И толку години подоцна месецот мај како да е резервиран за Тито. И за дискусиите околу тоа што бил тој, каков бил, дали е позитивна историска личност, херој, лидер, државник… или случаен шарлатан на кого му се склопиле историските коцки. Меѓу позитивната и најнегативната оценка има цела низа варијанти.

Од строго историска гледна точка Тито е, благо речено, тотално промашена личност. Зошто? Работите кон кои стремел, се борел и ги градел – Југославија, социјализам/комунизам, самоуправување, братство и единство, неврзана политика… – сето тоа пропадна. Како кула од карти, тврдина од песок, како п….. дим. И тоа како! Од урнатините на овие фалирани проекции не можеме да земеме здив со децении. И тие (про)паѓања почнаа да се случуваат во (историски гледано) мошне краток миг и буквално од моментот кога го снема, на 4 мај 1980.

Сите илузии и утехи дека ние сме, сепак, нешто друго, дека и по Тито пак ќе биде Тито, дека заедницата е цврста, луѓето се веќе формирани, идеолошки, цивилизациски, државно едуцирани, дека се создадени генерации свесни социјалистички самоуправувачи, како единки и колективитети. Злобните странци уште многу време пред тоа предвидуваа дека земјата по Тито, ќе се распадне.

Овие илузии се распаднаа во пепел и крв, со огромни човечки страдања. Втората или трета армија по големина во Европа (ЈНА), која беше еден од темелите и гарантите на владеењето на Тито, не можеше ни самата да се одбрани, а направи толку зло и нејзини генерали и офицери завршија во Хаг исто како оние племенски водачи од Руанда. А ние сите се колневме дека како војници ќе го дадеме и својот живот ако затреба! И, што е најтрагично, уште трае расправата за тоа дали масакрот во Сребреница бил геноцид или не!

Браќата Срби, Хрвати, Бошњаци, потоа и Албанци и Македонци, пролеаја толку крв и создадоа меѓу себе толку омраза која ни ден-денес не е смирена. Зла крв сè уште се негува дури и меѓу Црногорците и Србите во Црна Гора. Во Санџак тлее. Од еден обединувачки српскохрватски јазик се направија пет. И сега, се прашувам, што ли беа сите оние школи, универзитети, кумровци, центри за идеологија, семинари, марксистички школи, информативни пулови, идеолошки комисии? Што беа сите оние работни акции на кои се калеше братството и единството, се негуваше култот на трудот. Стопанството (индустрализација + електрификација = социјализам) за кое со години се посветувавме, се распрсна, распадна и се испокраде за миг. Свесните самоуправувачи станаа наемни работници на кои сега им ставаат и пелени за да не го прекинуваат производствениот процес во индустриите со странски капитал.

Па, добро колку е виновен Тито за сево ова? Какви темели оставил, таква градба останала, ќе каже скептикот. Според хиерархиската скала тој би требало да е највиновниот, другите следат по него. Тито имал цели 35 години да расипе, но и да поправи, изгради, да втемели. Не направил или не можел? Билансот е таков, дури и кога ќе се земат предвид олеснителните околности.

Точно е дека Тито покренал едно востание за восхит, без разлика на сите дубиози што го следат и цената во жртви која е платена. Ја обединил распаднатата земја, а ние во Македонија треба да бидеме благодани поради признаената посебност. Точно е дека му го рекол историското НЕ на  Сталин и нè поштедил од „правоверниот“ комунизам, од живот во тотална неслобода. Точно е дека цел еден слој социјално потиснати, запоставени класи ги извлекол од неписменост и од економски очај. Но, како додаток, грабеж на сите поимотни: индустријалци, трговци, занаетчии и сопственици кои ги свел на понижување и беда.

Под името спас на земјата од советското влијание го создал најгрозниот репресивен логор Голи Оток. Сме можеле да патуваме во странство (но и да не се вратиме). Сме можеле на море, но далеку од масовно, како што сега се прикажува. Се доделувале станови, но на нив се чекаше со години, со децении…

Денешните ламентации за тоа колку во Титово време било подобро, едноставно не стојат, зашто го демнатираат цифрите, а особено состојбата во која се најдовме. Ќе речете: но сега Тито го нема. Да, но големите личности низ историјата оставаат свои добри траги и по тоа се паметат. Контроверзата наречена Тито без остаток нè одбележува. И, ако му се прогледа низ прсти за раскошот околу него, на силните мерцедеси, ролсројси, резиденции, на култот на личноста што се градел, на отстранувањето и ликвидацијата на политичките противници, Тито останува своевидна контроверза.

Сосема ги разбирам моите генерациски сопатници кога со носталгија зборуваат за времето на Тито. Во тоа време бевме млади!