Во културно-социјалниот простор „Центар-Јадро“, како нов модел на јавна установа од областа на културата формирана по принципот на граѓанско-јавно партнерство, во 2020 година беше реализирана исклучително богата програма, а тоа беше главниот мотив за разговор со Јасмина Билаловиќ, директорка на КСП „Центар-Јадро“.

Директорката на КСП „Центар-Јадро“, Јасмина Билаловиќ, е актерка според нејзиното формално образование, но во изминатите 20-ина години стекнувала знаење и искуство на работа и на независната културна сцена и во институционалниот културен сектор. Таа е соосновач на Здружението на уметници КЦ „Медиа артес“ од Охрид и на Охридскиот театар, каде што била и дел од актерскиот ансамбл. Од средината на 2019 година го прифати предизвикот да раководи со нов модел на јавна културна установа.

Првата година на работата на КСП „Центар-Јадро“ донесе богата програма со многубројни активности, иако беше во знакот на пандемијата на коронавирусот. Каков е Вашиот личен поглед кон 2020 година и активноста на центарот?

– Ќе звучи како еуфемизам, а можеби и како веќе излитена фраза, но 2020 навистина изобилуваше со предизвици за сите нас, не само во културниот сектор, туку буквално во сите сфери и делови на општеството. За „Центар-Јадро“ тоа беше годината во која заврши повеќемесечното реновирање и установата, конечно, во втората половина на февруари 2020, се всели и почна да функционира во сопствениот простор… за по дваесетина дена да мора да ги затвори вратите поради глобалната пандемија! Ние од тимот првично ова го доживеавме како прилично тежок удар, со оглед на тоа што макотрпно работевме на оспособувањето и ставањето во функција на просторот и со радосно нетрпение го чекавме моментот на неговото отворање. Но, брзо се консолидиравме и почнавме да се приспособуваме на новонастанатата ситуација, особено имајќи предвид што 2020 беше особено важна година за нашето програмско позиционирање и стабилизирање, а заедно со нашиот соосновач „Јадро“ – Асоцијација на независната културна сцена штотуку ја бевме почнале реализацијата на нашиот прв поголем проект поддржан од Швајцарската амбасада. Така што ја впрегнавме сета наша креативност и вештини (комуникациски, преговарачки и останати) и изнаоѓавме начини како да ги приспособиме планираните програми и активности и да ги постигнеме зацртаните цели и очекувани резултати за 2020. Покрај многубројните програмски активности на „Центар-Јадро“ организирани во 9 програмски линии (а за кои детално известивте во претходниот број), имавме голем број резервации и користења на просторот – и покрај пандемијата, најмногу за работно-продукциски активности, проби и состаноци, од страна на разни корисници: организации, индивидуалци и неформални колективи. Згора на тоа, на почетокот на октомври го реализиравме и настанот на официјално отворање на просторот и установата. Така што, навистина сум задоволна од постигнатото, а и среќна сум што сум во тим со брилијантни колеги и соработници!

Станува збор за нов модел на организација и функционирање на културна установа. Колку време претходно беше потребно да се конституира КСП „Центар-Јадро“?

– Со своето формално основање во април 2012 година, „Јадро“ – Асоцијација на независната културна сцена иницираше, како една од своите примарни цели, да работи кон формирање хибридна, непрофитна, културна институција основана врз принципот на јавно-граѓанско партнерство. За ваквата амбициозна цел, „Јадро“ најде солиден партнер во Општина Центар во Скопје и во март 2015 година двата партнера официјално ја објавија својата заедничка соработка кон постигнување на оваа цел со јавна презентација и дебата за концептот на идната институција. По долгиот административен процес, во септември 2017 година Културно-социјалниот простор „Центар-Јадро“, прва мешовита установа од ваков вид во Македонија, беше регистрирана во Централниот регистар на Република Македонија, како формален институционален субјект. Во 2018 година Советот на Општина Центар го донесе буџетот на установата, а исто така беше формиран и Управниот одбор, кој на почетокот на 2019 го распиша јавниот оглас за директор, по што следуваше вработувањето на основниот тим. Така што, може да сумираме дека потребни беа седум години, од првичната идеја и иницијатива за конституирање на оваа установа, до нејзината финализирана реализација.

Како практично можеме да го објасниме моделот на граѓанско-јавно партнерство?

