Книжевното дело на Григор Прличев е голем предизвик за авторката Лилјана Пандева, која годинава со делото „Капетаните“ е лауреат на наградата „Григор Прличев“ за најдобра поема за 2020 година. Љубовта кон македонскиот јазик и литература ја наведе Лилјана Пандова целиот свој живот да го посвети на македонистиката. Таа е дипломиран професор по литература и македонски јазик и доктор по филолошки науки. Во книжевна смисла е особено активна во последниве неколку години, а покрај пишувањето раскази и романи, почувствувала предизвик да напише поема со која ќе учествува на традиционалниот конкурс за наградата „Григор Прличев“.

Конкурсот за наградата „Григор Прличев“ е анонимен и авторите ги праќаат своите дела под шифра. Каков предизвик за Вас беше да напишете и да пријавите дело на конкурсот?

– Едноставно, предизвикот се вика Прличев и неговиот подвиг да победи на анонимен конкурс за поема – податок на кој не само јас, туку и голем број македонски поети му се восхитувале. Како вљубеник во литературата и како автор, анонимните конкурси за мене се предизвик потајно да се натпреварувам со други автори, зашто на ваквите конкурси внимание му се посветува на делото, а авторот останува непознат или е загатка за членовите на комисијата. Имено, писателите, учејќи се на поетика од своите претходници, но и современици, преземаат по нешто од нив. Работејќи на теми од областа на јазикот и литературата, кои прераснаа во магистратура и докторат, имав можност да елаборирам огромен корпус од македонската литература, но му останав верна на она што го научив угледувајќи се на Прличев. Така настанаа „Капетаните“.

Поемите се специфични лирско-епски видови. Каков беше Вашиот пристап во пишувањето на наградената поема „Капетаните“?

– Поемите се дела со национално значење. Митот за нацијата кај сите народи е вложен во некоја поема која или е или останува анонимна, зашто е во основа народна или воспева национална идеја. Да не ги наведувам примерите од другите нации, доволно е да ја спомнам идејата за Кузман Капидан, особено онаа преточена во македонската најдолга народна песна со над илјада стихови, во која јунакот до крај останува непобедлив. „Сердарот“ на Прличев, независно од историските податоци, е своевидно авторско лирско-епско видување, т.е. прагматично навестување на можна погибија на јунакот во духот на античките трагедии. Едно вакво прагматично навестување во духот на црните сценарија диригирани од теоријата на воените игри „што ќе се случи ако се случи“ ме наведе да се сообразам со мое авторско видување на воините решени да се соочат со предизвиците на кои било ескалации на воените судири во светот денес. Моето авторско видување е на фонот на Прличевото.

Која е пораката на „Капетаните“?

– Модерната литература не се грижи многу за пораката. Јас само деконструирав една акција во која го вложив современиот мит за глобалната одбрана на светот. Светот е наше заедничко добро. Оттука и борбата за мир во сиот свет, оттука и потребата воинот да се најде во акција каде што е загрозен мирот, па мора одново да се воспостави. Митот за нацијата, основно вложен во романтичарските поеми, прераснува во мит за глобален свет во современата литература. Пораката е во митот, а митот е јатка на пораката.

Како од денешен аспект гледате на книжевното наследство што ни го остави Григор Прличев?

– Прличев се остварил на повеќе литературни планови и преку повеќе јазици. Тој е типичен пример на писател од деветнаесеттиот век што пишувал и лирика и епика, т.е. песни и поеми, како и беседи и есеи од коишто зрачи модерен политичар, кој во своето време ја разбирал светската политика, но и домашната политичка сцена и сето тоа го преточил во „Мечта на еден старец“ и во „Автобиографијата“. Прличев е пример за македонски полиглот кој ги знае балканските јазици, но и престижните европски јазици во негово време. Неговата јазична компетенција е резултат и на неговото образование и на неговото животно искуство, но и на огромната љубов кон литературата: античката, средновековната, народната и, секако, европската. Ја имал моќта сѐ да преточи во стих, но и во говор. Независно од сите негови знајби, во своите огнени беседи му останал верен на македонскиот народен јазик. Почитта што му ја оддаваме преку „Прличевите беседи“ овозможува и понатаму да се интересираме за неговиот подвиг и да ги актуализираме неговите дела. Впрочем, животот и делото на Прличев биле и остануваат предизвик на голем број македонисти, но и писатели. Прличев е најинспиративниот македонски лик од деветнаесеттиот век. Угледувајќи се на Прличев, треба да имаме чувство за актуелните проблеми на денешницата.

Покрај наградената поема во последно време кај книжевната јавност имаше убави реакции и за романот „Два Божика“ и збирката раскази „Класифицирано“. Каков е Вашиот однос кон сопственото прозно и поетско творештво?

– Огромен стимул ми даваат читателите и, секако, преведувачите. Интересот на читателите за моето творештво особено се засили со романот „Доилката“ и морам да признам чудесно ескалира со „Два Божика“. „Доилката“ (добитник на наградата „Стале Попов“ на ДПМ во 2016 година, н.з.) одамна си ја имав ветено себеси, зашто сметав дека мора да ја надополнам таа историска празнина што не е доволно нагласена во историските извори, зашто не им одговарала на тие што тогаш ја пишувале историјата и затоа истражував, истражував, истражував. Воспоставив истражувачки однос кон оваа приказна. Мојот однос кон секое мое литературно дело е истражувачки.

Пишувајќи ја „Класифицирано“, истражував на голем број теми од различни области, од историја и етнографија до политика и медицина. И ги спојував во расказни целини. Не помалку истражував и за „Два Божика“, при што местата на настаните биле и се дел од мојот личен и професионален живот. И повторно натежна тоа прагматично прашање од животните игри „што може да се случи ако се случи“ ако една Македонка со високи дипломи, познавање јазици и со космополитски идеи се најде во срцето на Европа, и некој се вљуби во неа, а таа во него… На крајот морам да признам дека „Капетаните“ ако не се продолжение, тогаш се аналогна нарација со „Дневници на една љубов“, книга во која исто не недостасува лирското. Двете дела се спој на лирското и епското. Го кажувам тоа искрено, зашто искрен е мојот однос кон моето творештво.

(Разговорот е објавен во „Културен печат“ број 68, во печатеното издание на „Слободен печат“ на 13-14 февруари 2021)