Речиси и да нема значајна институција или позната личност од општествениот и културниот живот во државава чија монографија не била направена со ликовно-графичкото обликување на Кочо Фиданоски, графички дизајнер и ликовен уметник. Роден во Битуше, студирал во Белград, а живее и работи во Скопје и целото свое искуство и знаење со години ги вградува во графичкиот дизајн.

Многумина го прочитале неговото име во некоја од многубројните монографии на значајни институции и личности што досега ги направил. Тие што сакаат да направат монографија, сигурно и го запомниле името на Никола Фиданоски – Кочо. Тој е еден од малубројните мајстори на графичкиот дизајн од стар ков. Добитник е на многубројни награди за графички дизајн, но реткиот талент што го поседува максимално го користи во секое следно и ново дело. Сѐ уште работи на ликовното и графичкото обликување на голем број книги, но исклучително ретко се појавува во медиумите. Овој пат направи исклучок и ни ги откри тајните на својот занает.

Бидејќи долго време не сте се појавиле со интервју во медиум, може ли разговорот да го почнеме со Вашите почетоци со ликовната уметност?

– Првото вработување ми беше во 1974 година. Академија завршив во Белград во 1972 година. Претходно учев во уметничкото училиште во Скопје. За малку не го фатив Личеноски. Имаше можност во тоа време да ме пратат на студии во Москва, но беше донесена одлука никого да не пратат. Во училиштето имав одлични оценки и Миле Корубин ми даде препораки за студии во Белград, каде што студирав пет години. Тогаш професорите си ги избираа студентите, а мене ме избра професорот Стојан Ќелиќ, кој беше одличен сликар и теоретичар.

Во Скопје се вратив со препораки, бидејќи имав десетки по сите предмети, дури и ме прогласија за најдобар студент на Академијата. Но, во Скопје не можев да најдам работа затоа што бев одличен. Значи, речиси да нема разлика од тоа време, некаде околу 1974 година, и денешното време. Тогаш бев близок со Петар Мазев, дури и живеев кај него. Професорот Белогаски не ме прими на факултетот, бидејќи сум бил близок со Мазев, иако ми кажа дека заслужувам да бидам примен.

Првото вработување го имав во „Просветена жена“, кога таму беше Ружа Бак, иако конкурсот не беше наменет за мене, туку за една моја колешка. Бев оставен сам да го направам весникот без ничија помош, со намера да направам грешка и веднаш да ме избркаат од работа. Не знам како успеав да го направам, меѓутоа со многу мака, со трчање од човек до човек, од редакција до печатница успеав да го направам бројот. Дури ниту Ружа не веруваше дека ќе го направам списанието без ниедна грешка. Така ме вработија во „Просветна жена“, каде што работев до 1982 година.

Паралелно од 1978 година работев и за „Мисла“ кај Божин Павловски. Таму работев на обликување книги и во даден момент Павловски ме вработи во таа издавачка куќа. Тоа беше мојот најдобар период кога можев и да работам и да сликам. Тогаш направив најголем дел од моето ликовно творештво со многу изложби низ светот.

Како излезе со завршено сликарство да се преориентирате кон графички дизајн?

– Во тоа време немаше многу луѓе што работеа на дизајн на книги. Се сеќавам на Коста Бојаџиев, кој беше брилијантен графичар и работеше во „Македонска книга“. На почетокот од својата дизајнерска работа беше и Костадин Танчев Динка. Јас работев во списанието, правев дизајн за книги, но и сликав. Моето сликарско царство прекина кога Божин Павловски замина за Австралија, во 1991 година. Во „Мисла“ заработувавме одлично и можев да си дозволам и да работам и да сликам. Имав изложби и во Белград, но и во Египет, Грција и на други места.

Како во тоа време се правел графичкиот дизајн, а како сега се пренесува занаетот во време на компјутери и програми за графичко обликување?

– Графичкиот дизајн и денес го правам според старите занаетски вештини – со шпиглови. Немам време да се занимавам со компјутерска реализација, туку мојот дел е идејната насока како да биде обликувана една книга или монографија. Тоа значи избор на фотографии и документи, графички прилози и дополнителни текстови. На тој начин имам направено 40 книги од едицијата „Македонски искушенија“. Искуството што го имам во оваа дејност е огромно. Сум работел стотици монографии и илјадници книги за „Мисла“, МАНУ, УКИМ и за многу познати и значајни личности од нашата држава. Со МАНУ многу соработував со академик Цветан Грозданов (1936-2018).

Каков е Вашиот личен пристап кон графичкиот дизајн на секоја книга или монографија поединечно?

– Целата работа е базирана на огромното искуство. Не станува збор само за подготовка за печат, туку мене ме знаат во сите печатници низ Македонија. Има и некои нови печатници, но кадарот што работи во нив сѐ уште не може максимално да ги искористат можностите на новите технологии во подготовките за печат на одредена книга.

Кога ќе добијам материјал за нова книга, прво добро го проучувам, а потоа правам шпиглови. Нема импровизација, туку сѐ однапред е испланирано, напишано и нацртано до милиметар, сликите и фотографиите се точно одбележани. Од мака сум доаѓал до сѐ што ме интересирало и сѐ што ми било важно до денешен ден.

Од друга страна, секоја печатница има свои услови на работа и свои можности за печат. Не може секоја да биде добра или средна. Практично, имате добри, средни, одлични и никакви печатници и со сопственото искуство и знаење треба да знаете каков квалитет ќе добиете.

