Судиите-поротници, кои се рамноправни со професионалните судии во судечките совети, работат за мизерен надоместок од 300, 500 или 600 денари дневно, утврден од Министерството за правда, заради што веќе воопшто не постои интерес на граѓаните да се пријавуваат за вршење на оваа функција, а судовите се соочуваат со сериозен недостаток на поротници и во прашање е доведено нивното нормално функционирање! Според познавачите, целосно е неприфатливо судиите-поротници кои неретко судат и предмети со финанскиски криминали во милионски износи и чиј глас е еднаквовреден како на професионалните судии, да земаат надоместок што е под најниските стандарди, со кој не може да се покрие ниту патот на поротникот до судот и до дома. Во судечките совети, коментираат познавачите, има тројца поротници и двајца судии и теоретски е можно токму тие, лаиците, да ја донесат пресудата со надгласување на професионалните судии. Затоа е фрапирачки соодносот на платата на судиите со надоместокот на поротниците, кои заради ниската сума што ја земаат може да бидат и мети на обиди за тргување со влијание, корупција, притисок, застрашување итн, како и јавноста да ги преиспитува нивните мотиви да се пријават за таква сериозна работа за толку малку пари.

За споредба, платата на судија по последното зголемување од 78 отсто по одлуката на Уставниот суд од март годинава изнесува од 89.000 до 118.000 денари нето, во зависниост од рангот на судијата. Поротник во основен суд, доколку оди на судења во сите 22 работни дена во месецот ќе земе надоместок од 6.600 до 13.200 денари.

Министерството за правда ќе го зголемува надоместокот

Од Судскиот совет велат дека неодамна добиле допис од Министерството за правда во кое бара зголемување на надоместоците на судиите-поротници.

– Судскиот совет на Република Северна Македонија нема никакви дилеми дека надоместоците што ги добиваат судиите-поротници се прениски и дестимулативни за сериозната работа што ја извршуваат во судовите. Токму поради нискиот надоместок, кој изнесува до 600 денари дневно за судиски ден, во последно време постои намален интерес за пријавување на кандидати за судии-поротници. Во моментов, пополнето е 551 место, додека бројот на потребни судии-поротници што ги пријавиле четирите апелациони судови и основните судови во Одлуката на Судскиот совет од 09.12.2015 година изнесува 1.143 поротници – велат до Судски совет за „Слободен печат“.

Судскиот буџетски совет, пак, извести дека на вчерашната седница го разгледале дописот што Министерството за правда им го испратил на 3 ноември во врска со надоместоците на поротниците.

– Судскиот буџетски совет усвои заклучок да се побараат податоци од судовите со цел да се изготви проекција за измена на износите и истата да се достави до Министерството за правда – соопшти Судскиот буџетски совет.

Актуелникот правилник за надоместоците го донесе Министерството за правда во 2018 година и според него, надоместокот на судија-поротник во апелациските судови и во Специјализираното судско одделение за судење на дела од организираниот криминал и корупција е 600 денари во нето-износ за секој работен ден кога учествувал на судење, односно 500 денари во основните судови со проширена надлежност и 300 денари во основните судови со основна надлежност.

„Слободен печат“ го праша Министерството за правда дали го смета за реален вака утврдениот надоместок за поротниците, врз основи на кои критериуми се утвредни сумите и дали Министерството планира да го зголеми надоместокот за да имаат граѓаните поголема мотивација да се пријавуваат? Прашавме и дали е реално судиите-поротници да можат да ги надгласаат професионалните судии, како е можно некој што пресудува предмети што засегаат злоупотребени милионски суми да зема хонорар од 10 евра дневно. Прашавме и дали Министерството со овој хонорар практично ги потценува судиите-поротници, со оглед дека е смешно низок и крајно демотивирачки, односно се создава сомнеж кој и зошто станува судија поротник и со кои мотиви, кога разбирливо, мотивот не е финансиска сатисфакција за завршената работа. Од Министерството за правда го упатија „Слободен печат“ на овие прашања од висок јавен интерес да побара одговор според процедурата од Законот за слободен пристап до информации!

