Новинарките од областа на културата Весна Ивановска-Илиевска и Сребра Ѓорѓијевска веќе четири години се посветени на развојот на независната онлајн платформа Умно.мк, која самите ја создадоа со намера да известуваат за вистинските вредности во општеството.

Новинарството од областа на културата е специфична професија што изискува голема посветеност, следење на културните настани со флексибилно работно време, познавање повеќе различни уметности и постојано стекнување нови кругови на соговорници, кое најчесто трае во текот на целиот професионален живот.

Новинарките Весна Ивановска-Илиевска и Сребра Ѓорѓијевска се меѓу ретките што останаа и опстанаа во новинарството само со работа во областа на културата. Откако го основаа порталот Умно.мк како независна платформа, својата дејност ја проширија и во областите на науката и образованието. Тука ја раскажуваме нивната приказна за предизвиците што се дел од нивната секојдневна работа.

Со кои идеи, цели и мисија го основавте порталот Умно.мк пред четири години?

Весна: Често се прашувам дали беше склоп на околности од сè што ни се случуваше во претходните десетина години или пресудна беше ковид-кризата или едноставно дојде време. Долго мечтаевме за онлајн простор каде што ќе се посветиме, пред сè, на културата во Македонија. Освен неколку години поминати во Факултети.мк, каде што фокусот беше главно на образование, и јас и Сребра повеќе од 15 години работевме исклучиво култура, јас претежно во доменот на културното наследство, археологијата и визуелните уметности, таа беше повеќе фокусирана на театар и филм. Како се намалуваше бројот на новинарите во редакциите, така следевме буквално сè од културата. Нешто слично на ова што го правиш ти со „Културен печат“.

Целта ни беше да создадеме простор што сите ќе го чувствуваат свој, да ѝ дадеме глас на независната сцена, на уметниците од сите области. Но, сакавме да ги следиме и анализираме нештата и од академски аспект. Па си рековме, а да има простор и за наука, со оглед на тоа што оваа базична област е најмалку застапувана во медиумите, дури помалку и од културата. Образованието беше природен спој меѓу двата сектора. Долго време го „мозгавме“ името. Акронимот од УМетност, Наука, Образование беше совршено. И првото нешто што направивме – го регистриравме како трговска марка на меѓународно ниво.

Сребра: Умно.мк беше желба дамнешна, која само растеше и чекаше вистински момент за да се роди. Се стрпивме некое време, им дадовме предност на нашите деца и кога пораснаа доволно, одлучивме дека е вистинско време да почнеме да го реализираме нашиот сон. За мене беше важно да имам доволно време за да се посветам на сите предизвици што еден медиум ги носи, зашто тоа подразбира работа 24/7. Мисијата на Умно.мк беше и сè уште е да бидеме бисер во нашиот етер, да бидеме изборот на луѓето што сакаат да избегаат од аматеризам во новинарството и од едноличие. Ги избравме областите што најдобро ги познаваме, но и кои сметавме дека на нашето општество му се неопходни, а не го добиваат вниманието.

Каков личен ангажман беше неопходен за да функционира порталот на дневна основа?

Весна: Ниеден почеток не е лесен, особено за „грасрут“ проекти – самонастанати, без почетен капитал, без донатор. Го имавме знаењето, почнавме со тоа. Концептот е целосно наш, но во техничкиот и визуелниот дел ни се придружија луѓе, наши пријатели и нивни пријатели што ни го подарија своето време и труд буквално бесплатно. Спомнати се во импресумот на Умно.мк и сме им бескрајно благодарни. Личниот ангажман е она што го вложивме, секојдневно и максимално. Напорни сме многу за семејствата и да не е нивната поддршка, Умно.мк нема(ше) да постои.

Сребра: Умно.мк го зачнавме во страшната 2020 година. Ги напуштивме работните места и влеговме во мал финансиски личен влог, без денар грант, одобрен проект или сл. Вложивме неколку месеци во подготовката, работа на изглед, идеи, изнаоѓање на вистинските соработници. Сфативме дека сите наши претходни години искуство, можеби не ни донеле голема финансиска сатисфакција (ако се знае колку е платена оваа професија), но дека сме создале нешто многу повредно – вистински контакти со луѓе што сега кога нам ни требаше поддршка, беа покрај нас.

