Иако скептицизмот кон вакцините често се смета за современ феномен, неговите корени датираат со векови наназад, пишува Би-Би-Си. Човештвото со векови се соочувало со смртоносни болести, а големите сипаници биле една од најстрашните. Само во 20 век, оваа болест одзела околу 300 милиони животи, погодувајќи луѓе од сите слоеви на општеството, вклучувајќи ги и европските монарси. До почетокот на 19 век, сипаниците убивале повеќе од 400.000 луѓе годишно низ целиот свет.

Пресвртницата се случила во 1796 година, кога британскиот лекар Едвард Џенер развил првата вакцина. Забележувајќи дека млекарките се имуни на сипаници по закрепнувањето од поблага форма на кравји сипаници, тој зел материјал од раната на млекарката и го инјектирал во осумгодишно момче, кое станало имуно. Џенер ја нарекол постапката вакцинација, од латинскиот збор за крава (vacca), и оптимистички напишал дека истребувањето на сипаниците ќе биде крајната цел на оваа практика. Неговата визија се оствари во 1980 година, кога Светската здравствена организација ги прогласи сипаниците за искоренети – единствената заразна болест што е комплетно елиминирана.

По успехот на Џенер, се развиле вакцини против бројни болести – од грип до ХПВ и Ковид-19 – кои во последните 50 години спасиле проценети 154 милиони животи. И покрај ова, отпорот кон вакцинацијата не само што постои, туку расте низ целиот свет, достигнувајќи понекогаш и највисоки политички нивоа, како што покажуваат неодамнешните дебати во САД.

Историјата на отпорот

Уште на почетокот на 19 век, и покрај докажаната ефикасност на вакцината против сипаници, се појавиле бројни групи против вакцинацијата во Велика Британија. Со воведувањето задолжителна вакцинација, тие печателе памфлети со драматични наслови како „Вакцинацијата, проклетството“ и „Ужасите на вакцинацијата“, а подоцна издавале списанија како „Антивакцинаторот“ (1869) и „Истражувачот за вакцинација“ (1879). Протестите не биле ретки – од немирите во Англија во 1850-тите до масовните демонстрации во 1905 година во Бостон, САД, што довело до пресуда на Врховниот суд дека задолжителната вакцинација е уставна.

Дури и пред откритието на Џенер, претходникот на современата вакцинација, вариолацијата, предизвикала противење. Англискиот свештеник Едмунд Маси ја нарекол постапката „ѓаволска операција“ и „отворено богохулство“. По откритието на Џенер, антиваксерите тврделе дека вакцината е „неприродна“ и дури шират бизарни теории, како што се стравувањата дека вакцината може да ги претвори луѓето во крави.

Хирургот и блогер Дејвид Горски истакнува дека овие тврдења се претходник на современите дезинформации: „Идејата дека вакцините ја менуваат суштината на човекот е антиваксерско тврдење кое датира повеќе од два века“. Други тврделе дека вакцината е отров или дел од таен план на лекарите за богатење, иако Џенер и неговите колеги одбивале да профитираат.

Последици од отпорот

Најсилниот аргумент на антиваксерите отсекогаш бил повикот за телесна автономија и лична слобода. Како што истакнува нобеловецот Питер Хотез, „движењето за медицинска слобода започнало на почетокот на 19 век како алтернатива на научната медицина“. Историјата покажува колку опасни можат да бидат таквите ставови – на пример, во Стокхолм во 1873 година, поради ниските стапки на вакцинација, епидемијата на сипаници имала десет пати поголема стапка на смртност отколку во остатокот од Шведска.

Антиваксерското движење упорно ја негирало ефикасноста на вакцините, припишувајќи го намалувањето на смртноста кај децата единствено на подобрената хигиена. Во Лестер кон крајот на 19 век, тие тврделе дека карантинот и пријавувањето на случаите се доволни, игнорирајќи дека здравствените работници и вакцинираните деца биле заштитени.

Современата дигитална ера

Глобалните напори доведоа до искоренување на сипаниците во 1979 година и развој на вакцини кои спасиле милиони животи. Но, антиваксерскиот активизам не стивнува. Со појавата на интернетот и социјалните мрежи, старите пораки добија глобален дострел, а довербата во вакцините почна да опаѓа. Во 2019 година, СЗО го прогласи двоумењето со вакцинација за една од 10-те најголеми глобални закани по здравјето.

Последиците се веќе видливи. Малите сипаници, кои бараат 95% покриеност со вакцинација за колективен имунитет, се враќаат. Во САД, каде што практично биле елиминирани во 2000 година, падот на стапките на вакцинација доведе до најголем број епидемии во последните три децении, со први смртни случаи по многу години.

Колку и да изгледа современо антиваксерското движење, неговите аргументи се одраз на оние од викторијанската ера – од теории за профит на фармацевтската индустрија до тврдења за непотребноста на вакцините. Дејвид Горски предупредува дека ако овие идеи продолжат да се шират, епидемиите на мали сипаници во САД би можеле да бидат само почеток на пошироки здравствени кризи.