„Оваа ситуација произлезе од неуспехот на Косово по тринаесет години да добие признание за својата независност од Србија. Косовското барање наидува на постојан отпор од Белград, кој се спротивставува на официјално отстапување на Косово поради емоционалната приврзаност на Србите кон тоа место и според нивното верување дека тоа е незаконски одземено од Западот. За да се комплицираат работите, косовските Албанци се спротивставија на какви било значајни отстапки кон Србија за возврат на признавањето, бидејќи тие веруваат дека Србија е морално обврзана да ја прифати независноста на Косово по неговиот обид за чистење на територијата во 1999 година; многу западни влади се согласуваат“, коментира британскиот професор Тимоти Лес во анализата објавена на Опен Демокраси.

Дополнително, Лес потсетува и на предизборната реторика на Рамуш Харадинај, поранешниот премиер на Косово и кандидат за претседател:

„Ќе одржиме референдум за обединување со Албанија. Запомнете го тоа“.

Професорот забележува дека дијалогот помеѓу Белград и Приштина со посреднишво на ЕУ кој уште од 2011 година има цел да се нормализираат односите за политичарите од САД предизвикува фрустрација.

„Во САД, политичарите со фрустрација го забележаа неуспехот на ЕУ да ја спроведе независноста на Косово. Не само што застојот во разговорите ја блокираше целта на Вашингтон за интеграција на Србија и Косово во западниот сојуз; отвореното прашање за статусот на Косово исто така обезбеди влезна точка на Балканот за Русија и Кина, кои ја поддржаа позицијата на Србија за Косово во ООН.“

Тој потсетува и на пропаднатите обиди на престедателот на САД, Доналд Трамп и неговата администрација која од 2017 организираше тајни состаноци меѓу Александар Вучиќ и Хашим Тачи на кои фокусот беше како Вучиќ да ја протне идејата за договор за признавање на Косово пред српската јавност.

„Во август 2018 година се појавија извештаи дека Вучиќ ја побарал енклавата на северот на Косово која е населена со Срби и јасна перспектива на ЕУ за Србија. “

„Тоа беше доволно за Тачи, кој прифати губење на северната енклава, која Приштина и онака не ја контролираше целосно, за возврат за признавање. Како последица на тоа, Косово ќе можеше да ја легализира својата независност, да стави крај на неизвесноста околу својата иднина, да се приклучи на меѓународните институции како што се ООН, ЕУ и НАТО и да започне да се развива политички и економски. Кога двајцата претседатели се согласија да продолжат на оваа основа, се согласи и администрацијата на Трамп.“

Идејата за размена на територии, не само што не наиде на поддршка од косовската јавност, Лес потсетува и на моментот кога косовскиот премиер Рамуш Харадинај воведе казнени тарифи на увозот на српски продукти а и на реакциите од земјите членки на ЕУ.

„На меѓународно ниво, Германија исто така ја отфрли идејата за поделба од страв од поставување на дестабилизирачки преседан за кревките држави Босна и Северна Македонија со оглед на нејзиното противење за прекројување на границите по етничка линија. Ова имаше два главни ефекти: да им кажете на косовските Албанци дека нема меѓународен консензус за прашањето на поделба; Вучиќ да го остави без територијален надомест а на српската јавност да и понуди само ЕУ перспектива за возврат за отстапување на Косово.“

Дека можноста Србија да ја признае независноста на Косово е веќе изгубена се потврди и при потпишувањето на договорот меѓу српскиот претседател Вучиќ и косовскиот премиер Хоти во Белата куќа во септември, потенцира Лес базирајќи се на изјавата Вучиќ кој рече дека нема да го признае Косово сè додека остане претседател, позиција што им одговара на повеќето Срби кои сакаат да го замрзнат косовското прашање.

Од таа причина, според професорот, за Косово има две опции. Едната е да се одржи статус кво состојбата со надеж дека нешто на крајот ќе ја смени позицијата на Србија, како што се масовните политички санкции кон Белград од страна на Американците.

„Дугата опција е обединување од некаков вид со соседна Албанија, која нуди алтернативен пат за излез од тековната ситуација на Косово. Не само што ќе го консолидира одвојувањето на Косово од Србија и ќе ја обезбеди заштитата на Албанија; но обединувањето исто така ќе му овозможи на Косово пристап до надворешниот свет. Косовците ќе можат да патуваат со албански пасоши; трговија на меѓународно ниво според албански услови; и да ја претставуваат Албанија во странство, без разлика дали се во ООН или на спортски натпревари. Накратко, Косово може повеќе или помалку да ја нормализира својата меѓународна позиција без, како што нагласи Харадинај, одобрување на Србија.“

Професорот Лес вели дека идејата за обединување е актуелна кај мнозинството Албанци, базирано на податоци од анкета од 2019 година чии резултати покажуваат дека мнозинството граѓани на Косово и Албанија би гласале за национално обединување, има поддршка и меѓу политичките лидери и во Албанија и во Косово.