Имавме клучна поддршка од луѓе на кои ни очи не сме им виделе и биле буквално пријатели на наши пријатели. Нема да лажам ако кажам дека работиме многу часови во денот, сè уште немаме работно време, се обидуваме да се самодисциплинираме зашто работиме од дома, зашто ние сме две (имаме и соработници на кои им сме многу благодарни) и освен што се грижиме за содржината на сајтот, се грижиме за промоција, за социјални мрежи, за правилно работење, папирологија (работа што со задоволство ѝ ја препуштив на Весна, зашто е многу попедантна од мене).

Содржинскиот фокус на порталот е ставен на уметноста, културата, образованието и науката. Колку овие области се „интересни“ во медиумски простор каде најчитаните вести се поврзани со несреќи, неправди, криминал и корупција?

Весна: Не се интересни за маркетинг-агенциите, но интересни се за читателите. Лани од 10 најчитани текстови, осум беа поврзани со наука, археологија и културно наследство. Серијалот посветен на талентираните средношколци што сами си ги плаќаат авиобилетите за да ја претстават Македонија на светски олимпијади привлече и многу други медиуми да пишуваат за проблемот. Имаме голема читаност, нашата публика има доверба во нас и тоа ни е вистинско мерило кое треба да биде и главен фактор кога компаниите ќе ангажираат маркетинг-агенции за ПР-план и реклами. Колку публиката му верува на медиумот со информација со 300.000 импресии, „кликната“ само за да се ѕирне непристојната фотографија? Се разбира дека банерот не го забележале… Ниту нешто прочитале. Просекот на читаност на Умно.мк е околу една минута. За нас тоа е успех.

Сребра: Со оглед на тоа дека на прсти се бројат порталите што редовно објавуваат за култура, образование, телевизиите речиси да немаат емисии за култура, тоа кажува колку се „интересни“ овие области. Уште кога почнувавме, знаевме дека ние нема да целиме кон 500.000 публика, односно дека тоа не е реална бројка. Горди сме што имаме скоро 19.000 следбеници на „Фејсбук“ за четири години, коишто ги читаат нашите содржини. „Гугл аналитикс“ ни вели дека нашата просечна посетеност во време на задржување е во просек 1 минута, што не им успева и на медиуми со многу побројна публика. Денес медиумскиот простор е како заложник на многу фактори – кликови, кликови, кликови – тоа е нереален фактор, зашто не значи ништо. Ние докажуваме дека и во овие области има убави приказни, има проблемски текстови коишто привлекуваат внимание. Ние ја учиме публиката дека не само „лоша вест е добра вест“.

Двете работевте во редакцијата за култура на „Дневник“, а потоа и во други медиуми. Каква љубов и ентузијазам ве одржува во работата во областа на културата и уметноста?

Весна: Печатот како медиум ми е прва и последна љубов. Го чувствувам како „најсвој“ начин на изразување. Секогаш ми бил предизвик лидот, рамката што те ограничува со најмалку зборови најмногу да кажеш. И денес редактирам сè што ќе ми дојде под рака, иако дигиталната платформа нуди многу повеќе простор. Една од главните идеи за Умно.мк беше квалитетот на пишување на „Дневник“ да го пренесеме во дигитален медиум, со фокус на културата и уметноста. Алергична сум на неписмени содржини и верувам дека ќе дојде времето на природна селекција, кога ќе се издвојат професионалните медиуми што објавуваат содржина што го поминала патот: новинар – уредник – лектор –технички уредник итн. Од 2017 година работам во дигиталниот простор, но љубовта кон печатот ми остана. Социјалните мрежи ги користам од што морам. Тие многу повеќе ѝ лежат на Сребра, која го води овој дел, јас сум повеќе насочена кон административни обврски. Природно си доаѓаат нештата, според афинитетот на секоја од нас.