Како од денешна точка на работа гледате на графичкиот дизајн?

– Ако пред 40 години сум добивал 55-60 отсто од квалитетот што сум го барал, како се менуваше системот на работа со збогатување и во однос на стручноста и во однос на кадрите што работат во оваа дејност, така процентот на добиен квалитет растеше. Сега точно знам кои се најдобрите печатници и во која ќе добијам најдобар резултат, а со новите технологии стигнувам и до 90 отсто квалитет на изработката.

Меѓутоа, и во тие печатници може да имате техничко-технолошки проблеми. Има печатници што се опремени совршено, со сите услови за работа, температура, влажност на просторот, машинска и електронска работа и во тие печатници резултатите не може да се споредуваат со рачните работи. Но, тоа не значи дека рачната работа не може да извади добар резултат, бидејќи кај машинската и електронската работа има и ограничувања. На пример, не можете да направите книга со грб од 7 сантиметри на машина, како речници или лексикони, туку морате рачно да ја направите. Така што и во дигиталното време има работи што можат да се завршат само со рачна техника.

Дополнително, секоја нова дигитализирана печатница бара многу поголемо познавање од луѓето што работат со машините. Ако печатницата има можности до врв да ја донесе работата, непознавањето на електронскиот дел на луѓето што работат со машините може да доведе до проблеми во печатењето. Тоа значи дека кадарот постојано треба да се дообучува.

Покрај графичкиот дизајн, колку сте работеле на постери, логоа и други сегменти од дизајнот?

– Сето тоа одело паралелно со другите работи. На пример, јас го правев плакатот за референдумот во 1991 година. Правењето плакати е најубавата и најблагодатната работа. Кога правите плакат, го избирате најдоброто од која било област. Преку плакатот можете најдобро да се изразите, бидејќи можете да направите најдобар избор на елементи или симболи што ќе ги употребите. Под добар материјал се подразбираат фотографии со голема резолуција, која ќе овозможи печатење во големи формати. Своевремено Благоја Дрнков беше познат како фотограф што има најдобри слајдови. Во монографиите што ги правам, се трудам максимално да го искористам материјалот.

По кој повод ги правевте просторните инсталации во 80-тите години на минатиот век?

– Тогаш се нарекуваше „нова уметничка практика“. Под тој поим ние се занимававме со големи пластични површини, со различни акции и просторни интервенции, и чувствувавме дека градот ни е како сликарско платно. Работевме во тогашниот Дом на млади „25 Мај“, но и во Музејот на современата уметност.

Мислам дека многу луѓе гледаа со скепса кон тоа што го правиме, дури и меѓу ликовната критика. Промените настанаа по големата изложба што со Симон Шемов ја направивме во 1982 година. Таму ангажиравме и многу други уметници, кои подоцна станаа добри концептуалисти. Така направивме добар пробив во сферата на концептуалната уметност, иако тие настани тогаш ги нарекувавме акции. Во белградските весници излегоа текстови со наслов „Скопска експлозија на бои“.

По потекло сте од Битуше. Колку личното потекло на уметникот е битно за карактерот и за темпераментот на едно уметничко дејствување?

– Кога ќе се вратам наназад, уште во основното училиште, сфаќам дека селските учители беа многу умни. Уште во шесто одделение сум покажувал дарба за ликовната уметност. Се сеќавам дека во училиштето во Битуше имаше две паралелки. Прво и трето одделение беа заедно, и второ и четврто беа заедно. Веќе во второ одделение на часот по ликовно цртање, учителот Војче поставуваше башка предмет за мене, а башка за другите ученици. Практично, тој мене ме мотивираше, ме издвои од другите и не можам да објаснам како се чувствував. Во шесто одделение цртав такви работи што на учителите не им се веруваше. Бидејќи немав добар блок за цртање, Милош Милошевски, кој подоцна стана секретар на МАНУ, ми купуваше блокови, боички, четки и друг прибор за цртање. Уште тогаш бев определен што ќе учам. По основното заминав во Скопје во уметничкото училиште. Потоа се случија и студиите во Белград. Значи, талентот мора да се препознае уште од мали нозе.

Имав уште еден „проблем“. Многу читав и лесно учев напамет. Со три прочитувања веќе ги знаев поемите од Бајрон, Пушкин и други поети. Дел од стиховите ги знам до ден-денес. Отсекогаш сум бил поделен меѓу читањето и сликањето. Затоа можам да најдам секаков материјал што би можел да ми користи во графичкото обликување на книгите и монографиите што сум ги направил. Единственото што не успеав да го научам во животот е барем еден странски јазик.

Како се снаоѓате во денешното време на хиперпродукција на информации?

– Совршено се снаоѓам. Немам време да се занимавам со други работи, освен со тоа што во моментот го работам. А главно работам монографии. Во овој период со нетрпение чекам да ја видам монографијата за режисерот Бранко Гапо, во која главен уредник е Илинденка Петрушева, а се печати во печатницата на синот на Гапо. Кај монографиите најлесно е да се нафатиш, а најтешко е да сработиш. Јас секогаш сакам прво да го видам материјалот, а потоа правам план како со дадениот материјал да се направи најдобрата верзија на ликовно-графичкото обликување.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 20, во печатеното издание на „Слободен печат“ на 29 февруари – 1 март 2020 година)