Краткометражниот игран филм „Прошетка“ на режисерката Елеонора Венинова, по македонската премиера во „Киноверзум“ во Скопје, веќе е во програмата на неколку филмски фестивали кај нас, а тоа беше повод да упатиме поглед кон нејзината целокупна кинематографија.

Снимен во еден кадар, краткиот игран филм „Прошетка“ на режисерката Елеонора Венинова ја раскажува приказната за едно девојче, кое низ разговор со нејзиниот соговорник се обидува да дознае што се случило со баба ѝ. Филмот ја имаше светската премиера на престижниот Интернационален филмски фестивал во Леувен, Белгија, американската премиера се случи на „SEEfest“ во Лос Анџелес, а македонската се одржа на 17 мај оваа година во киното „Мултиверзум“ во Кисела Вода во Скопје.

Деновиве филмот беше прикажан на Фестивалот на европски филм „Синедејс“, а ќе следуваат проекции и на „Галичник филм фестивал“ и на „Астерфест“ во Струмица.

Главните улоги во филмот ги толкуваат Билјана Драгичевиќ Пројковска и младата Надиа Кирковска, директор на фотографија е етаблираниот македонски кинематографер Фејми Даут, а филмот го продуцира Венинова заедно со Гоце Кралевски преку продукцијата „Три точки“ во соработка со „ДНФ Филмс“ и со поддршка на „Вардар филм“. Филмот е финансиран од Агенцијата за филм на РСМ.

Долгометражното филмско деби на Венинова со наслов „Преекспонирано“ (Things unsaid) веќе две години е присутно на филмските фестивали и во кино салите, додека со краткиот филм „Прошетка“ (2023) режисерката ја заокружува својата филмска трилогија посветена на смртта, чиј дел се и кратките филмови „Борба за смрт“ (2016) и „Знак“ (2019).

Карактеристика на сите нејзини филмови се авторскиот пристап во креацијата на сценариото, прецизниот психолошки профил на ликовите и специфичната визуелизација со детали кои го поддржуваат и насочуваат филмското дејство.

На фестивалот „Синедејс“ беше прикажан Вашиот краток игран филм „Прошетка“, кој македонската премиера ја имаше пред околу еден месец во „Киноверзум“. Каков предизвик беше снимањето филм во еден кадар, имајќи предвид дека се исклучително ретки таквите обиди во македонската кинематографија?

– Предизвикот е, секако, поголем во текот на снимањето, а исто така и ризикот, затоа што она што ќе го снимите потоа не може да го менувате и манипулирате. Тој ризик ја зголемува возбудата и процесот е веројатно сличен на она што го чувствуваат актерите за време на театарска претстава, секоја изведба е единствена и уникатна и сѐ што ќе се случи, станува дел од авторското дело.

Истовремено, оваа форма на снимање е специфична заради тоа што времето и ритамот на филмот доаѓаат уште повеќе до израз, што за мене е особено значајно, бидејќи на еден природен начин може да се занимавате со протокот на време и минливоста на постоењето.

Со какви искуства како режисерка се стекнавте низ процесот на снимањето и како стигнавте до финалниот кадар?

– Искуството беше навистина драгоцено, особено во делот на мизансцен и работата со актерките. Имавме многу проби пред снимањето, прво во студио, потоа и на самата локација, со цел да го уиграме и дијалогот, но уште повеќе движењето на актерите и камерата. Активно снимавме во текот на три дена, од кои првиот беа само проби, а вториот и третиот беше снимањето. На крај го искористивме 95-иот кадар од вкупно 96 кои ги снимивме. Беше вистинска трка со времето, но јас верував дека ќе успееме затоа што сакав да направам филм во еден кадар кој ќе биде автентичен и нема да има никакви скриени резови.

Исконски филмски дијалог со смртта има во „Седмиот печат“ на Бергман. Со каков мотив Вие ја филмувате оваа тематика?

– Смртта е тема која ја обработувам во голем дел, ако не и во сите мои филмови, но на различен начин. Некаде е само наслутена како нешто што е неизбежно, некаде е присутна на платното, а некаде постои во форма на страв. Во „Прошетка“ сакав конечно Смртта да се појави како лик и да ја запознаеме нејзината страна на оваа приказна низ дијалогот со дете. Сакав да ја очовечам и да ја запознаеме и ние, преку детето, од еден поинаков агол.

Кај Бергман војник (крстоносец) разговара со Смртта. Во филмот „Прошетка“ во главната улога е дете. Зошто?

