Денес, многу малку луѓе се занимаваат со изработка на носии, повеќе се занимаваат со трговија отколку со изработка на македонски носии, зашто овој занает е тежок и бара многу познавање, талент и многу работа. Но тоа не е случај со велешанката Благородна Донева, која уште од мала сакала да креира. Растела во уметничкото ателје на својот татко, академскиот сликар Ангел Петров, и секогаш имала во рака молив и блок, на кој цртала разни креации. Испирацијата ја наоѓала во убавината на старите носии и килими што ги гледала во нејзиниот дом, зачувани од баба ѝ, од шарите и раскошните бои што ја поттикнале да се занимава со изработка на стилизирани македонски носии. Прво почнала да прави кукли во носија во различни големини, а потоа се впуштила во изработка на македонски носии за возрасни. Се служела со литература од библиотеката на татка си,  со кого се консултирала за процесот на изработка.

– Најтешкото во овој уметнички редок занает е да се осмисли како да изгледаат сите делови на една носија, со какви везови и шари ќе биде исполнета за преку модерен дизајн да се создаде едно ново културно наследство, а да се зачува старото преку креативност, стил и додавање на плетени геометриски форми и орнаменти, а на крајот од кроење, шиење и везење да се оформи една комплетна творба наречена македонска носија.

Модерен дизајн на културното наследство

Благородна често добива нарачки за носии, вели дека македонската носија е многу популарна, и кај нас и во светот, а нејзината популарност сè повеќе расте.

– Таа претставува огледало на нашиот фолклор и на нашата традиција, воодушевува со својот колорит, а македонски жени одбираат да ја носат во различни пригоди. Најчесто се носи во најубавиот момент од животот – на нивната венчавка, но многу често се купува и како свечена облека за одење на концерт, во кино или во театар. Во последно време сè почесто се купува за најмладите, за децата во Македонија и во странство, за да ја облечат на различни приредби или за други свечености. Се купува и за фолклорни групи, етносостави, етноресторани и разни други амбиенти, објаснува етнодизајнерката.

Ја прашуваме која носија за неа е најубава, но таа не може да одбере носија од само еден регион, зашто секоја, вели, си има своја убавина, свој богат колорит кој изобилува со шари, геометриски форми и орнаменти карактеристични за одреден регион.

– Во процесот на креирањето ги земам најубавите детали од битолската, кумановската, галичката, кривопаланечката и носијата од Скопска Црна Гора, кои се многу колоритни. Заедно со татко ми сме оделе „на лице место“ по околните села каде што имаше многу стари носии, затоа би можела да ги споредам и да направам спој од разни региони, да ги одберам најубавите елементи што ми се допаѓаат, кои имаат геометрија во себе и кои преку модерен дизајн можам да ги претворам во една композиција што асоцира на македонскиот фолклор и на традицијата на народни македонски носии – вели Донева.

Не сака да направи копија на стара носија, туку ја изработува со цела умешност. Прави спој со нови материјали, вметнуваа референции од македонската раскошна невестинска носија, користи приближни природни, памучни материјали, слични на старите оригинални носии и ги надополнуваа со креативен вез.

И главата се кити

За изработка на носиите Донева набавува старо платно со кое ги изработува кошулите, додека елеците ги изработува од материјал од чоја и ги довезува со волница, па ги потплетува со различни шари. Секоја носија на Донева содржи оригинални детали, реси, срмени додатоци, апликации, плетеници, орнаменти и накит, дизајнирани во основните најкаректиристични три бои, а тоа се црвената, црната и белата, кои се основни и препознатливи.

Се разбира, за изработка на една носија потребно е многу време и трпение, особено ако таа содржи многу везови и рачно изработени додатоци и форми. Носијата е составена од повеќе елементи – кошула, елек, фута, шамија, пафта, појас и тепелук.

– Зависно од елементите, една комплетна македонска носија чини од 200 до 300 евра. Изработувам и украсни додатоци што се дел од носијата, марами или шамии што се носат на главата, украсни капи, плетени појаси, плетени пафти со апликации, ленти, ширити или монистра и парички. Китењето на главата спаѓа во најстарите форми на украсување. Капата како еден вид украс што се става на главата врз шамијата ја изработувам од волница плетена со додатни плетеници и на неа додавам парички како дополнителен украсен дел – ни објаснува креаторката.

Во работилницата и сувенирница на Благородна Донева, „Ноне етно арт сувенир“, која се наоѓа во центарот на Велес, Донева изработува женски, машки и детски македонски носии и македонски сувенири, карактеристични за нашето поднебје. Сувенирите рачно ги изработува од текстилни материјали, најразлични ткаени торби, срмени изработки и располага со стотина уникатни сувенири. Има изработено 350 ткаени торби за Кинотека на Македонија, а нејзините стилизирани македонски носии ги има насекаде низ светот. Учествувала на бројни базари, изложби, саеми и ревии, а реализирала над дваесет самостојни изложби во Македонија и во странство. Од над 50-на награди и признанија, ја извојува Плакетата за уметнички ракотворби од Стопанската комора и Занаетчиската комора од Кобленц, Германија. Дуќанот за носии и сувенири на Благородна Донева постои веќе 13 години и е единствен во Македонија, вистинска атракција е – секој што ќе го посети се фотографира за спомен. Коронакризата не ја спречува оваа вешта жена да твори, и работи со онлајн-продажба, зашто посетеноста од странските туристи во државата е послаба, но затоа пак, интересот преку Интернет е голем.