на нашата сцена. Тој е коосновач на студиото „Photo Factory“ („Фото фектори“). Заедно со Искра Шукарова го реализираат проектот „Вечни тела“.

Проф. д-р Искра Шукарова (родена 1972 год. во Скопје) е професионален балетски играч во Македонската опера и балет од 1991 година. Од 2010 година таа е професор на катедрата за балетска педагогија при ФМУ-УКИМ, а од 2020 година е редовен професор на истата катедра. Има остварено и богата кореографска кариера со повеќе од 30 дела поставени на регионалната и на интернационалната сцена. Со неа ги откриваме деталите за проектот „Вечни тела“.

Во КИЦ-Скопје е поставена изложба на фотографии „Вечни тела“ што го реализирате заедно со фотографот Жарко Стојчевски. Што беше иницијален мотив за проектот и колку време го подготвувавте?

– Проектот го подготвувавме две и пол години со фотографот Жарко Стојчевски имајќи голема мотивација и водејќи се од идејата која го разработува поимот на возрасното тело. Како балетски уметник и кореограф во современата танцова уметност сметам дека беше важно да ја обработиме оваа тема за која не се говори често. Јованка Попова одлично нѐ прикажа во текстот зад кој стои и одлично ја детектираше нашата идеја.

Мојата љубов кон танцот е главниот мотив. Јас бев истакнат солист во балетот при НОБ, а бев и уметнички директор на балетот при НОБ. Танцот за мене е живот. Од 2011 година сум професор на Катедрата за балетска педагогија на ФМУ при УКИМ. За мене оваа идеја беше еден вид продолжување на моето кореографско истражување кое го започнав со Екрем Хусеин во 2008 година. Тогаш за првпат го отворив прашањето за возрасното тело, вклучувајќи го и моето кое се менува. Пораката на оваа изложба, меѓу другото, е и за интергенерациската почит, како и спознавањето и продолжувањето на танцовата традиција и историјата.

Колку Вашите лични искуства во балетската уметност Ви помогнаа околу прецизирањето на идејата за проектот?

– Пред сѐ, го употребив сопственото искуство како истакнат балетски уметник и како современ танцов кореограф. Темата за возрасното тело е нешто што е лично прашање за мене долго време. Размислував како телото може да комуницира со публиката како такво во зададен момент и возраст. Движењето за мене е живот. Животот е движење. Никој не е совршен, но важно е да се движиме, да се има цел. Имав можност да работам со многу важни педагози од класичната балетска уметност и од современиот танц и секогаш на крајот од таа соработка беше пораката за една лична борба во смисла на пронаоѓање на себеси во уметноста која стои зад делото.

Љубовта кон танцот ја имам од мала возраст, зашто секогаш полесно ми беше да се изразам преку движење отколку преку говор. Денес како професор многу внимание посветувам на студентите и за секој од нив имам пристап со цел да се насочат кон изучување на современиот танц. Сметам дека важен дел од студиите е невербалната комуникација, којашто е многу јасна слика за нашето битие во секој зададен момент. И помага за подобро разбирање и комуникација со светот околу нас.

Како се случи соработката со фотографот Жарко Стојчевски?

– Со Жарко Стојчевски разговаравме долго време за танцот и танцовата уметност и сонувавме еден ден да ја направивме изложбата „Вечни тела“, каде што двајцата се поврзавме на наша голема радост да го поздравиме телото – конкретно возрасното тело на танчарот. Можноста да се дружиме со балетските уметници Емилија Џипунова, Снешка Шијак, Зоран Талев, Зоица Пуровска-Велеска и Ирена Лозинска беше непроценлива. Уживавме во заедничкиот процес на истражување, дружење и, на крајот, фотографирање како конечен резултат од сето наведено. Забавно ни беше да се дружиме, да кокреираме под будното око на фотографот Жарко Стојчевски.

Во проектот вклучивте пет пензионирани балетски уметници од Националната опера и балет. Како се одвиваше селекцијата и нивната соработка во проектот?

– Петте пензионирани балетски уметници од Националната опера и балет, мои колеги, се репрезенти во танцовата уметност кои биле учители, професори, асистенти и кореографи. Тие се репрезенти на идејата да се прикаже приказната за возрасното тело којашто е и моја лична приказна, пред сѐ, за телото што секојдневно се менува, но е моќно, присутно и активно. Со сите модели-учесници на изложбата имам лични приказни. Воедно, Жарко Стојчевски како фотограф се запозна со сите балетски уметници и од тој момент сите развивавме една заедничка приказната насловена „Вечни тела“.

Колку фази се предвидени со проектот „Вечни тела“?

– Очекуваме да опфатиме различни разговори, документарни филмови, работилници на колегите што се поканети да бидат дел од овој проект. Сѐ со цел помладите генерации да се запознаат за важноста да се сподели искуството на возрасното тело. Јас и Жарко сметаме дека е важно да се обратиме на пошироката и, секако, на стручната публика. Така сметаме дека ќе привлечеме повеќе внимание за оваа тема и понатаму да се развива како дел и од едукативниот систем.

