Електронските алки за нога, купени пред 10 години и наменети за затвореници што треба да ја одлежат затворската казна дома – за два месеци ќе бидат во употреба. Приоритет за стоте електронски алки ќе имаат болните затвореници, мајките на мали деца и бремените жени. Се очекува со оваа мерка да се растоварат затворските капацитети, но и да им се овозможат похумани услови на затворениците.

Затворите се полни со осуденици постари од 80 години, луѓе што имаат карцином или ретки болести, па ваквиот начин на издржување на казната се очекува да ги опфати примарно нив, а крајниот збор ќе го имаат судовите. Управата за извршување санкции на 12 декември склучи договор со фирмата „Сага МК ДООЕЛ“ за услуги за одржување и надградба на информатичка опрема за електронски надзор при извршување куќен затвор или условен отпуст. Со договорот е опфатен период од една година, а неговата вредност е 171.600 евра со ДДВ.

Фирмата треба да ѝ предаде на Управата за извршување на санкции 100 алки на коишто ќе им бидат заменети батериите како и да ги замени СИМ-картичките обезбедени од Управата за извршување санкции, како и да ги надгради трансмитерите. Алките што ќе се користат беа набавени во 2015 година, но неопходно било да се оспособат, да им се сменат батериите, да се набави нов хардвер и софтвер и да се обучи персонал за оваа досега неискористена можност на македонското правосудство.

Во договорот е прецизирано и дека десет вработени ќе поминат двомесечна обука за користење на системот за која ќе добијат сертификати. Со договорот се набавуваат и лиценци за една година за користење на системот за централен мониторинг како и мобилни апликации за најмногу 10 офицери.

Електронските алки треба да се во функција во февруари. Законот сега налага дека оние на кои може да се применува ваква алка се старите и изнемоштени лица, бремените жени и оние кои имаат мали деца. Во моментов има две работни групи за да се промени Законот за пробација и Кривичниот законик. Алките се старите. Но, ќе им се менуваат батериите. Самиот нивен матичен уред е истиот и работат на радиофреквенција. Имаме 400 на број, но батериите ќе им бидат сменети на 100 алки. Ако има потреба ќе смениме и на другите 300, вели за „Слободен печат“ директорот на Управата за извршување санкции, Александар Пандов.

Тој додава дека и после промената на законската регулатива со цел да се прецизира начинот на спроведувањето на куќниот затвор, крајната одлука ќе ја имаат судиите. Управата за извршување санкции ќе направи листа на затвореници што се подобни да ја издржуваат казната во соработка со одделот за ресоцијализација, по што судовите ќе треба да решат кому ќе му биде дозволено казната да ја отслужи дома.

Според тоа што ќе го одлучи судијата во конкретен предмет, ќе се постапува. Куќниот затвор се спроведува во домот на осуденото лице, а сегашните законски одредби одредуваат дека во текот на одреден временски интервал во текот на денот, осуденото лице може да го напушти домот во времетраење од 2 часа, за да ги заврши обврските, на пример пазарење. Во меѓувреме се работи и со судиите, кои се информирани дека ќе имаат можност да носат пресуди во кои затворот ќе се спроведува во домот на лицето. После празниците ќе им наложам на сите затворски директори да ги разгледаат листите на осудените лица во нивната установа, во договор со кадарот од одделот за ресоцијализација и да ни испратат листи коишто се апликативни да издржуваат куќен затвор. Имаме луѓе што се болни од карцином, инвалиди, без органи, болни од ретки болести, лица постари од 80 години… Па како затвори ќе ја пренесеме оваа информација до судовите бидејќи тие го имаат крајниот збор, додава Пандов.

На хартија куќниот затвор го има како можност во Законот за пробација објавен во Службен весник на 25 декември 2015 година. Законот дозволува и условен отпуст со заштитен надзор. Целите на ваквите мерки се заштита на заедницата од криминал и ресоцијализација и реинтеграција на осудените лица.

Адвокатот Александар Тумановски во стручна статија во ревијата за кривично право и криминологија наведува дека функционирањето на електронскиот мониторинг и пробациските служби кои ја вршат контролата во сите земји каде се воспоставени – покажуваат исклучително добри резултати во избегнувањето криминална инфекција за притворените лица, намалувањето на трошоците одделени за таа намена, воспоставувањето систем за процена на ризик на обвинетите лица уште во текот на судската постапка, намалувањето на затворската популација, растоварувањето на затворите, подобрувањето на ресоцијализацијата и намалувањето на рецидивизмот.

