Популизмот во Европа: Демократијата во Европа се прилагодува кон крајната десница
За политичкиот систем на Европската Унија крајно-десничарскиот екстремизам повеќе е хронична состојба, одошто смртна опасност
Постојат некои политички моменти кои живеат во сеќавањето. Живописно се сеќавам како стоев на плоштадот „Опера“ во Париз гледајќи како Жан-Мари Ле Пен се обраќаше на митинг за време на претседателските избори во Франција во 2002 година. Покрај мене беа членови на „Форца Нуова“, италијанска крајно десничарска партија. Атмосферата наликуваше на нов и опасен момент за европската демократија.
Препорачано
Речиси 20 години подоцна, крајната десница стана повообичаен дел од европскиот политички пејзаж. Во Франција, Марин Ле Пен, ќерката на Жан-Мари, сега ја предводи партијата за „Национално обединување“ (Rassemblement National). Нејзините членови останаа разочарани викендов кога партијата не успеа да освои контрола врз ниту еден француски регион на изборите. Но, партијата Ле Пен е значително посилна отколку пред 20 години. Марин ќе го носи партискиот бајрак на претседателските избори следната година и има извесни шанси за победа.
Или демократија – или екстремизам
Повеќето земји од ЕУ на своите политички сцени сега имаат етаблирана крајно десничарска партија. Терминот „крајна десница“, се разбира, е спорен. Некои претпочитаат квалификации како десничарски популисти. Но, партиите што седат заедно во главните екстремно десни групи во Европскиот парламент имаат прилично конзистентни карактеристики. Тие вклучуваат жестоко непријателство кон имиграцијата, особено онаа на муслиманите; антиелитистичка реторика што се претопува во теории на заговор; културен конзервативизам, ултранационализам и одбивност кон ЕУ. Честопати постои и недвосмислена симпатија кон фашизмот од 30-тите години на минатиот век – без разлика дали станува збор за Виши во Франција, Мусолини во Италија, Франко во Шпанија или нацистите во Германија и Австрија.
Сенката од 1930-тите виси над европската крајна десница. Со тоа може да се објасни бесот во ЕУ кога австриската „Партија на слободата“ за првпат се приклучи на коалициската влада во Виена во 2000 година и стравот кога Ле Пен помина во завршниот круг на изборите во Франција во 2002 година. Тогаш, изборот се чинеше јасен. Десниот екстремизам ќе мора да биде уништен или демократијата ќе биде во опасност.
Демократско прилагодување
Дваесетина години подоцна, ситуацијата е многу попротивречна. Крајната десница е воспоставена низ цела Европа. Но, ситуацијата повеќе личи на хронична болест отколку на смртна закана.
Во меѓувреме, научивме дека екстремно десничарските партии можат да учествуваат во владите, а демократијата да не заврши како што тоа се случи во 1933 година, откако Хитлер ја формираше владејачката коалиција во Берлин. Наместо тоа, партиите карактеризирани како крајно десничарски се приклучија на владините коалиции во Австрија, Италија, Естонија и Финска – и потоа ја изгубија моќта. Наместо да заврши, демократијата се прилагоди.
Екстремно десничарските партии, на моменти, направија компромис за некои од нивните радикални барања и ја изгубија популарноста – што се случи со партијата на „Вистинските Финци“. Или, ќе бидат фатени во крупни скандали и ќе ја изгубат популарноста и моќта – како што се случи со „Партија на слободата“ во Австрија и „Екре“ во Естонија.
Но, процесот на демократска адаптација се одвива на два начини. Многу мејнстрим партии усвоија политики што некогаш ги поддржуваше крајната десница, во обид да ги придобијат своите гласачи. На пример, владејачката коалиција во Данска зазема сѐ построг став кон миграцијата, заканувајќи се дека ќе ги врати бегалците во Сирија под сомнителен изговор дека нивната земја сега е „безбедна“. Во Франција, пак, истакнат министер во владата на претседателот Емануел Макрон дури ја обвини Ле Пен за „мекост“ кон исламизмот.
Нема место за опуштеност
Следната земја каде што партијата понекогаш етикетирана како „крајна десница“ може да се приклучи во владејачката коалиција е Шведска, чијашто влада тукушто падна од власт. Шведските „Демократи“, партијата што некогаш се сметаше за недобредојдена заради своите корени во неонацизмот, сега изгледа дека е близу до зафаќање на дел од владејачката моќ. Демократите во Шведска ја смирија својата реторика и имиџ. Но, секоја шведска влада во која ќе се приклучат, веројатно ќе заземе потврди позиции за прашања како што се имиграцијата и исламот, што беше незамисливо само до пред една деценија.
Либералите сметаат дека овој процес е депресивен, дури и алармантен. Но, во многу димензии, тоа е начинот на кој треба да функционира демократијата. Чувствата во јавноста се менуваат; политичките партии се прилагодуваат.
Сепак, сè уште е премногу рано да се биде целосно опуштен во врска со способноста на европската демократија да апсорбира крајно десничарска политика. Постојат два големи теста што може да ги донесе иднината. Прво, што се случува кога екстремно десничарската партија владее, не во коалиција, туку самостојно? Второ, што ќе се случи доколку една од најголемите држави на ЕУ премине во власт на крајната десница? Ова може да се случи во Италија, ако следната влада се потпре на две тврдокорни партии – „Браќата на Италија“ и италијанската „Лига“. Може да се случи и во Франција, доколку Ле Пен победи на претседателските избори.