– Пред практично да го објасниме моделот, важно е да ја разбереме идеологијата врз која се базира, така што во име на концизноста тука ќе ги цитирам Искра Гешоска и Јане Чалоски, од „Јадро – Асоцијација“, кои во нивниот текст „More Than a Model: The Story (so far) of the Socio-Cultural Space Centar-Jadro in Skopje“, објаснуваат дека „Идеолошки, институцијата беше замислена и на крајот беше конституирана околу концептите на колективна и комунална соработка и дејствување, органски поврзувајќи го граѓанскиот сектор, локалната власт и граѓаните. Овој вид соработка не само што е можна, туку е и иднината на одржлива културна, социјална и политичка инклузивност и демократија. Во општеството како што е нашето, итно и насушно ни е потребен длабок реформативен процес на културните институции. КСП ‘Центар-Јадро’ е мал чекор во таа насока, но има клучно значење“.

Практично применет, овој модел, кој, пред сѐ, е долгорочно одржлив, се базира на јавната инфраструктурна поддршка од една страна (т.е. општината учествува со буџет за плати на основниот вработен тим, тековните трошоци и го обезбедува просторот) и на независното програмирање и партиципативното носење одлуки од друга страна (т.е. независната сцена и граѓанскиот сектор ја креираат програмата).

Можно ли е истиот модел да се примени и во други установи/центри/ простори?

– Се разбира. Не само што ова е можно, туку е и пожелно. КСП „Центар-Јадро“ е формирана по моделот на „Погон“, центарот за независна култура и млади од Загреб, кој е првиот пример на цивилно-јавно партнерство во поширокиот регион, кој постои од 2009 и чија успешна приказна и понатаму се развива и шири. Според примерот на КСП „Центар-Јадро“, во 2020 во партнерство со Општина Кавадарци се основаше и „Подиум-Јадро“, втората ваква установа во државава. Во меѓувреме се започнаа локални иницијативи за нови установи според истиот модел и во уште неколку други општини. Така што, потребата од нови, независни простори, а еднакво и од нови модели на управување со и програмирање на културните установи е повеќе од очигледна.

Колкав и каков тим раководи со КСП „Центар-Јадро“?

– Основниот раководен тим на установата има тројца вработени, и покрај мене тоа се колегите Ѓорѓе Јовановиќ (програмски координатор) и Ѓорги Пулевски (административен координатор). Тројцата доаѓаме од различни уметнички дисциплини и културни области, и имаме искуство во интердисциплинарна и интерсекторска работа. Нашите различни компетенции, лични и професионални, се рефлектираат во различните програмски области кои ги раководиме и заеднички ги обликуваме, потпомогнати од Програмскиот совет, а водејќи се притоа од детектираните потреби на сцената и заедницата.

На кој начин се одвива комуникацијата со „Јадро“ – Асоцијација на независната културна сцена и со Општина Центар?

– Постојат повеќе канали на комуникација со нашите два основачи, „Јадро“ – Асоцијација на независната културна сцена и Општина Центар. Секој од основачите има свој делегиран претставник во тричлениот Управен одбор на установата, додека третиот член е од редот на вработените (во овој прв состав на УО третиот член е претставник на поширокиот граѓански сектор). На тој начин, преку своите претставници во УО основачите го следат остварувањето на годишната програма за работа на установата и учествуваат во нејзиното управување. Исто така, установата има тричлен Програмски совет, составен од истакнати личности од која било област на културата; програмскиот совет дава совети и мислења за годишната програма и дејностите што установата ги обезбедува за корисниците и го следи нивното спроведување, и ги следи состојбите во полето на дејствување на установата на домашно и меѓународно ниво и според нив предлага соодветна програма. Во овој прв состав на ПС сите три члена се од редовите на „Јадро – Асоцијација“, така што нашиот соосновач и на овој начин има удел и влијание и во програмските насоки на установата.

Покрај овие статутарно поставени и прецизно дефинирани начини на комуникација со основачите, на дневно-оперативно ниво тимот на установата, исто така, има редовна и ефективна комуникација со нивните претставници кои несебично ни ги ставаат на располагање своите ресурси.

Кој беше Вашиот личен предизвик како актерка да се вклучите во активностите на конституирање и раководење со КСП „Центар-Јадро“?

– Улогата на раководител на ваква нова и иновативна културна установа е една од потешките улоги за актерот/уметникот, на пошироката општествена сцена. Таа бара одредено искуство и отвореност кон нови знаења и вештини од повеќе области, лидерски способности и егзекутивност, следење одредени правила. Навидум, делува како не многу привлечна игра, која има крути правила. А, сепак, е игра, за која јас го наоѓам предизвикот.