Тумановски за „Слободен печат“ вели дека најважно е да се обезбеди квалитетно спроведување на контролата со електронските алки. Во регионот, на пример во Србија, пејачката Светлана Ражњатовиќ затворската казна ја одлежа дома, со електронска алка за следење уште во 2011 година, што значи дека и во соседството мерката одамна се спроведува.

-Ако се има добра и квалитетна контрола врз системот со алките, тогаш обвинителите ќе ги предлагаат тие мерки, а судиите ќе носат такви решенија. Со добар мониторинг, секогаш ќе се знае каде се наоѓа лицето и кој во системот е одговорен за него – ни рече адвокатот Тумановски.

Според неговата статија, статистиката за 2021 година покажува дека од вкупно 3.323 изречени алтернативни мерки, не е изречен ниту еден куќен затвор. Слично и во 2020 година, од вкупно 2.927 изречени алтернативни мерки, ниту една од нив не била мерка куќен затвор. Во 2019 година, само на едно лице му е изречена алтернативна мерка куќен затвор, а во минатите 2018 и 2017 година, повторно, не е изречена ниту една мерка куќен затвор.

Условите за изрекување куќен затвор се сторителот на кривичното дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до 5 години, да биде стар и изнемоштен, тешко болен или бремена жена. Ако судот му изрече казна затвор до 3 години на лицето, истовремено може да одлучи со негова согласност казната да ја извршува во куќен затвор.

Судот може да ја замени казната затвор со куќен затвор ако постојат услови со современи електронски или телекомуникациски средства да се контролира извршувањето на куќниот затвор што се состои во забрана за напуштање на домот од страна на осудениот. Надзор над извршувањето на куќниот затвор врши судот и полицијата во местото каде се наоѓа домот на осудениот. Ако осуденото лице ја прекрши забраната за напуштање на домот, судот може да одреди затворската казна да ја извршува во установа за извршување на казната затвор.

Правосилната и извршна одлука со која е изречен куќен затвор со електронски надзор, судот ја доставува во секторот за пробација. Потоа пробациски службеник изготвува индивидуална програма за третман и го следи извршувањето на казната. Опремата за електронски надзор над лицата што ќе издржуваат казна во куќен затвор, според Законот за пробација ја поставува пробациски службеник, кој ги дава потребните упатства за нејзиното користење.

Со опремата се следи движењето на осудениот и неговата местоположба во просторот и невозможно е алката да се извади од ногата. Таа се носи и во бањата, бидејќи е водоотпорна. Со опремата следува и уред на кој осуденото лице мора постојано да е достапно. Доколку тоа излезе од периметарот дозволен за движење, тогаш таквото движење веднаш е сигнализирано во контролна соба. Ако лицето излезе од дозволениот периметар тогаш се пријавува во полиција дека е во бегство.

Судската пракса во Македонија покажува дека осудени лица се жалеле што добиле казна затвор што треба да се извршува во казнено-поправна установа, наместо дома. Така во 2023 година татко на 5 деца осуден за напад врз службено лице при вршење на работи од безбедноста – добил 8 месеци затворска казна, а кога се жалел дека има 5 деца дома и дека има право да биде во куќен затвор, Апелација тоа не го уважила.

Алките се набавени пред една деценија и досега фаќаа прашина, но наскоро ќе бидат во употреба. Станува збор за алки од израелско потекло користени во 70 проценти од земјите во кои се спроведува пробацискиот систем. Во земјава има 2.400 затвореници. Еден затвореник „ја чини“ државата 2.100 денари на ден односно 10 илјади евра годишно. Но, економската исплатливост на куќниот затвор не е единствениот бенефит. Експертите се децидни дека има и други корисни аспекти за општеството со оваа мерка, коишто би можеле да помогнат и да се намали криминалот.

-Станува збор за маркантен проблем: криминалната инфекција за притворот и затворот, кога притвореникот или осуденикот може дополнително да стекне знаење и конекции за извршување кривични дела по излегувањето на слобода. Постои постојана пренатрупаност во затворите – пишува Тумановски во стручната статија.

Пренатрупаноста е евидентирана во три затвори во државата во 2020 година и тоа, во Затвор Штип, чии капацитети биле искористени со 161 процент, во Затвор Тетово со искористен капацитет од 145  проценти и во Затвор Прилеп со пополнетост од 102 проценти од неговиот капацитет15. Во 2017 година, според официјалните статистики, во КПУ Идризово, кој имал капацитет од 800 затвореници, казна издржувале 1.850 осудени лица. Во тоа време Македонија била трета земја по пренатрупаност на затворите, според податоците на Советот на Европа.