„Орбанизација“ на ЕУ“
Доказите за она што се случува во Унгарија и Полска не се охрабрувачки во врска со тоа што може да стори крајната десница, кога нема коалициски партнери што би го контролирале нејзиното однесување. Виктор Орбан во Унгарија ја следеше класичната скрипта на „цврстата рака“ за неутрализирање на слободата на медиумите и независноста на судовите за да се зацврсти на власт. Кога Ангела Меркел, подоцна годинава, ќе се повлече од функцијата германски канцелар, Орбан ќе стане лидер со најдолг стаж на ЕУ, што може да се толкува на повеќе начини од само оној за неговиот суштински апел до гласачите.
Тешкотијата на ЕУ за акомодирање на лидер од крајната десница се рефлектира во зголемената горчина на судирите меѓу Орбан и повеќето други лидери на ЕУ. Но, Унгарија е мала земја, па нејзиното влијание врз ЕУ како целина може да се менаџира. Но, доколку Ле Пен победи на претседателските избори во Франција следната година, шокот ќе се почувствува низ целиот континент. Сосема е замисливо дека ЕУ би се распаднала под таквото влијание. Алтернативно, ЕУ може да го следи моделот на она што веќе се случува на ниво на националните демократии кај нејзините членки – да се претвори во деликатна коалиција меѓу крајно десничарските и мејнстрим политичари.
Написот е објавен во викенд-изданието на Слободен печат. (03-07 јули 2021) во прилогот СП. неделник. Текстот е преземен од Financial Times (ЛОНДОН) со претходна дозвола од издавачот.
Италијанската варијанта на Марин Ле Пен?
Дали е можно истовремено да се биде на власт и да се биде во опозиција? Три децении, партијата на десничарската „Лига на Италија“ се покажа како господар на овој политички парадокс, потпишувајќи се во шест различни коалициски влади, додека луто протестираше од страна.
Кога Матео Салвини годинава вети верност на Владата на националното единство на Марио Драги, многумина во Рим очекуваа неговата партија брзо да се врати на старите трикови. Желен да го задржи политичкиот идентитет внатре во коалицијата, Салвини го стори токму тоа, растргнувајќи го министерот за здравство во владата и жестоко критикувајќи ја нејзината бавност за укинување на ограничувањата врзани за пандемијата.
Но, додека „Лигата“ ја практикува стратегијата „со едната нога внатре, со другата надвор“, усовршена под водство на нејзиниот поранешен лидер Умберто Боси, сега се соочува со загрижувачки предизвик: Џорџа Мелони. Лидерката на „Браќа на Италија“, којашто ја црпи својата енергија од постфашистичката политика во Италија, се одлучи да остане сама во опозицијата, додека Салвини и секоја друга голема политичка партија го поддржуваа Драги.
Збунетиот дрдорко
Вообичаениот дрдорко Салвини остана збунет од обврската на „Лигата“ да ја поддржи владата на Драги во италијанскиот Парламент. Како резултат на тоа, партијата на Мелони доби можност да го зголеми водството во анкетите. Се чини дека таа е на дофат да ја надмине „Лигата“ како најголема партија кај италијанската десница. Неодамна објавената анкета во италијанскиот дневен весник „Кориере дела Сера“ ја позиционира „Лигата“ со многу тесно водство како најголема десничарска партија, со 21,9%, со „Браќата на Италија“ веднаш зад нејзините петици со 18,9%.
Мелони, 44-годишна жена од Рим, веќе покажа знаци на стратегии што ќе ги користи за да го натера Салвини да се снебива што е можно повеќе. Минатиот месец, „Браќата на Италија“ распишаа гласање за недоверба на Роберто Сперанца, италијанскиот министер за здравство. Гласањето немаше шанси да успее, но го принуди Салвини срамно да гласа во полза на човекот кого самиот со месеци го напаѓаше како неспособен.
Обединета десница
Официјално, „Лигата“, „Браќата на Италија“ и смалената „Форца Италија“ на Силвио Берлускони го сочинуваат десничарски сојуз кој заедно се натпреварува на регионалните избори и ќе управуваат обединети доколку победат на следните избори во Италија, закажани за најдоцна во 2023 година. Клучно, трите партии имаат меѓусебен џентлменски договор, оној што ќе добие најмногу гласови да го избере премиерот.
Доколку самото противење на Мелони кон Драги ја поттурне над Салвини во анкетите, политичките последици може да бидат експлозивни. Салвини може да одлучи дека повеќе не може политички да си дозволи поддршка на Драги, ако сака да го оствари својот сон самиот да стане премиер. Тоа ќе го доведе против моќните сили во „Лигата“ кои цврсто го поддржуваат екс-претседателот на Европската централна банка, Драги.
Натпреварот на десницата меѓу Мелони и Салвини за лидерството по следните општи избори може да се покаже како најважниот фактор за тоа колку ќе потрае владата на Драги.
Преземено од Financial Тimes