Сребра: Ова е најтешкото прашање на кое, можеби, и немам вистински одговор. Пред пет години јас имав донесено одлука дека никогаш повеќе нема да работам во туѓ медиум. Единствен начин да се задржам во областа беше да создадеме наша приказна. Можеби дојде моментот кога веќе сакав да имам тотална слобода на изразување, на одлучување, на проценување, што вреди, а што не за да добие простор и да не се борам со ставовите од типот – зошто да објавуваме за Галичка колонија, на пример, или дали убав концерт на Филхармонијата заслужува 15, 20 реда или 60 реда или воопшто некој ред. Јас лично ја сакам културата, можеби најмногу театарот, филмот, книжевноста, но отсекогаш сум сметала дека новинар од култура мора да се интересира за сè што се случува во културата во неговата земја. Меѓу омилените моменти ми било кога со Весна ќе посетиме некоја изложба (бидејќи таа е историчар на уметноста) и кога ќе ми објаснува повеќе за авторот или правецот. Искрено, освен овие области, како и спортот, ние немаме подобри адути во други области како држава и многу често вредни луѓе и приказни не стигаат на виделина, од многу политика и трач рубрики. Оваа мисија е можеби борба со ветерници, ама преубаво е чувството кога ќе ни кажат благодарам за одредена објава или кога со нашиот збор ќе успееме да решиме некој проблем во општеството.

Можно ли е да се преживее само со работа во областа на новинарството за култура?

Весна: Не. Специјализираните и локалните онлајн медиуми не можат да се натпреваруваат со стандардните, затоа што имаат ограничена публика. Посебна приказна се новинарите што работат во културата. Колкумина останавме во Македонија, петмина, десетмина? За да опстоиме, државата мора да нè субвенционира на каков било начин. За почеток доволно ќе биде да се намират придонесите за здравствено и пензиско осигурување и данокот на личен доход. Ќе ни тече стаж и ќе имаме шанса барем за минимална пензија. Се разбира, без никакво мешање на државата во уредувачката политика.

Сребра: Може да се живурка, ама да се живее целосно, е тешко. Во незавидна ситуација се многу наши колеги што работат во други медиуми. Не е едноставно и во нашата приказна. И ние работиме на повеќе полиња, главно се трудиме во сите нив да го вклучиме и Умно.мк и тој да расте, за да кажеме дека живееме пристојно. Искрено, знае да исфрустрира муабетот – сè е поскапено, а кога новинар со 20 години искуство сака да го наплати својот труд и ќе каже цена, реакцијата да биде – „Еее, многу е“. Не се жалам, јас секогаш тврдам дека секоја фела си е заслужна за начинот на кој живее и колку е почитувана и вреднувана.

Со какви предизвици се соочувате во одржувањето на порталот и какви чекори преземате за негов понатамошен развој?

Весна: Имаме подолгорочна соработка со неколкумина клиенти што ни се голема поддршка. Пишуваме проекти, аплицираме во фондови за поддршка. Објавуваме повици за донации, нè изненадиле неколкумина луѓе што нè познаваат и нè потресоа со својот чин. Во Македонија генерално нема филантропска култура. Менторираме ученици со афинитет кон културата, правиме први чекори во креативните индустрии и очекуваме да ни донесат стабилност. Зголемување на тимот е еден од клучните фактори за развој. Издавач на Умно.мк е Здружението на граѓани УМНО-Скопје, основано од жени. А каква ни е државата и нееднаквоста во родовата застапеност, особено во раководните позиции во медиумите, верувам дека потенцијалот на УМНО допрва ќе расте.

Сребра: Самоодржливоста на медиумот ни е наша определба. Се трудиме да станеме интересни и за маркетинг-агенциите и на по некој агрегатор. Се трудиме постојано да воведуваме нови содржини. Пред точно една година го започнавме проектот „Умен поткаст“, заедно со нашите пријатели Илија Тирицовски и Бранко Ристовски. Периодов снимаме нови епизоди што ќе ги прикажуваме и ги покануваме сите што сакаат да бидат дел од нашата приказна.

Лани, за хуманитарни цели создадовме честитки за 8 Март со логото на Умно и поттикнати од тоа како поминаа кај публиката, периодов создадовме уште неколку што наскоро ќе ги има во продажба. Се трудиме брендот Умно.мк да биде што попрепознатлив, а притоа да не избегаме од нас самите. И да, ќе признаам дека сакам веќе да не работам пет работи, туку сакам да живеам само од Умно.мк, тогаш ќе кажам дека вистински сме успеале.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 276, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 12-13.4.2025)