Колекцијата од десет кратки стрипови „Давор и Другарите“, кои се нацртани по сценарија на Давор Драмиќанин, беше промовирана на третото издание на „Стрип трип“, а тоа е повод за поширок разговор за стрип-сцената кај нас.

Здружението „Макстрипови“ годинава бележи 15 години од основањето. Основната мисија на здружението е да ја шири и да ја промовира стрип-културата кај нас. Еден од основачите на здружението е Давор Драмиќанин, кој истовремено работи како стрип-сценарист, а дел е и од екипата што го организира фестивалот „Стрип трип“, чие трето издание се одржа на почетокот на јуни во МКЦ во Скопје.

Како еден од екипата на иницијатори и организатори на мeѓународниот фестивал „Стрип трип“, какво чувство понесе по успешната реализација на третото издание?

– Има едно уникатно чувство што те води напред и кое те тера да размислуваш: „Како следната година да ја надмине претходната?“ Чим тоа се појави веднаш по завршувањето на фестивалот, знаев дека сме на правиот пат. Горди сме на постигнатото, но посебно сме среќни и задоволни од реакциите на гостите.

Фестивалот „Стрип трип“ го имаше своето трето претставување во МКЦ, а секоја година растеме по малку. Оваа година додадовме стрип конкурс и вечерни проекции (концерт и цртан филм), претходната „Стрип театар“ и конкурс за корица… А сето тоа со основата на изложбите на гостите кои се презентирани само ја комплетира програмата, за која гледаме да е и едукативна, но и забавна. Секоја година селектираме девет македонски стрип автори, од кои еден од нив е добитник на наградата „Македонско стрип наследство“. Диме Иванов Димано (77 г.), Миле Топуз (92 г.) и Томислав Османли (69 г.) се досегашните легенди на кои сакавме да им се заблагодариме за основата што ја имаат поставено за македонскиот стрип.

Една од главните водилки ни е споделувањето на искуството на професионалците со младите автори. Како полесно да се пробијат и да се претстават, да не наидуваат на затворени врати како што беше во периодот кога мојата генерација го започнуваше своето стрип патешествие. Затоа ја додадовме наградата „Македонска стрип иднина“, со цел да направиме цел круг, не само да се испочитува минатото, но и да се мотивираат младите автори за иднината.

Од досегашните искуства, каков ефект дава фестивалот врз развојот и промоцијата на стрип-културата кај нас?

– Последниве две години имаме и отворен повик, преку кој се трудиме да стигнеме до нови дела. Лани започнавме со конкурс за стрип-корица „Самураи во твојот град“, на кој добивме 64 нови илустрации. Годинава се охрабривме да споделиме конкурс за стрипови, и само од Македонија добивме 50 нови стрипови, над 500 табли стрип! Тоа е успехот што би го потенцирал, а кој дури и ги надмина нашите очекувања. Лесно е да се прати некое веќе готово дело, но со конкурсите се трудиме да ги инспирираме авторите да сработат нешто ново, нешто тематски, за да може да уживаме во нови стрипови. Така и стигнавме до многу уникатни приказни, како, на пример, ќе ја споделам најурбаната приказна кога контролори влегуваат во автобус 22-ка, додека цело друштво се шверцуваат и настанува паника.

Претходница на фестивалот беше основањето на Здружението за промовирање на стрип-културата „Макстрипови“. Кога е формирано здружението и кои други (личности и организации) се во основачкиот одбор?

– Годинава на фестивалот прославивме 15 години од основањето на Здружението „Макстрипови“. Пред 2010 година, голема група автори и колекционери гравитиравме околу форумот макстрип.ком.мк, а формирањето на „Макстрипови“ дојде како природен раст и потреба. Најголем дел од основачите се познати и професионални стрип-автори, илустратори и аниматори (Здравко Гиров, Давор Драмиќанин, тхе Мичо, Игор Јовчевски, Дамјан Михаилов, Ласко Џуровски), но и колекционери, уметници и стрип-теоретичари (Љубиша Сулимановиќ, Игор Кралевски и Зоран Цветковиќ). Бројката од девет не е случајна, сепак стрипот е деветта уметност.

Со ваква екипа зад нас, јас и Здравко Гиров (претседател на здружението, н.з.) гордо го носиме факелот на „Макстрипови“, а посебно сме горди на сите школи и работилници што сме ги реализирале. Работата со средношколците и со млади таленти ни покажа колку малку мотивација и насоки им требаат за да креираат своја приказна.

Низ годиниве реализиравме неколку групни изложби на „Бела ноќ“, многу работилници и стрип-школи, а веќе и повеќе од десет години соработуваме со филмскиот фестивал за млади „Џифони“. Секако, стрипот е печатен медиум, па мора да ги напоменам и многу испринтани изданија, како магазинот „Синдром“ и албумот „Lucy, the Necromancer“ на Дамјан Михаилов, и годинашното издание „Давор и Другарите“.

Можно ли е некако низ бројки да се дефинира колкава е стрип-заедницата во државава?

– Ова прашање би го одговорил во два-три дела. Пред 15-ина години, издававме промотивен стрип-магазин „Синдром“ и во првите осум броеви претставивме четириесетина домашни автори. Годинава на конкурсот стигнаа 50 стрипа од Македонија. Но, тука не се вклучени искусните автори, кои ги презентираме на фестивалот. Секоја година селектираме девет стрип-автори кои имаат оставено белег, а до сега веќе се претставени триесет автори. Но, доколку ја гледаме бројката на професионалци кои го вадат лебот преку цртање, мислам дека има некоја дузина артисти. Не се сите посветени само на стрип, голем дел автори се и илустратори на игри и карти, дел се аниматори, а во последниве години се зголеми и бројот на дигиталните игри.

