Професорот Џефри Сакс, познат на овие простори од времето на Анте Марковиќ, на неодамнешното предавање во Европскиот парламент се осврна на војната во Украина, улогата на САД и Русија и предизвика голем број негативни реакции и коментари поради своите проруски ставови. Но, дали во политиката има случајности и изнесување ставови само врз основа на сопствената експертиза или, пак, тие мора да се зачинети со елементи што му одговараат на оној што го одврзал кесето и сака да се слушне неговиот глас (во светот се коментира дека токму професорот Сакс бил на платниот список на Гаспром)?

Џефри Сакс е познат светски економски стручњак, кој има повеќе од триесетгодишно искуство во советување влади и политичари во Источна Европа, поранешниот Советски Сојуз и Русија, следејќи ги, како што самиот вели, настаните од прва рака, вклучувајќи ја улогата на Соединетите Американски Држави во конфликтите и војните во Европа, Блискиот Исток и Африка.

Во своето обраќање тој прво се осврна на американската униполарност истакнувајќи дека по распадот на Советскиот Сојуз, Соединетите Американски Држави сметале дека „владеат со светот“. САД воделе политика во која ги занемарувале меѓународните норми и интересите на другите нации. Сакс потоа тврди дека проширувањето на НАТО кон исток, кое започна во 90-тите години на 20 век, било клучен дел од американската стратегија за униполарност, иако, според него, постоеле договори со Горбачов, со кои се ветувало дека НАТО нема да се шири кон исток.

Стратегијата на САД во врска со Русија, според Сакс, била осмислена да ја опколи Русија, посебно преку проширувањето на НАТО на Украина и Грузија, што за Русија претставува закана. Ова, според него, е поврзано со американското настојување да ѝ оневозможи на Русија пристап до источниот Медитеран.

САД го финансирале Мајдан

Мешањето на САД во внатрешните работи на Украина следува веднаш потоа. Сакс тврди дека САД ги финансирале и ги поддржале протестите на Мајдан во 2014 година, кои доведоа до соборување на прорускиот претседател Јанукович. Според него, тоа било пример за „промена на режимот што обично се спроведува преку политички притисок и манипулација“.

Конфликтот следствено бил неизбежен, а НАТО е вистинскиот повод за тоа. Сакс верува дека главната цел на војната во Украина била и е да се спречи проширувањето на НАТО кон Русија. Тој истакнува дека Путин сакал да ја присили Украина на неутралност, а не да ја освои целата земја, што е спротивно на западната пропаганда што ја прикажува Русија како агресор.

Конечно, тој го критикува американскиот пристап во меѓународните преговори, тврдејќи дека американските стратези често не разговараат со другата страна, туку донесуваат одлуки врз основа на „теорија на игри“ што ги игнорира реалните интереси и безбедносните грижи на другите нации. Сакс, според тоа, смета дека политиката на САД кон Русија, проширувањето на НАТО и мешањето во внатрешните работи на други земји, довеле до сегашните глобални тензии и конфликти, како и дека на САД им недостасува вистинска дипломатија и волја за преговори, што само ја влошува ситуацијата. Човек ќе се запраша дали се ова ставовите на Џефри Сакс или на рускиот филозоф со крајно десничарски ставови и главен идеолог на Путинизмот, Александр Дугин?

Но, ова не е првпат Сакс да застапува вакви проруски и антиамерикански ставови. Тој во изминатите години во повеќе наврати нив ги споменал и промовирал особено при неговите чести гостувања во ток-шоуто на еден од главните руски пропагандисти, Владимир Соловјов, кој, „освен што повикувал на бришење на украинските градови од лицето на земјата, повикувал и на нуклеарни напади врз земјите на НАТО“.

Овие негови ставови предизвикаа група на универзитетски професори и економисти низ светот (повеќе од триста на број), вклучувајќи и одреден број Украинци, да напишат отворено писмо „за да се осврнеме на некои историски погрешни прикази и логички заблуди“ во аргументацијата на Сакс.

Еден од клучните аргументи што се споменува во писмото се однесува на изнесувањето тврдења што укажуваат на тоа дека САД и проширувањето на НАТО ја предизвикале војната во Украина. Авторите се противат на овој став, напоменувајќи дека протестите во Украина во 2013 година, познати како Евромајдан, всушност започнале поради одлуката на тогашниот претседател Виктор Јанукович да не ја потпише Спогодбата за придружување кон ЕУ, и покрај широката поддршка во украинскиот парламент и меѓу населението. Бруталниот одговор на власта на Јанукович на протестите, вклучувајќи го насилството врз студентите, само го засилиле незадоволството и довеле до масовни протести против владата, корупцијата и човековите права.

