Додека светот ги осудува хунтите што ја презедоа командата во Габон и во Нигер и бараат итно да им ја вратат власта на демократски избраните лидери, многумина жители на овие сиромашни африкански земји излегоа да танцуваат на улиците на Либервил и Ниамеј, славејќи ги пучевите како ослободување од корумпираните власти и децениските диктатури.

Само неколку минути откако офицерите во Габон објавија дека ги поништуваат изборите и ја преземаат власта од претседателот, стотици луѓе спонтано излегоа на прослава на улиците на Либервил – танцуваа и ги креваа на раце војниците. Сиромашните Габонци го слават пучот како крај на 55-годишната диктаторска династија. Слични беа реакциите и во Нигер пред некој месец, како и во други африкански земји што поминаа низ неочекувани и итни промени на власта. Ова беше осми пуч во централна и западна Африка во изминатите три години.

– Прославувањето е израз на општото незадоволство на народот од властите. Земјата страдаше од тешка криза на сите нивоа поради лошото владеење, поскапувањето на храната и зголемување на трошоците за живеење – објаснува за Асошиетед прес Херман Нголу, аналитичар од Либервил.

По Втората светска војна многу африкански земји во силен бран се ослободија од колонијалните експлоататори и прогласија независност. Тоа ни од далеку не беше крај на големите промени. Во новите независни земји досега имало повеќе од сто насилни промени на власта, преку државни или воени удари. Аналитичари укажуваат дека трендот на пучеви нема да запре сѐ додека на полето на длабоко вкоренети автократски режими не пркнат демократските процеси. Диктаторите, од друга страна, се трудат да ја продлабочат моќта, настојувајќи преку демократски механизми да го зацврстат и да го продолжат својот мандат.

– Долгогодишните лидери настојуваат да ги местат изборите во своја полза, да ги продолжат, па дури и целосно да ги елиминираат своите мандати, а притоа ги задушуваат граѓанските движења и ги ограничуваат демократските слободи. Последиците се општо незадоволство и фрустрации меѓу граѓаните – објаснува Тисеке Касамбала, директорка за африкански програми во вашингтонската група Фридом хаус.

На дното на светот

Дури 27 земји, од вкупно 54 во Африка, се меѓу триесетте најслабо развиени земји во светот, покажува најновниот Индекс за развој на Обединетите нации. Најмалку развиените земји географски се концентрирани во Западна и во Централна Африка, кои воедно се и богати со суровини. Таквата позиција придонесува компании и тесни кругови околу корумпираните власти да се богатат, без да се води сметка за основните потреби, дури и егзистенцијалните, за мнозинството од жителите, кои не можат да го изразат своето незадоволство на избори што се манипулирани од властите.

– Неуспехот на политичките лидери да го подобрат квалитетот на живот на граѓаните создава армија фрустрирани очајници. Африканците не мислат дека владеењето на хунтите е добро, но тие се разочарани од властите, кои треба да бидат демократски. Тие не ги поддржуваат отворено воените диктатури, но од друга страна не се ни против нив. Ако демократски избраните лидери не ги почитуваат основните правила на демократијата, граѓаните се прашуваат дали воопшто е добар таков систем – вели Реми Адекоја, предавач по политика на Универзитетот на Јорк.

Анализи на мрежата Африбарометар покажуваат дека низ Африка се намалува бројот на луѓе што се за демократија и за повеќепартиски избори. Анкета спроведена во 34 земји покажува дека само 68 отсто од испитаниците ја претпочитаат демократијата пред кој бил друг систем за владеење. Пред една деценија во демократијата верувале 73 отсто.
Споредување на податоци покажува дека во исто време се зголемил и степенот на корупција во овие земји. Мнозинството анкетирани граѓани, сепак, се изјасниле дека „изборите веројатно не се идеални, но се витален механизам за избор на државното раководство“.

Санкциите ја зголемуваат мизеријата

Следејќи го тој став, жителите на Габон пред една недела излегоа да гласаат, но властите го исклучија пристапот до интернетот. Кога сервисот се врати, на власт веќе беше војската. Претседателот итно апелираше до „пријателите на Габон“ да се ангажираат за негово враќање на власта, а меѓународната заедница го осуди пучот.
На секој државен удар, меѓународната заедница реагира со санкции за оние што на сила ја презеле власта, но тоа ретко го постигнува посакуваниот ефект. Напротив, санкциите вообичаено уште повеќе ги зголемуваат егзистенцијалните проблеми на граѓаните.

Пред пучот во јули Нигер беше третата најмалку развиена земја во светот, со 4,3 милиони жители чија егзистенција зависи од хуманитарна помош.

– Санкциите наметнати против хунтата уште повеќе ја продлабочија сериозната социјално-економска криза за жителите на Нигер – изјави Оимар Алио Туреј, шефот на западноафриканската регионална комисија ЕКОВАС.

Анализите, сепак, покажуваат дека привремените воени режими не се решение за кризите предизвикани од диктаторите што владејат преку „изборни пучеви“ и дека меѓународните напори треба да бидат насочени кон долготрајни проекти за продлабочување на демократските процеси.

– Ако на некоја земја ѝ се нужни промени пред избори, мора да се разгледа најдобриот начин да се поддржат такви реформи, дури и ако протагонистите вклучуваат лидери на воен удар – забележува Орнела Модеран, шефица на Програмата за Сахел на Институтот за безбедносни студии.

Пучистите од Габон, како и оние од другите земји во регионот, тврдат дека на сила ја презеле власта „заради интересот на граѓаните“. Сцените на улични прослави го потврдуваат површниот впечаток дека пучевите навистина се во интерес на народот.

– Секој потенцијален пучист е охрабрен од очекуваната поддршка од народот, од реакциите на толпите, од фактот дека во многу земји луѓето масовно излегуваат на улиците за да ја прослават промената на власта – укажува Адекоја.

Хунтите не се алтернатива

Треба да помине време за народот да сфати дека хунтите не се алтернатива за добро владеење. Во Мали, каде што војската е на власт уште од 2020 година, џихадистичката група Исламска држава за само една година двојно ја прошири територијата под своја контрола. Во Буркина Фасо, каде што по 2020 година имаше два државни удари, економскиот развој потона од 6,9 отсто на 2,5 отсто. Во Чад воениот режим е обвинет за брутална пресметка со дисидентите, вклучувајќи и ликвидации без судење.

– Африканските земји во кои на власт се воени хунти поминуваат низ процес на распаѓање на владеењето на правото, на арбитражни апсења и приведувања, забрани на мирни протести и толерирање на груби нарушувања на човековите права сторени од воените сили – вели Касамбала.

Но, таа додава дека и таквите режими може да добијат поддршка поради нападните надворешни сили. Поддршката од Париз за режимите во Мали, Нигер и во Буркина Фасо низ годините го зајакнале антифранцускиот сентимент.

Адекоја заклучува дека Африканците со децении „не бараат многу, но и не добиваат ништо“.

– Луѓето бараат само некакви подобрувања на нивната благосостојба, какво било чувство на сигурност и избори што ќе бидат слободни и фер. Во моментот кога мнозинството од жителите ќе стекнат чувство дека „системот не функционира за мене“, тогаш тој систем е осуден на пропаст – вели Адекоја од Универзитетот на Јорк.