Со месеци пред да бидат лансирани проектилите и пред тенковите да тргнат кон Киев, Русија ја почна инвазијата врз Украина со агресија врз нејзината историја.
Писанието од 7.500 зборови на Владимир Путин „За историското единство на Русите и Украинците“, објавено во летото 2021 година, беше преиспитување на заедничката историја цел милениум наназад со цел да се докаже дека „еден народ живее во две држави“.

Група од 90 историчари од Украина и од други земји се здружија во лондонската Глобална иницијатива за украинската историја, со цел да го извлечат минатото од сенката на руските и советските наративи, пишува весникот „Гардијан“.

Целта е историјата на Украина да се врати на местото што го заслужува во богатството од национални приказни, уште од времето кога античките Хелени основале трговски пристаништа на Црно Море, преку врските со Византија и со Викинзите што владееле во средновековната Киевска Русија.

Тимоти Снајдер, професор по историја на Универзитетот Јејл, вели дека „враќањето на Украина во глобалниот историски мозаик ќе го промени разбирањето на големите светски настани“.

– Целата историја на Втората светска војна е сосема поинаква ако разберете дека главната воена цел на Германија била освојувањето на Украина. И јас би се осмелил да кажам дека историјата на 21 век се чини поинаква ако ги разберете причините зошто Украина се спротивстави на руската инвазија – вели Снајдер.

Иницијативата е колосален проект, поттикнат и финансиран од украинскиот олигарх Виктор Пинчук. Тој ги покани 90-те експерти да му се придружат на Снајдер, а издвои средства и за три големи академски конференции, низа публикации, дури и за археолошки ископувања. Иницијативата почна уште пред руската воена инвазија врз Украина.

– Имам на ум само неколку проекти, барем во современата хуманистика, што се од толку голем размер. Самите можете да пресметате дека за да се држат активни три години нешто помалку од сто експерти потребна е прилично голема сума пари – вели Снајдер.

Пинчук е контроверзен олигарх, инженер што стекнал богатство во производството во турбулентните децении по распаѓањето на Советскиот Сојуз. Тој е зет на вториот украински претседател Леонид Кучма, кој беше обвинуван за корупција, авторитарно владеење и за поттикнување на подемот на олигархијата во Украина.

Милионерот, сепак, инсистира дека Глобалната иницијатива за украинската историја е „апсолутно независен“ проект и дека тој лично „нема никакво влијание“ врз академиците. Меѓу покровителите се поранешниот шведски премиер Карл Билт, историчарката Ане Еплбаум, правникот Филип Сендс и прочуениот украински поет Серхиј Жадан.

Истражувањата допираат сѐ до праисторискиот период на Украина, при што се разгледуваат прашања за климата, географијата и животната средина. Особено чувствителни се периодите на Втората светска војната и на Царска Русија.

– Едно од најспорните прашања во украинската историја е деколонизацијата, до кој степен Украина била колонија на Русија и до кој не била. За ова нема консензус. Всушност, речиси и да нема дел од украинската историја за кој може да постигнете консензус, а тоа е добро – вели Јарослав Хритсак, професор по историја на Украинскиот католички Универзитет во Лавов.

Историјата е поврзана со државноста на Украина. Михаило Хрушевски, кој важи за „татко на украинската историографија“ бил и првиот шеф на државата во 1917 и 1918 година, периодот помеѓу падот на Царството и кусиот период на независност пред Украина да ја завладеат болшевиците.

Серхиј Плохиј, професор по украинска историја на Харвард, забележува дека историографијата страдала откако многумина експерти побегнале во егзил, биле ликвидирани или завршиле во гулази низ Сибир. Тој објаснува дека рамките на новата иницијатива е „да се побегне од периферијата, од маргините на советската или руската историографија, и да се приближи до центарот“.

– Кога како млад истражувач пред 20 години на универзитет во Британија соработував на проект за постсоветската економија на Украина, никој не се интересираше за Украина и никој не можеше да ви даде инструкции. Имав чувство дека кога ја изучував Украина правев нешто безначајно – раскажува Јулија Јурченко, предавач по политичка економија на Универзитетот Гринич.

Таа сега смета дека новата иницијатива почнала во „историска и болна крстосница во историјата на Украина“.

– На Украинците им се фрла во лице дека го цензурираат политичкиот дискурс, дека ги цензурираат наративите за тоа што е украинската нација и каква треба да биде историјата. Ова е шамар за тие критичари. Спремни сме да работиме колективно, меѓународно, заедно, за да учиме од историјата и тоа да го направиме добро – вели Јурченко.