Законот за неевидентирани лица во матична книга на родените е со важност до јуни 2022 година, а во пракса повеќе од половина од вкупно идентификуваните 732 лица, според најнов податок од Управата за водење на матични книги, не иницирале постапка за упис во Посебната матична книга на родените. Од друга страна пак, лицата кои имаат извод од посебната матична книга и идентификациона исправа, во пракса не остваруваат ниту едно од утврдените права како право на образование, здравствена заштита, социјална заштита и вработување со задолжително социјално осигурување.

Ова, според народниот правобранител Насер Зибери е клучен проблем во моментот, поради што доставил до Владата Посебна информација и предлог за преземање мерки.

-Од предметното работење и спроведеното истражување, Народниот правобранител констатираше бројни проблеми во спроведувањето на овој закон: недоволна информираност на овие лица за начинот на поднесување на барање до Управата за водење на матични книги, недоволна обученост и оспособеност на овластените лица за прием и процесуирање на ваквите барања, но и практична неможност за користење односно уживање на правата кои ги гарантира овој закон, велат од канцеларијата на Омбудсманот.

Минатата година според податоците добиени од Управата за видење на матични книги од вкупно евидентираните 659 лица кои немаат документи и чие раѓање не е запишано во матичната книга на родени повеќе од половина, односно 60 отсто (или 397) се деца на возраст до 18 години. Во текот на 2020 година, односно по донесување на Законот од вкупниот број неевидентирани лица поднесени се вкупно 184 барања за издавање на извод од посебната МКР, и уште 27 барања во периодот јануари-април 2021 година, односно вкупно се доставени 211 барања за упис во Посебната матична книга на родени.

Во текот на оваа година, како што истакнува Народниот правобранител, проблемите продолжија, и следствено зачестени се претставките од неевидентираните лица, кои укажуваат на неможност да ги остварат правата утврдени во Законот за неевидентирани лица.

Дополнително, Народниот правобранител утврдил дека не секое од лицата на кое му е издаден извод (320) има добиено и идентификациона исправа (115), што дополнително го отвора прашањето зошто е тоа така, ако се има предвид законската одредба дека „службеното лице од Управата го известува Министерството за вантрешни работи за издадениот извод на родените, во рок од 15 дена од денот неиздавањето, заради издавање на идентификациона исправа”.

Народниот правобранител, по сознанијата дека проблемите не се надминати, иако до истек на важноста на Законот има уште само три месеци (до јуни 2022 година), на 24 март годинава ги повикал на разговор претставници од државни институции кои имаат обврска да го спроведуваат Законот за неевидентирани лица или да вршат надзор над неговото спроведување.

На средбата, како што информираат од канцеларијата на Народниот правобранител, присуствувале претставници од Министерството за правда, Министерството за внатрешни работи, Управата за водење на матичните книги, Министерство за труд и социјална политика, Министерство за образование и наука, и Агенција за вработување, но не и претставник од Министерството за здравство, иако биле уредно поканети.

-На оваа средба се потврдија констатациите за неможност за имплементација на Законот за неевидентираните лица и неостварување на правата утврдени со истиот, поради што Народниот правобранител, согласно член 32 од Законот за народниот правобранител оцени за потребно да ја информира Владата на Република Северна Македонија со Посебна информација и предлог за преземање мерки, велат од Канцеларијата на народниот правобранител.

Имено, како што посочуваат оттаму, неспорно е констатирано дека овие лица и по добиениот евиденционен број кој треба да го замени единствениот матичен број, до упис на овие лица во редовната матична книга на родените, не можат да ги остваруваат правата кои се утврдени во член 2 од Законот за неевидентирани лица (право на образование, здравствена заштита, социјална заштита, вработување со задолжително социјално осигурување).

Ова, според народниот правобранител, преставува сериозен проблем, за кој под итно треба да се најде најсоодветно решение, во спротивно, како што истакнува, државата се доведува во состојба да има закон за кој не се создадени предуслови за непречено спроведување односно состојба на нерешавање на проблемот со неевидентираните лица.