– Затоа што децата се чисти и настапуваат искрено кон сите луѓе, а истовремено и не би ја препознале Смртта, т.е. не би се исплашиле од неа. Детето е љубопитно и се интересира за тоа како функционира смртта и низ тој нејзин третман како човек, ја омекнува и ја прави поемпатична кон луѓето и нивната мака. Во суштина, двата лика не можат да се снајдат во светот на луѓето, односно возрасните и тоа е нешто што им е заедничко.

Филмот „Прошетка“ е дел од Вашата трилогија за смртта во која се и кратките филмови „Борба за смрт“ и „Знак“. Не се сеќавам дека филмот „Знак“ бил прикажан кај нас, можеби грешам?

– Филмот „Знак“ беше прикажан во рамките на омнибусот „СЕЕ Фактори“ на фестивалот „Браќа Манаки“ во 2019 година, но не бил прикажан како самостоен филм досега. Јас го третирам како дел од трилогијата на смртта затоа што тематски и визуелно припаѓа со тие два филма бидејќи сите тие имаат различни ликови, во едниот се двајца мажи, во вториот се две жени и во последниот ги имаме Смртта и детето, кои на различен начин реагираат на нејзиното присуство.

Длабока психоанализа на ликовите има во сите Ваши филмови. Низ каков процес минувате во текот на пишувањето на сценариото?

– Најчесто во глава имам некаква состојба која ме мачи или интригира и потоа размислувам како би ја доживеал/а таа состојба конкретен лик. Така доаѓам до главниот лик или ликови, основните ситуации/дејствие со кои се соочуваат и потоа оставам тие да ме водат до некаква разврска во нивните меѓусебни односи. Некако секогаш како да знам како ќе заврши филмот, но не го знам патот до таму и тоа е процес на истражување и креативна работа.

Дебитантскиот игран филм „Преекспонирано“ има современа тематика за односите меѓу брачни партнери, но и за борбата меѓу генерациите проткаена со повеќе поттеми. Каква „алатка“ е филмската уметност за изразување сопственото гледиште за светот во кој живееме?

– За мене филмовите се одраз на моите лични дилеми и размислувања, со тоа што не секогаш го кажувам моето лично мислење низ самиот филм, туку се обидувам низ различните ликови, нивните дијалози и конфликти, и самата да дојдам до одговори на некои прашања. Честопати ме прашуваат со кој лик се идентификувам, но најчесто одговорот е дека се идентификувам со сите нив, но на различен начин. Светот е комплексен и убаво е да мислиме дека имаме одговори на сите прашања, но вистината е дека имаме многу повеќе прашања од одговори и потрагата по тие одговори, дури и кога е залудна, е она што го прави животот, а со тоа и филмот, интересен.

Како се случи од новинарка пред дваесетина години да ја смените професијата и да станете сценаристка и режисерка на играни филмови?

– Се случи некако природно, затоа што кога решив да станам новинарка знаев дека тоа не е единствената работа која сакав да ја работам, туку една од неколку посакувани професии. Но, мораше да донесам некаква одлука после средно и одлучив да го работам она што ми се чинеше најинтересно и возбудливо во тој момент. Паралелно се самоедуцирав на тема филм и пишување додека не решив дека сакам да се посветам целосно на тоа и така заминав на студии во САД.

Во последниве неколку години сведоци сме на појава на повеќе режисерки (Теона Митевска Стругар, Дина Дума, Марија Апчевска, Косара Митиќ…), за разлика од минатото кога мажи доминираа како режисери во филмската уметност. Вклучувајќи ве и Вас, можеме ли да зборуваме за појава на „женско филмско писмо“ во македонскиот филм?

– Дефинитивно. Мислам дека жените конечно го добиваат заслуженото место во македонската кинематографија, а ако ги погледнеме и успесите, ќе видиме дека имаме многу успешни филмови на моите колешки, кои раскажуваат некои нови приказни, или можеби и слични приказни како и претходно, но на свеж и поинаков начин. Тоа е тренд кој верувам и дека ќе продолжи затоа што има уште многу млади режисерки кои допрва треба да го направат првиот долгометражен филм.

Снимањето филм стана комплексна копродукциска работа. Со каква институционална поддршка се соочувате при снимањето на филмовите?

– Во моментов Агенцијата за филм е во голема криза, тоа е јавно познато и е огромен проблем за нас филмските работници, бидејќи таа институција е централна за нашата работа и главен финансиер на македонската кинематографија. За жал, оваа криза веќе се одразува на продукцијата и прашање е годинава дали ќе имаме премиера на нов македонски филм зашто многу малку се снимаше изминатите години.

Дополнителен проблем е што телевизиите не се заинтересирани да се вклучат како копродуценти во македонските филмови и продуцираат многу лоша програма, која едноставно „поминува“ кај гледачите и на крај губиме сите, а најмногу културата.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 240, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 20-21.7.2024)