Повеќегодишното истражување на темата за објектот во филмскиот кадар актерот Васил Михаил го преточил во книга со наслов „Филмска објектологија“, која може да им биде корисна за читање на сите филмски професионалци.

Тргнувајќи од тезата дека актерот треба да се менува, Васил Михаил тргнал со промена на самиот себеси и во неговото професионално портфолио веќе е впишан како театарски, филмски и телевизиски актер, но и како режисер, драмски писател и сценарист. Дел од неговата надградба, секако, е и трудот вложен во истражувањето на естетиката на објектот во филмскиот кадар.

На неколку филмски фестивали ова лето ја презентираше твојата книга „Филмска објектологија“. Со каква цел е напишана книгата?

– Книгата „Филмска објектологија“ ова лето беше промовирана четирипати и тоа најпрвин во кафе-книжарницата „Буква“ во Скопје, првата официјална промоција на книгата што беше придружена со мини изложба на филмски објекти, подготвена од Андреј Бартлинг (филмски реквизитер), како и мини концерт од класичниот репертоар на матуранти од ДМБУЦ „Илија Николовски – Луј“. Потоа, во јули се промовираше на Интернационалниот филмски фестивал на музички документарци „Скопје синема сити“, во август на филмскиот фестивал „Астерфест“ во Струмица и во рамките на фестивалот на креативен документарен филм „МакеДокс“ во Скопје, каде немаше посветена промоција, но беше единствената книга на продажба во рамките на фестивалот, што е своевидна ексклузивност.

Книгата е напишана со главна цел да се продлабочи филмологијата како теоретска филмска област, но бидејќи книгата е и со практични примери и вежби, воедно да им помогне на филмските автори, синеасти, критичари, студенти и работници да го збогатат својот арсенал со знаења и практики за кинеобјектите.

Како да го толкуваме насловот и што значи терминот „филмска објектологија“?

– Терминот „филмска објектологија“ ќе го сретнете за првпат во филмската теорија, заедно со терминот кинеобјекти. Поедноставено, терминот значи наука/теорија/пракса за сѐ што е поврзано со филмските објекти (кинеобјекти), област во која се истражуваат кинеобјектите во посебните стилски постапки на авторите, нивната таксономија и системите на естетска евалуација. Пристапот е мултидисциплинарен со што се користат различни научни области за да се дојде до соодветни сознанија.

Во книгата се поместени голем број цитати од современи филмски автори, но и филозофи кои го проучуваат визуелното искуство. Колку време траеше твоето истражување на оваа тематика?

– Идејата за оваа тема е од 2005 година, кога и почнав да го развивам сценариото „Кујна“, но тогаш целиот проект остана само на ниво на идеја, иако темата секогаш ме придружуваше во мојата работа и размислувања. Потоа, во 2017 година, кога запишав магистерски студии по филмска режија, се навратив на темата и почнав да истражувам. Прво го напишав сценариото, кое потоа во времетраење од 4-5 години го полирав низ драфт-верзии. По сценариото следуваше теоретското истражување, кое траеше околу три години. Не претпоставував ни оддалеку дека ќе се исправам пред исклучително комплексна тема која навидум е истражувана од филмските теоретичари и практичари. Велам навидум, затоа што постојат многу микро истражувања на темата за филмските објекти, но не и целокупно и систематизирано, како што се надевам дека успеав да направам. Во книгата се обидувам да дадам еден широк преглед на темата преку на работата на другите, но и многу детална опсервација на специфичностите. За на крај да предложам формирање нова подгранка на филмологијата што ќе се вика филмска објектологија.

На неколку места во книгата е посочена потребата од потрага по нови филмски форми. Врз основа на кои факти е извлечен овој заклучок?

– Потребата за нови уметнички форми тлеела отсекогаш кај уметниците што работат со безгранична љубов и страст. Доказ за тоа е развојот на уметностите низ историјата. Така беше и со мене кога во 2005 година, на мои 26 години, сакав да напишам сценарио кое ќе се разликува од она што веќе сме го виделе на филмските платна. Но, тоа е едната страна на потрагата по нови филмски форми. Другата страна е тоа што, за мене, по долги години работа во драмските уметности, сфатив дека тие нудат многу повеќе можности отколку што самите уметници се осмелуваат да испробаат, на пример, за разлика од музичарите и ликовните уметници.