Како деветта уметност, стрипот секогаш бил на маргините на културните случувања кај нас. Дали и каква поддршка добивате за вашата работа?

– На некој начин, бевме навикнати да сме маргинализирани и да сме мала група која креира стрип од ентузијазам. Но, последниве години се трудиме да излезе од својата комфор зона, да пробаме да го рашириме стрипот кон пошироката публика.

Годинава фестивалот беше поддржан во мала мера и од институциите. Разбирам дека сме млад фестивал, па на оваа поддршка гледам како поттик дека правилно растеме и ни дава надеж дека во следните години би го подигнале на повисоко ниво. Среќа што и дел од спонзорите ја препознаа нашата работа, како и потребата да се прошири добриот збор за стрипот. Секако, најмногу поддршка добиваме од самите автори и стрип-заедницата, која го гледа овој викенд како празник за хобито што ги маѓепсува.

На фестивалот ми посочи две изданија на „Макстрипови“ – „Давор и другарите“ и „Стрип-школа за средношколци“. За какви проекти станува збор?

– „Давор и другарите“ е колекција од десет кратки стрипови што се нацртани по мои сценарија, а беа сработени меѓу 1998 и 2010 година. Тој период со друштвото стрипаџии бевме многу активни по фестивалите на Балканот, дел од стриповите се и наградени и пофалени. Одвај успеав да ја намалам селекцијата до 64 страници, каде што се прикажани стрипови со седум-осум различни цртачи. Мене, првин како колекционер, а потоа и како автор, ми фалеше да си ги соберам моите стрип-приказни на едно место. А каде подобро да се промовира тоа издание, ако не на фестивалот „Стрип трип“.

Второто издание што го имавме годинава е производ на стрип-школата на „Макстрипови“ во МКЦ, која со Гиров ја водиме две години по ред и финишираме со издание на фестивалот. Секоја година стигнуваме до 70-ина стрип табли на средношколци, а особено дека повеќето стрипови се и продолжение на ланските, ни кажува дека младите таленти имаат големи приказни во нивните глави и чекаат можност тоа да го префрлат на хартија.

Како лично влезе во стрип-уметноста и дали стрип-сценарист кај нас е професија?

– Факторот среќа е крив, хахаха. Започнав како колекционер, уште во времето на југословенските стрипови, а првите обиди за стрип ми беа чисто ентузијастички. На факултет се запознав со Гиров, потоа го сретнавме тхе Мичо, бев колега и со Игор Јовчевски, а потоа само продолжи да се шири мрежата на автори. Сега работам речиси сѐ околу стрипот, освен цртањето, најчесто како сценарист, но по потреба и колорист, балончиња и текст, а во последно време ментор и организатор.

Тоа што петнаесет години сме и формално активни, не само како автори од хоби, ми дозволува и ми дава можност да кажам дека постои стрип-сценарист како професија и во Македонија. Многу почесто кај нас самите цртачи се и сценаристи, но има мала група сценаристи што професионално се посветени на пишување приказни. Мислам дека ја надминав бројката од 300 табли стрип. Започнавме со креирање кратки стрипови кои ги праќавме низ фестивали, стигнавме до креирање нови светови и стрип-универзуми. Нема појако чувство!

Со кои стрип-цртачи си соработувал досега?

– Имам голема среќа да сум другар со голем дел од авторите. Особено што со дел од нив сме креирале и обемни дела кои стигнале до пошироката публика. „Капетан GR8“ имаше десет епизоди (креиран со Михајло Димитриевски – тхе Мичо), стрип со најголем тираж во Македонија, кој се подаруваше со весник и беше реклама за сокчиња.

Албумот „Ајвармен“ се распродаде најбрзо и е најбаран стрип кај нас. Супер херојот Ајвармен го креиравме со Игор Јовчевски пред повеќе од петнаесет години, а мора да признаам дека е најпрепознатлив лик што го имам пишувано. Баш пред некој ден најдов вебсајт што ги споделува најпрепознатливите стрип-херои во секоја европска држава и бев пресреќен кога го видов Ајвармен како претставник на Македонија. Забавен факт, Ајвармен стигна да биде и дел од докторат во Канада.

Со Здравко Гиров го креираме стрип-универзумот на јунаците од „Тим Еко“, кој е во издание на „Еко-свест“. Пред еден месец излезе и третата епизода, а во секоја приказна се обработува некој од еколошките проблеми со кои се соочува нашава планета. Но, освен големите серијали и албуми, многу кратки стрип-приказни се креирани заедно со Дарко Богданов, Бане Милевски, Никола Николовски, Ристо Манасиев, Дамјан Михаилов и други.

Како гледаш на иднината на стрип-уметноста кај нас? Има ли надеж?

– Јас сум непоправлив оптимист. Но, овој пат сум и реалист, затоа што сум запознаен и со креативната младина. Низ годиниве, заедно со Здравко Гиров сме дел од многу работилници, школи, фестивали итн., каде што имавме можност да пренесеме дел од нашето знаење на младите таленти. Бројката на таленти е голема, останува да ја покажат дисциплината и да сработат најдобро што можат. Цртањето стрип е бавен процес, кој бара посветеност и многу работа. Но, од друга страна, можноста да се измисли нешто свое, да се пренесе приказна, да се ужива во процесот на креирање нови светови и карактери – е тоа е нешто непроценливо.

(Интервјуто е објавено во „Културен печат“ број 288, во печатеното издание на весникот „Слободен печат“ на 5-6.7.2025)