Непосредно откако Белорусија принуди лет на „Рајанер“ на пат кон Литванија да слета во Минск минатата недела за властите да можат да го уапсат новинарот и опозициски активист Роман Проташевич и неговата партнерка, некој праша на Твитер: „Знае ли некој за преседан некоја земја принудно да слета цивилен патнички авион во својот воздушен простор за да уапси дисидент?“

Знаев дека одговорот е да, бидејќи самиот бев на летот, пред 50 години, кога се случи сличен акт на државно организирана пиратерија. Летот БОАК 045 леташе од Лондон кон Картум, преку Рим, на 22 јули 1971 година кога, додека го преминуваше либискиот воздушен простор, од страна на либискиот режим на Муамер Гадафи му беше наредено да слета во Бенгази.

Двајца мажи, за кои се испостави дека биле меѓу лидерите на пропаднатиот државен удар во соседен Судан, беа извадени од авионот, пред да бидат вратени во Судан и веднаш погубени, по наредба на наново поставениот претседател Џафар ал-Нимеири.

Тогаш имав 11 години (син на дипломат, одев за Судан за таму да го поминам одморот) и знаев што се случува, бидејќи еден пријател, кој поради некоја причина леташе во првата класа, ми раскажа што се одвиваше во предниот дел од леталото. Се сеќавам дека видов вооружени луѓе на пистата. На крајот, авионот со преостанатите патници се врати за Лондон.

 Предизвик за пилотите

Размислувајќи деновиве за тоа, фрапиран сум од сличностите со инцидентот во Белорусија, за кој претседателот Александар Лукашенко измисли лажна закана за тероризам. И во двата случаи, засегнатите влади беа испратиле борбен авион за да го принуди или да го „придружува“ авионот до неговата нова дестинација за слетување, наводно заради безбедноста на патниците. И во двата случаи, комерцијалниот пилот требаше за кратко време да го напушти националниот воздушен простор на земјата за прелет, кога му беше наредено да се сврти назад.

Во ниту еден од овие два случаи пилотите на почетокот не ја знаеја вистинската причина за присилното пренасочување на авионит, иако во 1971 година, пред слетувањето, капетанот разговараше со двајцата таргетирани Суданци и тие му рекле да не прави ништо што може да ја загрози безбедноста на другите патници, како што во тоа време пишуваше „Меѓународен лет“.

 Трагични инциденти

Понекогаш владите случајно убиваат или приведуваат патници на авиокомпании, како несакан нуспроизвод на некој конфликт. Меѓу овие катастрофи е и летот 17 на „Малезија ерлајнс“, соборен во 2014 година над источна Украина од страна на бунтовниците поддржани од Русија; ер-басот на „Иран Ер“ соборен над арапскиот Залив од американски воен брод во 1988 година; и летот број 007 на „Кориан Ер“ соборен од советски авиони, откако по грешка одлета во забранетиот воздушен простор на Русија во 1983 година. Во сите три случаи, сите во авионот беа убиени.

Како новинар кој известуваше за Блискиот исток, бев на летот 149 на „Бритиш Ервејс“ од Лондон до Кувајт, Мадрас и Куала Лумпур кога слета во Кувајт во раните утрински часови на 2 август 1990 година. Повеќето од 385 патници и членови на екипажот беа земени како заложници од страна на ирачките сили на Садам Хусеин кои го нападнаа Кувајт претходната ноќ – освен оние, како мене, чија дестинација беше самиот Кувајт и кои го напуштија аеродромот пред моментот авионот да биде запленет. Подоцна леталото беше уништено на земја. Некои заложници беа држени со месеци, но на крајот сите беа ослободени. После 10 дена известување за тој конфликт, пребегав преку пустината кон Саудиска Арабија.

 Блефот секогаш успева

Инцидентот во Белорусија е особено злобен затоа што покажува колку далеку се подготвени некои влади да одат за да ги неутрализираат своите противници. Русија, Иран, Израел и САД честопати ги убиваа своите непријатели во странски земји, додека Кина ги киднапираше своите противници и ги носеше дома, за да бидат казнети. Луѓето кои се на комерцијални летови се лесна цел за бескрупулозни држави.

Од ниту еден пилот на авиокомпанијата не може разумно да се очекува да не го сороведе блефот на некоја влада што се заканува со безбеднста на неговиот авион, ризикувајќи ги животите на сите патници и членови на екипажот – и затоа инцидентот во Белорусија е толку сериозен. Тоа ја поткопува прифатената идеја дека луѓето можат слободно да патуваат помеѓу две точки, без ризик да бидат уапсени или убиени од владата на земјата над која случајно прелетуваат.

Кога го истражував инцидентот во Либија од 1971 година, бев изненаден кога открив дека тој не е споменат во „списокот на киднапирања на авиони“ на Википедија. Пренасочувањето на авионот на „Рајанер“ во Белорусија е на тој список. Така како што и треба да биде. Киднапирање изведено од страна на влада – е сè уште киднапирање!