„Филмска објектологија“ е книга што отвора нови хоризонти на размислување во филмската уметност. Таа е и своевиден протест кон развојот на филмот и телевизијата во последните четириесетина години, каде се изнагледавме актерски глави кои зборуваат, што е спротивно од кредото дека филмската уметност е, пред сѐ, визуелна уметност, за разлика од театарот, кој претежно е вербален и со ограничени визуелни перформанси. Аргументи има многу, но важен за споменување е и фактот дека публиката, која е неизоставен дел од изведувачките уметности, секогаш е жедна за нешто ново, како што е впрочем и љубопитната природа на човекот, воопшто.

Како прилог во книгата е поместено и сценарио за краток игран филм со наслов „Кујна“. Какви се можностите сценариото да биде реализирано како доказ за аргументите во книгата?

– За среќа, аргументите во книгата се докажани преку многубројни примери од други филмови, што значи дека сценариото „Кујна“ и да не се сними никогаш, тоа не ја намалува валидноста и важноста на книгата. Сепак, во „Филмска објектологија“ стои и книгата на снимање за филмот „Кујна“ преку која може да се „одгледа“ филмот, нешто кое е лесно за филмаџиите, па на тој начин да се извлечат заклучоци.

Сценариото „Кујна“ се здоби со признанија и награди во Грција (Драма), САД (Сан Франциско), Русија (Санкт Петерсбург и Москва), Словачка (Кошице), Италија (Рим) и наградата „Скрипт фест 2021“ во Македонија. Имав буџет да аплицирам само на десетина филмски фестивали кои имаат категорија сценарио за краток игран филм, но забележав дека не беше признаено и наградено само на неколку мејнстрим фестивали. Потоа, немила околност беше тоа што главната промоција на сценариото ја правев во време на корона, кога продуцентите беа заинтересирани само за сценарија кои ќе бидат прифатени од широка публика.

„Кујна“ е разбирлива приказна, но филмскиот израз е необичен и тоа буди сомнеж кај продуцентите. Иронично е тоа што кога лицата на сите беа покриени со маски јас промовирав сценарио во кое воопшто и не ги гледаме лицата на актерите. Тој период живеев во Лондон, а кога се вратив во Скопје пробав да го понудам на неколку домашни продуценти од кои повеќето не беа воопшто заинтересирани да го погледнат, а некои имаа забелешки и оправдувања кои не сакаа ни да ги дискутираат. Верувам дека не е првпат дело кое е признаено од светската јавност да се игнорира кај нас. Само да подвлечам дека ние немаме продуценти што вложуваат свои пари, ние имаме реализатори на буџети финансирани од народот, што е многу различно. Се надевам дека Агенцијата за филм ќе се реформира и ќе отвори простор и за проекти кои не се на роднини и пријатели. Така што, можности има секогаш, но дали ќе ѝ се наклонат на „Кујна“ иднината ќе покаже.

Како актер си присутен на театарската сцена, во филмската и телевизиската продукција. Каде актерот е „најсвој“ и најблиску до сопствениот актерски израз?

– Да, постојат колеги што се пронаоѓаат себеси повеќе на штиците, други на платното, трети на екранот. Имам задоволително искуство во сите три медиуми на драмската уметност и најискрено велам дека не можам да направам хиерархија по која би ја одредил мојата преференција. Актерството е мисли, чувства, емоции, тело. Во сите три основата е тоа, а разлика постои во пристапот и алатките со кои се служиме за постигнување на конкретната форма и содржина, која во различните медиуми има свои специфичности. За мене во сите три има многу што да се прави, но најважно е тоа да биде длабоко содржајно со стремеж да илуминира нешта кои ќе предизвикаат чувства и размисла. Исто чувство имам и кога настапувам и како режисер и сценарист, драматург или драмски писател.

Годинава ја доби наградата за главна машка улога на МТФ „Војдан Чернодрински“ во Прилеп за улогата на Силјан во претставата „Црна дупка“ од Горан Стефановски во режија на Љупчо Ѓоргиевски, поставена во НУЦК „Антон Панов“ во Струмица. Каква поткрепа е оваа награда за твојот театарски израз?

