Во време кога дигиталниот свет станува нераскинлив дел од секојдневието, младите се сè почесто изложени на различни форми на онлајн комуникација што не е секогаш позитивна.

Онлајн насилството, познато и како сајбер булинг, остава длабоки последици врз менталното здравје на младата популација. Од навредливи пораки и јавно понижување, до закани и ширење лажни информации – ефектите можат да бидат долготрајни и трауматични, а во многу случаи и погубни. Какво влијание има оваа „појава“ врз психичката благосостојба на младите и што можеме да направиме како општество за да ги заштитиме и да ги поддржиме, разговараме со Ивона Ѓорѓиева, координатор за ментално здравје и психосоцијална поддршка во Црвениот крст на град Скопје.

l Дали постои поврзаност помеѓу влијанието на социјалните мрежи и менталното здравје на младите и на кој начин онлајн насилството може да предизвика чувства на осаменост, анксиозност или депресија?

– Светската здравствена организација (СЗО) онлајн насилството го препознава како „однесување што предизвикува психолошка, емоционална или физичка штета на други лица преку електронски средства, вклучувајќи сајбер насилство, онлајн вознемирување, следење и ширење пораки полни со омраза или заканувачки пораки“.

Сметам дека од голем интерес на младите е да се едуцирани како да го препознаат и кои се формите на онлајн насилството, а тоа се:

Сајбер насилство: повторлива, насочена агресија преку користење дигитални платформи (на пример, навреди, закани, понижување).

Онлајн вознемирување: клучно е дека лицето не сака да одржи постојан контакт, а сепак е изложено на навредливи пораки.

Доксинг: објавување приватни информации (на пример, адреса, телефонски број) без согласност.

Говор на омраза: ширење содржина што промовира насилство или предрасуди врз основа на раса, пол, религија или идентитет.

Сексуална експлоатација или злоупотреба: споделување експлицитна содржина без согласност, уцени за споделување експлицитни фотографии доколку не добијат нешто за возврат, или наведување на злоупотреба (дејство или однесување што се користи за воспоставување емоционална врска со ранлива личност).

Дигитално следење: опсесивно следење нечија активност преку апликации или социјални медиуми.

Лажно претставување или кражба на идентитет: преправање дека сте некој друг за да предизвикате штета или да измамите.

Дезинформации и манипулација: Намерно ширење лажна или штетна содржина за некого.

l Кои се можните психолошките последици?

– Психолошките последици најчесто вклучуваат траума, анксиозност, депресија и самоубиствени мисли. Онлајн насилството – вклучувајќи сајбер вознемирување, говор на омраза и изложеност на штетна содржина – може да има сериозни психолошки ефекти врз младите луѓе. Клучните ефекти вклучуваат:

• Зголемен ризик од депресија и анксиозност.

• Повторното изложување на онлајн насилство е поврзано со нарушувања на расположението.

• Намалена самодоверба и самопочит: може да доведе до интернализиран срам или чувство на инфериорност.

• Суицидални идеи: лицата што преживеале сајбер малтретирање, имаат значително поголема веројатност да доживеат самоубиствени мисли или да се самоповредуваат.

• Нарушување на сонот и академски проблеми: стресот од онлајн нападите често се пренесува во реалниот живот, нарушувајќи го сонот и концентрацијата.

• Страв и социјално повлекување: стравот од осудување или постојаното малтретирање може да доведе до изолација.

l Кои се главните психолошки фактори што поттикнуваат чувство на осаменост, анксиозност, депресија или самоубиствени мисли?

– Главни психолошки фактори што доведуваат до самоубиствени мисли кај младите лица активни на социјалните мрежи се социјално споредување. Споредувањето на себе со идеализирани верзии на другите онлајн може да предизвика чувство на несоодветност или чувство дека не сме доволно добри.

• Сајбер малтретирање: еден од најсилните предиктори за самоубиствени идеи кај адолесцентите.

• Страв од пропуштање (FOMO): постојаното гледање на другите како учествуваат во настани или активности може да доведе до чувство на социјална изолација.

• Перфекционизам и притисок за подобра перформанса: притисокот за одржување „совршена“ дигитална личност може да доведе до хроничен стрес.

• Осаменост и изолација: иронично, интензивното користење на социјалните медиуми може да ги намали значајните интеракции во секојдневниот живот.

• Недостиг на механизми за справување: некои лица можеби немаат развиено вештини за справување со дигиталниот стрес, но тоа е нешто на што може да се работи.

Постои и добро документирана поврзаност помеѓу користењето на социјалните медиуми и менталното здравје:

• Пасивното листање (консумирање содржина без ангажирање) е поврзано со повисоки нивоа на анксиозност и депресија.

• Прекумерната употреба на социјални медиуми е во корелација со полоша ментална благосостојба.

• Токсичните средини и содржини (особено на немодерирани платформи) ја зголемуваат изложеноста на негативност, омраза или искривени слики за телото.

• Нарушување на сонот: ноќната употреба на уреди влијае врз производството на мелатонин, што доведува до лош сон.

Сепак, социјалните медиуми не се по природа штетни. Нивното влијание зависи од тоа како се користат, консумираната содржина, личната отпорност и системите за поддршка надвор од интернет просторот.

l Како да се препознае потребата од помош и каква е улогата на семејството и на околината во превенцијата од несакани последици на лошото влијание на социјалните мрежи?

– Знаците за да препознаете дека лицето има проблем вклучуваат: постојана тага, раздразливост или безнадежност, повлекување од пријатели или активности во кои некогаш лицето уживало, мисли за самоповредување или за самоубиство, проблеми со спиењето или јадењето, ненадеен пад во академските постигнувања, постојана грижа или паника. Доколку овие симптоми опстојуваат подолго време и со текот на времето се влошуваат треба да се побара стручна помош (училиштен кадар, психолози, телефонски линии за помош итн.).

Што може да преземете за да си помогнете:

– Доколку чувствувате потреба ограничете го времето на социјалните медиуми.

Престанете да ги следите профилите што прават да се чувствувате лошо во врска со себе.

Следете профили што се автентични, свесни за менталното здравје и нудат позитивни содржини согласно вашите интереси.

Фокусирајте се на релациите во реалниот живот. Дури и неколку длабоки пријателства се поважни од многу лајкови.

Доколку сепак си изложен/на на онлајн насилство, направи доказ од споделената содржина, добиената порака или видео.

Пријави насилство. Речиси сите социјални медиуми нудат опција за пријавување насилство.

Преземи мерки за заштита преку уредување на опциите на твојот профил на социјалната мрежа (ограничи кој може да те означи, да ти прати порака или да ги гледа твоите содржини).

Доколку се чувствуваш небезбедно и загрозено, зборувај со професионално лице или обрати се до соодветната институција.

Воспостави двофакторска автентикација (2FA). Тоа е безбедносна мерка што бара корисниците да обезбедат две различни автентикациони фактори за да се идентификуваат.

Побарај поддршка од луѓето на кои им веруваш, тие можат исто така да ја пријават несоодветната содржина.