Сакс да ги преиспита ставовите

Во писмото се оспоруваат и честите тврдења на Сакс, дека проширувањето на НАТО кон исток ја предизвикало руската агресија. Блиската историја е сведок на спротивното. Во 1939 година СССР, заедно со нацистичка Германија ја напаѓаат и ја делат меѓу себе Полска, во 1940 година ги анектираат балтичките држави и делови од Романија, во 1956 година ја напаѓаат Унгарија, во 1968 година Чехословачка. Ниту една од тие земји не ја нападнала Русија, туку тие биле нападнати од страна на Советскиот Сојуз. По падот на источниот блок било логично овие земји да се одлучат да се приклучат кон НАТО поради сопствената безбедност. Исто така, се поставува прашањето: Како Украина, која во 2013 година имала воен буџет од само 2,9 милијарди долари, можела да се одбрани од руската агресија кога нејзиниот воен буџет, во таа година, изнесувал 68 милијарди долари, без при тоа да ужива заштита од единствениот колективен систем на одбрана (тогаш, но и сега) – НАТО?

Тврдењето на Сакс дека Крим е „де факто руски“, групата професори и економисти го сметаат за сериозно кршење на меѓународното право. Тие потсетуваат дека Русија го анектирала Крим во 2014 година, со што ги прекршила меѓународните договори и повредила договори како што е Будимпештанскиот меморандум, според кој ветила дека ќе ги почитува украинските граници, вклучувајќи го и Крим. Тие истакнуваат дека признавањето на руското право на Крим би значело дозволување нуклеарна сила да зазема територии на други земји по свое наоѓање, што би го загрозило меѓународниот поредок и безбедноста.

Професорот Сакс во своите изјави вели дека Украина треба да стане неутрална земја што не е членка на НАТО, и дека Крим треба да остане под руска контрола. Авторите тврдат дека тоа е предлог што се совпаѓа со политиката на Кремљ и кој не го зема предвид фактот дека Русија веќе неколку години покажува агресивни намери кон Украина, вклучувајќи ја и бруталната воена агресија. Тие сметаат дека каков било договор за Крим и Донбас со Русија не е само неприфатлив, туку и опасен, бидејќи тоа би бил обид за легализација на руското територијално ширење и давање легитимитет на агресијата и секако не би ставило крај на апетитите на Москва.

Како аргументација за своите тврдења, групата професори и економисти потсетуваат дека неодамнешните истражувања покажале дека Украинците, без оглед на јазичната или на регионалната припадност, масовно отфрлаат какви било територијални отстапки кон Русија. Според анкетите, дури 85 проценти од Украинците се идентификуваат пред сè како граѓани на Украина, што укажува на длабоката внатрешна хомогеност и заедништво, спротивно на тврдењата за длабока поделеност.

Тие го повикуваат Сакс да ги преиспита своите ставови и да престане со изнесувањето неточни и искривени прикази на вистинската состојба во Украина. Тврдат дека Украина не е геополитички пион, ниту поделена нација, и дека Украина има право да одлучи за својата иднина, без мешање на надворешни интереси. Исто така, нагласуваат дека руската агресија врз Украина е неоправдана и дека нема оправдување за напад врз суверена земја.

Оваа интелектуална битка, битка на ставови и аргументи останува во втор план, наспроти многу попопуларната битка помеѓу политичките протагонисти во првите редови, Трамп, Путин и Зеленски, кои на друго помалку интелектуално, а повеќе забавно ниво, прилагодено на нивото и свеста на популацијата што сега ја претставува пошироката јавност ги кршат копјата околу војната и мирот во Украина.

(Авторот е адвокат)

ЈАЗИКОТ НА КОЈ СЕ НАПИШАНИ, КАКО И СТАВОВИТЕ ИЗНЕСЕНИ ВО КОЛУМНИТЕ, НЕ СЕ СЕКОГАШ ОДРАЗ НА УРЕДУВАЧКАТА ПОЛИТИКА НА „СЛОБОДЕН ПЕЧАТ“