– Да се натпреваруваш во уметноста е апсурдно, затоа што секое дело е посебен универзум (естетика, стил, тема…), некое подобро, друго послабо, но секое е посебно. Од друга страна, тие натпревари и награди обично имаат позитивно стимулативно дејство врз работата на уметниците. Добиваш признание за својата работа од колеги, тоа е главното постигнување. Низ моето долгогодишно професионално искуство сум работел со многу режисери во палета од стилови, жанрови и автори, и сум се изразувал на многу начини. Оваа награда е потврда дека сум бил на вистинскиот пат, а тоа е дека актерот треба да се менува, да не застојува на наученото и испробаното.

Колку години си член на струмичкиот театарски ансамбл и со какви предизвици се соочувате на тамошната театарска сцена?

– Во НТ „Антон Панов“ – Струмица работам од 2001 година. Дел од предизвиците низ годините било и градењето на ансамблот. Долги години немаше вработувања иако ние, тогаш помладите, игравме во сите претстави. Главниот предизвик е тоа што театрите во внатрешноста се дискриминирани по многу основи, а со тоа и граѓаните на тој град и регион. На пример, според светските стандарди за професионален театар треба да имаш најмалку 65 вработени лица, таа бројка го вклучува и актерскиот ансамбл. Повеќето театри кај нас немаат ни 30 вработени. Техничките услови се под секое современо ниво, освен во двата понови театри во државата. Греење и ладење, хигиена на просториите за работа и изведба и слично се на многу ниско ниво. Едноставно сѐ е старо и изветвено. Системот на одобрување проекти од Министерството за култура е очајно застарен одамна. Пасивноста на партиските директори во повеќето случаи е главен фактор за статус-квото. И покрај сите тие предизвици ние се обидуваме да го дадеме најдоброто од нас.

Оваа година е јубилејна за струмичкиот театар – 75 години постоење. Убава вест беше што годинава освен мојата награда за главна машка улога на МТФ „Војдан Чернодрински“ награда за епизодна женска улога доби колешката Анкица Бенинова, а претставата ја доби наградата за највисоко уметничко остварување, Гран-при на фестивалот. За тоа се заслужни сите автори, соработници и техничари, а сепак најмногу актерскиот ансамбл. Се надевам дека критериумите на театарот ќе се движат само во нагорна линија, а посебно по веста дека наскоро ќе треба да се догради старо-новиот театар во Струмица, со што условите за работа драстично ќе се подобрат.

Какви се можностите кај нас, воопшто, за актерите да можат да ги развиваат своите капацитети и за театар и за филм и за телевизија?

– За жал, нашата земја е мала и нема многу можности за развивање на актерската професија. Овде зборувам повеќе од име на оние што не успеале да се вработат во театрите, но и за тие што успеале да се вработат, но никогаш не им биле дадени вистинските можности. За себе можам да кажам дека сум имал можности, но не доволно. Се разбира, не е оправдување дека сме мала земја. Причината повеќе лежи во начинот на распределба на средствата, трансформацијата на културата генерално како општествена гранка и неагилноста на фелата. Иако неодамна се формираше здружение на драмски уметници, тоа уште нема национален замав, затоа што никој од 1991 година наваму, не покренал иницијатива за консолидирање на драмската фела и формирање на национално здружение кое ќе ги штити сите драмски уметници, но и ќе ги унапредува преку посветени библиотеки, работилници, патувања, промоции итн. Затоа фелата е подложна на тешка експлоатација, посебно во телевизиите и филмот. Кога уметниците се борат со гола егзистенција, како може да размислуваат за возвишени работи? Трагичното е што кајмакот го собираат луѓе што не ги ни интересира уметноста.

Кој би бил твојот следен книжевен или сценски/филмски предизвик?

– На тоа никој не може да одговори. Барем не во нашата средина, каде стихијно се случуваат работите. Сепак, во таа демнечка неизвесност има чудесна магија. Се надевам дека тоа ќе бидат проекти преку кои ќе можам да растам заедно со другите. Можеби тоа ќе биде проект што не е во рамките на драмската уметност. Знам дека ништо не знам.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 245, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 31.08-01.09.2024)