Во процесот на уставните измени што треба да продолжи в петок во Собранието извесно е само дека пленарната седница ќе почне и со 61 глас „за“ ќе се утврди краткиот дневен ред со само една точка – предлог за пристапување кон измена на Уставот на Република Северна Македонија. Дали, кога и како ќе заврши оваа седница, не се знае, а не може ни да се претпостави.
Опозициските пратеници, тие од ВМРО-ДПМНЕ и од Левица, останаа категорично на ставот дека нема да гласаат за уставните измени, па владејачките СДСМ и ДУИ немаат двотретинско мнозинство од 80 гласа за да се изгласа потребата од промена на Уставот. Ако остане ваква состојбата можно е спикерот Талат Џафери, како што веќе и самиот најави, да не го стави предлогот за уставни измени на гласање и постапката да запре.

Што да се очекува?

Пратениците од СДСМ и од ДУИ најавија дека ќе ги искористат предвидените десет дена од првата фаза за на пленарната седница со своите дискусии да ги убедуваат пратениците од опозицијата да ја прифатат уставната измена. Нивен главен аргумент е дека овој пат со неусвојувањето на уставните измени ние самите ќе бидеме блокирачи на европската иднина на која чекаме две децении.
Да потсетиме: отворањето на Уставот е со цел во него да бидат впишани Бугарите, што е услов – дел од преговарачката рамка – за да продолжат пристапните преговори за членство во Европската Унија.
Во собраниската дискусија се очекува со жар да настапат и пратениците од албанскиот блок, кој викендов се збогати со две нови партии кои веќе имаат пратеници во парламентот – Демократско движење на довчерашниот „огнен“ од ДУИ Изет Меџити и Европската демократска партија на доскорешниот заменик-претседател на Беса, Арјанит Хоџа. Сите тие би гласале за да продолжат евроинтеграциите со таа разлика што некои имаат и свои услови (20 отсто да се замени со „албански јазик“).
Пратениците од ВМРО-ДПМНЕ и од Левица најавија дека нема да дискутираат на пленарната седница. Тие својот став го искажаа на самиот почеток на собраниската процедура, во расправата на Комисијата за уставни прашања: Уставни измени нема да се случат под бугарски дикатат.
Аналитичарите во своите досегашни оценки истакнаа дека не очекуваат реприза на случувањата кога се менуваше Уставот за Преспанскиот договор и за промена на името на земјата. Според оценките, најверојатно нема да се дојде до довотретинското мнозинство, по што опозицијата ќе инсистира на предвремени парламентарни избори, а власта ќе настојува да го истурка мандатот до крај и да оди на редовни избори во летото 2024 година.
ВМРО-ДПМНЕ досега ја одби понудата за влез во широка влада без ДУИ, ја одби и понудата да ги изгласа уставните измени и веднаш на истата седница да се распушти актуелното Собрание, како и идејата да гласа барем за првата фаза, па да се оди на избори, а последно, го одби Манифестот за начинот на кој ќе се водат преговорите со ЕУ. Партијата смета дека Уставот се менува под бугарски диктат, а таа сака подобра преговарачка рамка со Брисел и гаранции дека Софија веќе нема да става вето.

Во што се состои промената?

Уставот ќе се менува за да се стави бугарското малцинство за да се гарантираат неговите права на барање на Бугарија, а со цел Македонија да ги продолжи преговорите во Брисел за членство во Европската Унија. Без уставните измени не може да почне отварањето на поглавјата и преговорите со ЕУ ќе запрат.
Но, освен на бугарскиот народ, ова отварање на Уставот ќе се искористи за унапредување на правата и на други малцинства во Македонија, кои исто така ќе се додадат во Преамбулата, како и во членовите 49 и 78. Па така, во формулацијата: „Граѓаните на Република Северна Македонија, македонскиот народ, дел од албанскиот народ, турскиот народ, влашкиот народ, српскиот народ, ромскиот народ, бошњачкиот народ и другите“, после зборот бошњачки народ се става запирка и се додава: „бугарскиот народ, хрватскиот народ, црногорскиот народ, словенечкиот народ, еврејскиот народ и египќанскиот народ“.
Согласно со ова направена е измена и во Комитетот за односи меѓу заедниците, каде бројот на членови ќе биде 43 наместо досегашните 19 и за да се запази париретот на претставниците во Парламентот на сите утврдени заедници, по 16 члена ќе бидат од редот на пратениците Македонци и Албанци и по еден
член од редот на пратениците Турци, Власи, Роми итн…

Што вели Деловникот?

Според Деловникот на Собранието, првата фаза од процедурата, претресот по прдлогот за уставни измени може да трае најмногу десет дена, по што се гласа. Еден пратеник во текот на претресот може да говори повеќе пати во траење од 20 минути, а координатор на пратеничка група 30 минути. Претставникот на предлагачот може да говори повеќе пати, исто така по 30 минути.
Ако со двотретинско мнозинство се усвои потребата за уставни измени, Собранието ќе усвои заклучок со кој ќе утврди рок во кој подносителот, односно Владата, треба да изготви текст на нацрт-амандманите на Уставот, кои ќе ги достави до спикерот. Во втората фаза има исти рокови како и првата фаза. Во рок од 30 дена од доставувањето на нацрт-амандманите треба да се одржи пленарна седница за нивно усвојување. Во оваа фаза претресот за секој нацрт-амандман поединечно може да трае најмногу по три дена и во Комисијата за уставни прашања и на пленарната седница, а секој пратеник може да зборува вкупно 20 минути. Оваа фаза може теоретски може да заврши и побрзо од максимално дозволените рокови.
Откако Парламентот со најмалку 61 глас ќе ги утврди нацрт-амандманите, тие одат на јавна дискусија, што е меѓуфаза пред третата завршна етапа од постапката за измена на Уставот. По јавната дискусија, чие времетраење го утврдува Собранието при усвојување на нацрт-амандманите, Владата ќе треба да ги изготви предлог-амандманите. И повторно, од моментот на доставување на предлог-амандманите во Собранието до одржувањето на пленарната седница за нивно усвојување мора да поминат најмалку 30 дена.
Деловникот предвидува точни рокови за претрес во Законодавно-правната и Комисијата за уставни прашања, како и на пленарната седница. Конечната одлука за усвојување на амандманите се носи со најмалку 80 гласа, а за амандманот на Преамбулата, освен двотретинско, потребно е и Бадентерово мнозинство. Ако постапката се одвива според најкусите можни рокови, за финализирање на трите фази ќе требаат најмалку три и пол месеци.