Зад себе го имам искуството на работа и на независната сцена и во институционалниот културен сектор. Соосновач сум на Здружението на уметници Културен центар „Медиа артес“ од Охрид, кое од 1999 година го промовира едукативниот и партиципативниот театар во работа со деца, млади и други групи од пошироката заедница, а кое во периодот од 2005-2011 се насочи и кон продукција и почна да дејствува како своевидна застапувачка платформа за формирање професионален театар во мојот роден Охрид. Така што, многу добро знам што значи потребата на независната сцена за простор и борбата за ресурси. Сите овие процеси подразбираа отвореност кон стекнување на вештини, знаења и искуства во повеќе различни области: уметничка педагогија, неформално образование, управување со проекти и организации, работа со ранливи групи итн. Никогаш го немав луксузот да бидам „само“ актерка, дури ни по вработувањето во Охридскиот театар, чиј сум соосновач и дел од ансамблот. Како носител на дејноста, набргу почнав да ги чувствувам недостатоците и слабостите на начинот на управување и носење одлуки во една национална институција; несоодветните кадровски решенија на раководните позиции понатаму се прекршуваат врз грбот на носителите на дејноста, а недостатокот од вистинска партиципативност во креирањето на програмата, особено изразено во помалите и новоформирани театри во внатрешноста, дополнително го зголемува незадоволството.

Интимно ми е блиска идејата на социјалната скулптура застапувана од германскиот концептуален уметник Џозеф Бојс, која е конкретен пример на проширениот концепт на уметноста; како уметничко дело таа ја вклучува човековата активност, која се стреми да го структуира и оформи општеството или животната средина. Утопистички, можеби, но како Бојс и јас, сѐ уште, верувам во потенцијалот на уметноста да го трансформира општеството.

Кога „Јадро – Асоцијација“ го промовираше моделот, а потоа го почна и застапувачкиот процес за конституирање нова, хибридна установа, почувствував дека ова е, всушност, одговорот на прашањето какви институции сакаме и ни се потребни. Мора да истакнам дека за мене особено поттикнувачко беше содружништвото на независната сцена, како една од клучните работи во сиот овој, ни малку лесен, застапувачки процес. Актерите од независната сцена, надминувајќи ги своите партикуларни интереси, го препознаа поголемиот, заеднички интерес и потреба, и се обединија кон заедничка цел. А тоа е кај нас реткост!

За мене како актерка, значаен дел од предизвикот да се вклучам во конституирањето и раководењето на установата е можноста да дадам придонес во обликувањето и спроведувањето на интердисциплинарни програми кои активно ја вклучуваат заедницата, програми кои изведувачкиот уметник го враќаат на основите на неговиот/нејзиниот сценски занает и уметност, подразбираат уметничко истражување и експеримент.

Какви се плановите за работа на КСП „Центар-Јадро“ во 2021, имајќи предвид дека глобалната здравствена криза ќе трае и оваа година?

– И во 2021 година КСП „Центар-Јадро“ ќе продолжи да делува кон зголемување на програмската разновидност, преку партнерства, копродукции и програмска соработка со разни субјекти од независната сцена и поширокото граѓанско општество, како и кон засилено јавно позиционирање и препознатливост на просторот на КСП „Центар-Јадро“. Во склад со ова, целите ни се КСП „Центар-Јадро“ да стане збирно место за што поголем број на публика од различни профили, како во својот физички простор така и на онлајн платформите, на кои ги реализира своите програми кога пандемиските услови тоа го налагаат; да стане препознатлив како главен партнер за соработка помеѓу уметниците и заедницата; да продолжи да развива отворена и инклузивна програма и програмски да опфати различни сегменти и дисциплини, како уметност, образование, социјални прашања, граѓанско општество итн., и преку тоа да развие стабилна основа за елаборирана интерсекторска и интердисциплинарна соработка.

Во моментов, заедно со остатокот на културната сцена, сме во очекување на резултатите од годишните конкурси за програмите за 2021 на Министерството за култура и на Град Скопје. И оваа година продолжуваме со зацртаната програма, која се надоврзува на ланската, развивајќи и унапредувајќи ја понатаму, а исто така воведува и нови програмски линии. Ќе настојуваме, кога е тоа можно, програмите да се реализираат со физичко присуство во просторот или на отворено, следејќи ги притоа протоколите и мерките за безбедност. Во секој случај, отворени сме и флексибилни и ќе се приспособуваме на моменталните услови.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 67, во печатеното издание на „Слободен печат“ на 6-7 февруари 2021)