Апелација Скопје работи со четворица поротници, на оглас бара 48

Апелацискиот суд во Скопје неодамна објави оглас за избор на 48 судии-поротници. Според судијата Зоран Димитриевски, одговорен за прашања во врска со предметите од кривичен отсек, во овој суд во моментот има само четворица судии поротници. Еден неодамна барал од Судскиот совет да биде разрешен од должноста, а од четворицата што останале еден најавил дека ќе си замине.

Судијата Димитриевски вели дека состојбата е критична и итна.

– Надоместокот што судиите-поротници го добиваат е мизерен. Тие во судското постапување се третираат исто како и професионалните судии, во судечките совети еден човек е еден глас. Заради тајноста на гласањето не можам да откривам детаљи, но поротниците во носењето на пресудите се рамноправни со судиите, даваат мислења, даваат издвоени мислења, нивниот став се трерира еднакво. На пример, во еден мој случај еден судија-поротник со само едно поставено прашање го реши предметот, се работеше за специфичен случај на шверц на дрога сокриена во тепих. Нивната улога е драгоцена, ама надоместокот е демотивирачки во крајни граници – вели Димитриевски за „Слободен печат“.

Тој објаснува дека поротниците во Апелација помалку се задржуваат во судот во денот кога доаѓаат на седниците, кои се закажани со саатници, па така, поротникот може еден час да биде во кривичниот оддел на состанок за еден предмет, потоа уште еден час во граѓанскиот оддел. Но, додава тој, поротникот во основен суд седи и по цел ден на едно рочиште од судење.

– Каде во таа сума се патот, хранарината и што му останува на поротникот? А не само што се рамноправни со нас, туку и одговорноста им е иста. Затоа и никој не се пријавува на нашите огласи. На последниот оглас баравме четириесетина поротници, а се пријавија само четворица. Сите сме согласни дека итно треба нешто да се смени, оти сме заглавени. Имаме притиворски предмети што треба да се одлучуваат, а одлуките не можат да се донесат без комплетни судечки совети – вели Димитриевски.

Тој вели дека кога се менувал Законот за кривичната постапка имало предлози да се професионализираат барем судечките совети од организиран криминал, но предлогот не поминал и во сите судови е задржан лаичкиот елемент, како што се наречени судиите-поротници. Судијата Димитриевски смета дека проблемот со недостиг од поротници може да се ублажи ако повторно се дозволи да се пријавуваат пензионерите за оваа функција.

– Претходно имавме доминантно поротници пензионери. Не е точно тоа што го велеа дека од нив нема корист и дека спијат на судењата, напротив. Пензионерите поротници беа многу активни, тоа се граѓани што имаат своја пензија, лични примања и надоместокот не им беше толку битен колку што им е битно уште да придонесуваат во општеството. Сега се спушти границата и под 60 години не може некој да биде поротник, што исто така предизвика да нема интерес за пријавување. Инаку, се пријавуваат за ова улога од разни мотиови. Во моментот во Апелација Скопје нема правници поротници, но порано имаше, тие се пријавуваа за да стекнат искуство, да се запознаат подетаљно со работата на судот, со процесите, со носење на одлуки итн – вели судијата Димитриевски.

Мандатотот на поротник трае четири години. Нивниот избор го врши Судскиот совет на предлог на претседателите на соодветните судoви.

Според огласот за 48 поротници што го распиша Апелација, за судија-поротник може да биде избран полнолетен државјанин на Македонија, со завршено најмалку средно образование, кој активно го владее македонскиот јазик, ужива углед за вршење на оваа функција и не е постар од 60 години.

Според Законот за кривичната постапка, во прв степен судовите судат во совети од двајца судии и тројца судии-поротници за кривични дела за кои со закон е пропишана казна затвор во траење од 15 години или доживотен затвор, а во совети од еден судија и двајца поротници за дела со пропишана поблага казна. Кога се суди на расправа во втор степен, советот е составен од двајца судии и тројца судии поротници.