Во овој контекст Народниот правобранител укажува дека ниту еден од ресорните закони кои поединечно ги утврдуваат горенаведените права не се усогласени со Законот за неевидентирани лица во матична книга, што се потврдува со фактот дека евиденциониот број кој го добиваат лицата во изводот од посебната матична книга на родените и кој е содржан во идентификационата исправа, не се препознава во интегрираниот систем на надлежните органи и инстиуции, па во пракса лицата имаат извод и исправа но не можат да остварат ниту едено од споменатите права.

Врз основа на горенаведеното, Народниот правобранител констатира повреда на правата на овие лица поради недоследна имплементација на Законот за неевидентирани лица.

-Имајќи го предвид изнесеното, како и фактот дека во изминатите две години откако започна примената на овој закон за ниту едно лице не е отпочната постапка за дополнителен упис во матичната книга на родените, а од друга страна неспорно, вака како што е конципиран Законот не нуди никаква можност за решавање на граѓанскиот статус односно државјанскиот статус на овие лица, што дополнително го комплицира остварувањето на уставните и законските права на овие лица, нагласува Зибери.

Токму поради тоа, народниот правобранител, препорачува Владата на Република Северна Македонија да преземе мерки за повторно продолжување на рокот на важење на Законот за неевидентираните лица во матичната книга на родените, и тоа најмалку за една година.

Народниот правобранител бара од Владата да ги задолжи ресорните министерства да ги усогласат законите од областа на образование, здравствена заштита и здравствено осигурување, социјална заштита, и вработување со задолжително социјалното осигурување, со Законот за неевидентирани лица во матичната книга, со што ќе се овозможи непречено остварување на четирите права од Законот, но и други права кои се тесно поврзани, а кои постојниот закон не ги препознава, како што е правото на ученички стипендии, додаток за образование, посебен додаток, надоместоци за попреченост, пријавување како невработено лице во Агенцијата за вработување и следствено остварување на соодветни надоместоци и други бенефити кои произлегуваат од статусот-невработено лице и сл.

Една од препораките на Народниот правобранител е најитно да се изнајде решение за надградба на постојниот интегрираран систем (софверско решение) кое ќе овозможи препознавање на посебниот евиденционен број од изводот од посебна матична книга на родени и идентификационата исправа, а со тоа и можност за непречено остварување на правата во горенаведените области.

Исто така препорачува да се задолжат надлежните институции на поинтензивна соработка со граѓанските здруженија со цел проактивен пристап при лоцирање на овие лица, нивно идентификување, вклучувајќи спроведување на теренски посети, јавни кампањи или друго информирање и соодветно информирање на засегнатите лица кои сè уште не поднеле барање.

На Министерството за правда, како предлагач на законот и надлежен орган за вршење надзор врз спроведувањето на неговите одредби му препорачува да покаже проактивен однос и заложба за ефикасна имплементација на законот.

Народниот правобранител на Министерството за образование, Министерството за труд и социјална политика, Министерството за здравство, Министерство за внатрешни работи, Фондот за здравствено осигурување, Агенцијата за вработување, Управата за водење на матични книги и другите надлежните институции им препорачува да покажат добра волја, ажурност, наколенетост и флексибилност во постапувањето, со почитување на пропишаните рокови, повисоко ниво на меѓусебно координирање, се со цел конечно да се реши долгогодишниот проблем со правно невидливите лица во државата.

Народниот правобранител, очекува Владата најитно, на седница, да ја разгледа Информацијата со предлог за преземање мерки на седница и да донесе соодветни заклучоци согласно дадените препераки, а за ставот и преземените мерки, согласно член 34 од Законот за народниот правобранител („Службен весник на РМ” бр. 60/03, 114/09, 181/16,189/16, 35/18), да се извести Народниот правобранител најдоцна во рок од 10 дена од приемот на овој допис.