Во морето од оптимизам, некој треба да биде и досадниот што анализира. И тоа не преку политички соопштенија или прес-конференции, туку преку објективни, независни извори. Овој пат, тоа е најновиот извештај на Светска банка за Северна Македонија. Во него растот за 2025 година е проектиран на само 2,7%, што е значително пониско од владината прогноза од 3,7%, и прогнозата на Народната банка, која се движи во истиот спектар.

Но, дали ваквиот оптимизам од домашните институции е поткрепен со реални податоци?
Светска банка во најновиот регионален економски извештај посочува дека македонската економија се соочува со сериозни структурни ограничувања, кои го забавуваат нејзиниот раст. Продуктивноста на приватниот сектор останува слаба, а конкурентноста е ограничена, што укажува на потреба од длабински реформи и поддршка за модернизација.

Извозните капацитети се концентрирани во неколку индустриски гранки, што ја прави економијата ранлива на надворешни шокови. Дополнително, се нагласува хроничната неподготвеност на јавниот сектор да спроведе суштински реформи, особено во образованието и во администрацијата, кои се клучни за долгорочна одржливост.

Покрај тоа, Светска банка укажува на загрижувачкиот тренд на висок и постојан буџетски дефицит, кој во 2024 година го надмина нивото од 4,5% од БДП. Иако постои фискална експанзија, таа е насочена повеќе кон потрошувачки отколку кон продуктивни инвестиции, што ја зголемува јавната задолженост без значајни економски ефекти. Политичката неизвесност, честите институционални застои и бавните административни процедури дополнително ја намалуваат атрактивноста на земјата за странските инвеститори. Овие фактори, во пакет, креираат средина што не поттикнува долгорочен економски раст.

Владината проекција за економски раст од 3,7% за 2025 година делува повеќе како политички сигнал отколку како реалистична економска оценка. Иако оптимизмот има своја улога во одржување на довербата, тој станува проблематичен кога не е поткрепен со реални индикатори. Проекциите игнорираат важни економски слабости, вклучително и континуираниот пад на извозот кон Европската Унија, особено Германија, која е најголем трговски партнер на Северна Македонија. Ова директно влијае врз индустриското производство и надворешната трговска размена, со што се ограничуваат двигателите на економскиот раст.

Дополнително, домашната потрошувачка, која е значаен дел од БДП, и понатаму е под притисок. И покрај тоа што инфлацијата номинално забавува, нејзините последици врз реалната куповна моќ на граѓаните остануваат присутни. Се зголемува несигурноста кај домаќинствата, а тоа влијае на одложување на трошењето, зголемување на штедењето и севкупно намалување на агрегатната побарувачка директно спротивно на очекуваното забрзување на економијата.

Последен, но не помалку значаен фактор, е хроничното неефикасно користење на капиталните инвестиции. Според официјалните податоци, реализацијата на планираните капитални расходи континуирано се движи под 70%, што значи дека значаен дел од ресурсите не се трансформираат во нова инфраструктура, иновации или продуктивни јавни добра. Ова ја отвора дилемата: дали државата проектира ентузијазам за политички поени, или навистина презема одговорни и реални мерки за економска стабилност и раст?

Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), во својот последен Article IV извештај, јасно укажува на потребата од поголема фискална претпазливост во политиките на Северна Македонија. ММФ препорачува ограничување на фискалните ризици преку подобро таргетирани субвенции, кои ќе одат кај најпогодените и најранливите категории граѓани, наместо да се шират без јасни критериуми. Понатаму, се нагласува неопходноста од поголема транспарентност во јавните финансии, како и систематско вреднување на ефектот од јавните расходи дали тие навистина имаат економска оправданост и дали носат поврат на инвестицијата.

Иако ММФ не се противи на социјалните трансфери како алатка за социјална правда, тие инсистираат тие да бидат засновани на економски анализи и податоци, а не на политички одлуки или популистички ветувања. Наместо економија заснована на потрошувачка и краткорочни мерки, ММФ повикува на насочување кон производствена економија, која создава додадена вредност и долгорочни извори на раст. Ова подразбира поддршка за мали и средни претпријатија, реформи во пазарот на труд и поттикнување на инвестиции во иновации и технологија.

Ако веќе морам да бидам „досадниот“ во јавниот дискурс, тогаш мојот совет кон носителите на економската политика е недвосмислен – време е за рационалност, не за популизам. Најнапред, потребно е да се прифатат сигналите и препораките од меѓународните институции како Светска банка и ММФ. Овие институции не водат кампањи, ниту размислуваат за следните избори, тие анализираат врз база на податоци, модели и факти. Нивната методологија е доследна и предвидлива, што ја прави вредна алатка за формирање стабилна економска политика.

Во таа насока, итно е потребно буџетско преструктуирање. Не е доволно само да се зголеми буџетот секоја година, туку да се редуцираат непотребните трошења и да се пренасочат ресурсите кон продуктивни инвестиции. Тоа значи приоритет на инфраструктура, образование, технолошки развој и енергетска транзиција. Само преку такви насочени вложувања, економскиот раст може да се заснова на реални двигатели, а не на потрошувачка финансирана со дефицит и задолжување.

Конечно, потребно е да престанеме да ја користиме инфлацијата како универзално алиби за економските неуспеси. Инфлацијата треба да се адресира со координирана монетарна и фискална политика, но не и да се претвори во изговор за секој нереализиран план. Наместо краткорочни популистички мерки како „корпи за празници“ или селективни субвенции, потребни се стратегиски инвестиции во едукација, дигитална трансформација и иновации, кои ќе ги подготват граѓаните и компаниите за долгорочна одржливост и конкурентност.

Владите доаѓаат и си одат, тоа е природна динамика на демократијата. Но, јавниот долг останува, како и системските слабости во продуктивноста и институционалниот капацитет. Предизвиците со кои се соочуваат младите генерации – слаби можности за вработување, иселување и недостиг на економска перспектива, не може да се решат со козметички мерки и оптимистички бројки. За нив е потребна длабока структурна промена, која започнува со признавање на реалноста.

Ако Светска банка проектира раст од само 2,7%, тогаш мораме да престанеме да се однесуваме како да живееме економско чудо. Наместо да се фалиме со неосновани прогнози, време е да изградиме економска визија базирана на факти, докази и долгорочно планирање. Растот не се добива со реторика туку со работа, соочување со вистината и сериозно преструктурирање на економските приоритети. Одговорноста за оваа трансформација не е само на Владата, таа е наша, колективна.

(Авторот е економски аналитичар)

ЈАЗИКОТ НА КОЈ СЕ НАПИШАНИ, КАКО И СТАВОВИТЕ ИЗНЕСЕНИ ВО КОЛУМНИТЕ, НЕ СЕ СЕКОГАШ ОДРАЗ НА УРЕДУВАЧКАТА ПОЛИТИКА НА „СЛОБОДЕН ПЕЧАТ“