Производството на железо и челик, алуминиум, водород, ѓубрива, цемент и електрична енергија се гранки што ќе бидат засегнати од данокот за јаглерод диоксид, кој од 1 јануари 2026 година треба да се воведе и во нашата земја. Воведувањето на данокот е во согласност со Механизмот за јаглеродно гранично приспособување (ЦБАМ), кој ги опфаќа овие категории производи произведени во трети земји, а кои треба да се увезат во земја членка на ЕУ. Целта на мерката е да се обезбеди еднаков надоместок за јаглеродните емисии на слични производи, без разлика дали се произведени во земја членка или трета земја.
Иако 2026 година изгледа далеку, и стопанствениците и експертската јавност се согласни дека рокот дури е и прекраток за сè она што треба да се направи за да може нашите производи да бидат конкурентни. Колку тие користат повеќе фосилни горива, колку повеќе имаме застарени начини на производство што предизвикуваат поголема емисија на CО2, толку индустриите ќе плаќаат поголема такса.

Цементарница има голем капацитет за алтернативни горива

Цементарница „Усје“ викендов во фокусот го стави приспособувањето на јаглеродната такса и пред новинарите објасни што тие прават во таа насока.

– Во нашата дејност постигнуваме намалување на јаглерод диоксид со подобар цемент, изработен со нови рецепти, со примена на алтернативни горива и со користење обновливи извори на енергија. Но, властите треба да овозможат полесно да се користат алтернативните горива. Административните процедури се сложени. Индустријата оди понапред од институциите! – тврди Наташа Бакреска, менаџер за животна средина во цементарница УСЈЕ.

Таа вели дека во Европа замената на фосилни со алтернативни горива е 52 проценти. Како алтернативно гориво, соодветно подготвено, може да се користи хартија, пластика, текстил…

– Во Цементарницата најголем удел во алтернативното гориво има текстилот, односно најмногу се остатоци од кроење од автомобилската индустрија. Мал удел имаат лушпите и сламата од ориз, а се користи и хартија и композитни материјали. Кога целиот процес на селектирање на комуналниот отпад би се направил идеално, тогаш можеби целосно би се искористил капацитетот на Усје за алтернативни горива – вели Бакреска.

Во нашата држава има забрана за увоз на гориво добиено од отпад (РДФ), со образложение дека нема како да се контролира квалитетот на овој вид гориво, што веќе три децении се користи во Европската Унија.
Константинос Николау, главен извршен директор на Титан УСЈЕ, изрази загриженост дека нашиот цемент нема да биде конкурентен на странските пазари ако од објективни причини фабриката плаќа висока јаглеродна такса.

– Во „Титан Усје“ сме посветени на имплементација на највисоките стандарди во сите наши активности. Во последните пет години, инвестиравме повеќе од 6 милиони евра во дигитализација, решенија засновани на вештачка интелигенција, иновативни технологии и одржливи практики, вклучувајќи еколошки цементи и обновливи извори на енергија какви што се соларната енергија и алтернативните горива. Во следните три години, планираме да инвестираме дополнителни 20 милиони евра во модернизација и дигитализација – изјави Николау.

Ќе се зголеми ли цената на струјата?

На предлог на Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини, Владата донесе Уредба за гаранции за потекло на електрична енергија со која се отвора патот кон издавање гаранции на потекло од Националниот оператор на пазарот на електрична енергија – МЕМО. Гаранција за потекло е електронски документ, чија цел е обезбедување доказ за потрошувачите дека определен удел или количина од енергијата е произведена од обновливи извори на енергија. Затоа, важно е и домашната енергија да биде во солиден процент произведена од обновливи извори.

– Најголемиот процент од производството на електричната енергија е од термоелектраните. АД ЕСМ има вкупен инсталиран капацитет од 1.457,6 мегавати, од кои на термоелектраните припаѓа  824 мегавати, на хидроелектраните 556,8, на ветерните електрани 36,8, на фотонапонски електрани 10 мегавати и на когенеративната електрана КОГЕЛ 30 мегавати. Според податоците, РЕК Битола учествува со околу 64 отсто од вкупното домашно производство на електрична енергија од ЕСМ – изјавија од ЕСМ за „Слободен печат“.

Оттаму велат дека енергетската транзиција на комбинатот ќе почне со изградбата на когенеративна гасна електрана во РЕК Битола во согласност со строгите еколошки стандарди, која ќе обезбеди стабилно и континуирано производство на електрична и топлинска енергија. Но, тоа може да се случи само кога гасот ќе стигне на прагот на РЕК Битола.
Претседателот на Регулаторната комисија за енергетика Марко Бислимоски неодамна пред новинарите изјави дека треба да се направат анализи дали воопшто е потребно вакво драстично воведување на таксата од јануари 2026 година за нашиот регион.

– Имајќи предвид дека домашното производство на електрична енергија и во Македонија, но и во другите земји од регионот како Босна, Грција, Србија, Косово и Црна Гора, се заснова пред сè на термоелектраните, тоа би претставувало сериозен притисок на економиите. Ако веќе почне имплементацијата на еколошката такса од 1 јануари 2026 година, регионот треба да добие финансиска помош од Европската комисија, како што тоа право го имаат сите земји членки на Унијата – изјави Бислимоски.