Во својата кореографска кариера поставивте над 30 дела на регионалната и на интернационалната сцена. Како ја чувствувате „тежината“ на балетската уметност во својата работа?

– Ја чувствувам тежината на некој што бил одговорен да го развива современиот танцов аспект кај нас. Едноставно кажано, тоа е голема задача за кој било, но јас ја понесов таа задача како пионер во оваа област со голема љубов, пред сѐ, кон нешто што во тој момент го немаше. Се радувам на новите генерации што доаѓаат. Мојата визија како уметник и професор се исполнува и се надевам дека еден ден ќе се споиме и соработуваме за сите заедно да го промовираме современиот танц, којшто е иднина според мене.

Веќе 15 години сте професор на Катедрата за балетска педагогија при ФМУ-УКИМ. На кој начин Вие ја изучувавте балетската уметност и каков пристап практикувате како професорка по балетска педагогија?

– Мојот метод како професор е еклектичен. Јас се повикувам на класичната балетска, но и, пред сѐ, на моите искуства како современ танцов уметник и педагог. Верувам дека има многу квалитетни млади едуцирани кадри од нашата катедра. Но, мислам дека она што е многу важно да се истакне е интергенерациската почит и соработка, која ние како факултет ја инициравме и ја развиваме.

За мене, пред сѐ, моето искуство повикува на една долгорочна почит што ќе се заснова на заемност, љубов кон професијата и професионалност. Тоа е мојот кодекс на делување и сметам дека тоа е образецот по којшто треба да се водиме за да имаме успешни резултати во нашата професија.

Балетскиот уметник, педагог и критичар Емилија Џипунова (родена 1935 год.) на дванаесетгодишна возраст во 1948 година станува член на првата балетска генерација во Македонија, во тогашниот Македонски народен театар. Во 1949 година за првпат како солистка настапува во првата целовечерна балетска претстава „Бахчисарајска фонтана“ на Борис Асафјев, во кореографија на Ѓорѓи Македонски. До нејзиното пензионирање во 1975 година е редовен учесник во балетскиот репертоар настапувајќи како солист, а потоа и како истакнат солист вложувајќи се целосно во развојот и растежот на балетот. По активноста како балерина, се занимава со балетска педагогија во МБУЦ „Илија Николовски-Луј“.

Балерината Снешка Шијак (родена 1949 год.) средното балетско училиште го завршува во 1967 година во класата на професорот Јуриј Мјачин. Првпат настапила на сцената на МОБ во 1966 година во „Половецки логор“ и во „Петрушка“. Во МОБ работи од 1968 до 1992 година како солист. Во својата балетска кариера има изиграно повеќе улоги, меѓу кои Билјана во „Охридска легенда“, Колумбина во „Мирандолина“ на Јуриј Мјачин, во двете постави на „Ромео и Јулија“, „Жизел“, „Валпургиска ноќ“, „Бахчисарајска фонтана“, „Лабин и Дојрана“, „Соѕвездие“, „Болеро“, „Зодијак“ и други балетски, оперски и драмски ролји.

На свои десет години Зоица Пуровска-Велевска (родена 1956 год.) зачекорува во нижото балетско училиште за во 1969 година со голем успех да го заврши Средното балетско образование. Нејзини први учители се Татјана Петковска, Зага Паунова и примабалерината Натка Пенушлиска-Митровска, која во раните почетоци остава огромно влијание, а со пристигнувањето на Елисавета Кушовска таа добива врвно усовршување на балетската техника и софистицираност кои се дел од нејзината сценска појава. Потоа таа специјализира во Москва. Зоица и нејзиниот долгогодишен партнер Зоран Велевски одбележаа триесетгодишна епоха на творење во македонскиот балет.

Нижото и средното балетско училиште Зоран Талев (роден 1953 год.) го завршува во класата на проф. Јуриј Мјачин од Санкт Петерсбург, Русија. Талев има реализирано солистичка кариера при Македонскиот балет во период од 30 години и има остварено бројни улоги во балетите „Лебедово езеро“, „Дон Кихот“, „Жизел“, „Петар Пан“, „Крвава Контеса“, „Болеро“ и многу други балетски, оперски и драмски ролји.

Балетскиот уметник и кореограф Ирена Лозинска (родена 1961 год.) има завршено основно и средно образование во Музичко-балетското училиште „Илија Николовски-Луј“ во Скопје. Дипломира кај проф. Елисавета Кушовска во јуни 1980 годиа. Таа е солист при балетскиот ансамбл во Националнaта опера и балет од 1980 година, а воедно и асистент на еминентни кореографи. Како балетски солист зема учество во „Дон Кихот“, „Жизел“, „Легенда за љубовта“, „Бахчисарајска фонтана“, „Ѓаволеста девојка“, „Кармина Бурана“, „Лебедово езеро“, „Есмералда“, „Гилгамеш“ и други. Лозинска, исто така, е и кореограф креирајќи дела во НОБ, како и кореографии надвор од институцијата.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 269, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 22-23.2.2025)