Покрај тоа што премиерот на Албанија Еди Рама рече дека заедничката држава е „неизбежна и несомнена“, Албанија и Косово исто така потпишаа различни договори насочени кон интеграција на двете земји, вклучително и планови за царинска унија, заедничка надворешна политика и заеднички амбасади.

Сепак, професорот вели дека досега имаше мала практична интеграција, од две причини.

„На Косово, албанското население беше насочено кон обид да воспостави целосна независност од Србија, што е нивна основна политичка цел уште од 1990 година. Тоа не исклучува обединување на некаков вид со Албанија на подолг рок, но на ова се гледа како на секундарна цел, откако Косово конечно ќе се ослободи.“

„Во меѓувреме, Албанија беше насочена со огромно мнозинство кон обидите да се приклучи на ЕУ, што не ја прифаќа идејата за албанско национално обединување, што значи дека Тирана не го туркаше ова прашање. Наместо тоа, таа ја спроведе идејата за албанско обединување во рамките на ЕУ без граници, што е побезбедна и помалку комплицирана опција, според претпоставката дека и Албанија и Косово на крајот ќе се приклучат на унијата.“

Според Лес дури и неодамнешната изјава на Харадинај јасно стави до знаење дека тој претпочита „евро-атлантско Косово, дел од ЕУ и НАТО“ и дека ќе следи референдум, доколку тоа не се случи.

„Сепак, овие фактори повеќе не се применливи. Косово не може да добие признание од Србија, со што се предвидува опцијата за независност, а планот на Албанија за влез во ЕУ е практично завршен сè додека Франција и другите блокираат какво било понатамошно проширување. Според тоа, кој и да владее со Косовоќе нема многу избор освен да работи кон интеграција на Косово со Албанија, како единствен начин да се стави крај на територијалната неизвесност на земјата,“ предвидува професорот.

„Во меѓувреме, Албанија ќе има малку што да изгуби од Европејците од пристапување на спојување со Косово. Наместо тоа, ќе види дека на Косово му треба излез од слабоста, дека независноста е невозможна и дека, за да се зачува благосостојбата на своите сонародници преку границата, Албанија ќе мора да продолжи напред и да го интегрира Косово. На кратко, сегашните настани сега заговараат деблокада на заспаниот процес на обединување“, додава дој.

Професорот Лес, вели дека на патот кон остварувањето на Голема Албанија патот има пречка.

„Доколку Косово направи практични чекори кон обединување со Албанија, владата во Белград ќе се најде под силен домашен притисок да го запре процесот. И ако не може да го постигне ова со искористување на влијанието на САД и ЕУ, кои покажаа релативно мал интерес за ова прашање до сега, ќе се најде под притисок да се запре работата еднострано: разбирливо, неодамнешна анкета покажа дека половина од Србите се подготвени да преземат со оружје за да се задржи Косово.“

Сепак, Лес нагласува дека состојбата нема да биде толку драматична, настаните веројатно нема да дојдат до оваа точка бидејќи српското раководство не сака да се судри со Албанија на Косово, особено со оглед на ризикот дека при било каков конфликт САД ќе ја поддржат албанска страна. Исто така, тој вели дека ниту Албанија не сака воено да се судри со Србија која е поголем и помоќен противник.

Професорот предвидува уште неколку можни идни сценарија за решавање на односите меѓу Србија и Косово влкучувајќи ја и Албанија.

„Енклавата на северот е населена со Срби и само делумно интегрирана во остатокот од Косово. Како последица на тоа, Србија ќе се обиде да го задржи ова, а интересите на Албанија ќе бидат да прифатат. Навистина, извештаите сугерираат дека ова е позицијата што ја презеде Рама во 2018 година. Косовските Албанци нема да го сакаат тоа, но ќе им треба помош од Албанија и ставот на Рама ќе биде дека ова е разумна цена да се плати за отцепување на Косово од Србија, додека избегнување војна.“ е една од повеќето „реалности“ како што ги нарекува професорот.

Тој исто така вели дека уште една од опциите е дека Србија ќе сака повеќе од северно Косово за возврат на признавање бидејќи наградата за членство во ЕУ веројатно сега е исклучена.

„Како последица на тоа, Србија ќе инсистира на секој договор околу Косово, исто така, да вклучува албанска поддршка за нов регионален ентитет, кој и дава на Србија шанса да ја интегрира својата дијаспора во Босна и Црна Гора“ вели тој.

Извор: Опен Демокраси