Европската Унија ги опомена Македонија и Црна Гора како земји аспиранти да се откажат  од практиката за давање економски државјанства на странци надвор од земјите од Унијата во замена на инвестиции.

На македонските власти лани трипати им беше предочено дека под лупа на ЕУ се измените на Законот за државјанство од декември 2012, „земајќи ги предвид можните ризици поврзани со смислени шеми за давање државјанство на инвеститори, особено во врска со безбедноста, перењето пари, затајување данок, финансирање тероризам, корупција или инфилтрација од организиран криминал“, пишува во Извештајот од Европската комисија за Механизмот за визна суспензија од 10 јули 2020 година.

И во октомври 2020 беше додадено дека „миграциските и безбедносните ризици што оваа програма може да ѝ ги предизвика на ЕУ се следат внимателно“, а во ноември лани побара ЕУ побара пишан материјал за критериумите за стекнување на државјанство од посебен економски интерес, како и статистика за тоа колку лица побарале и добиле државјанство на Република Северна Македонија по овој основ и од кои земји овие лица потекнуваат“.

Спорниот член 11 од Законот за државјанство гласи дека „Владата на Република Македонија со уредба ќе ги утврди критериумите за особен научен, економски, културен, спортски или друг национален интерес за стекнување на државјанство“, но од МВР уверуваат дека таму „досега странец нема поднесено барање за стекнување државјанство на РСМ од особен економски интерес, а притоа да инвестирал капитал во износ од најмалку 200.000 евра по лице, во период од најмалку две години, во приватeн инвестициски фонд“. Од МВР за „Слободен печат“ додаваат дека утврдувањето на особениот економски интерес, го оценува Фондот за иновации и технолошки развој.

Инвеститори со државјанство, а без денар инвестиции

Сепак, според податоците што ги доби „Слободен печат“, од 2005 година до денес МВР одговорило на 143 барања за државјанство за од економски интерес, и тоа на 105 позитивно, а 38 се одбиени. Меѓу контроверзните личности што по оваа основа се носители на македонско државјанство се синот и сопругата на индискиот бизнисмен Субрата Рој, кој во 2014 година од тогашниот премиер Никола Груевски беше промовиран како иден голем инвеститор во земјава. Кратко по авантурата на Субрата Рој во Скопје, тој беше уапсен и осуден од индиските власти за низа злоупотреби во неговата земја. Сопругата и неговиот син оттогаш досега не побарале отпуст од државјанството на Република Северна Македонија, соопштија од МВР за „Слободен печат“.

Најмногу македонски државјанства се доделени на спортисти – 136 лица. Само 11 се одбиени според Уредбата за утврдување на критериумите за особен научен, економски, културен, спортски или за друг национален интерес. Меѓу спортистите што ја претставуваа Македонија се кошаркарите Лестер Бо Мекејлеб, Ричард Хендрикс, Ромео Тревис,  Шејн Витингтон, Џејкоб Вајли и Девана Бонер. Боите на репрезентацијата, но на ракометната, ги бранеше и Немања Прибак, а борачот Могамедгаџи Нуров е единствениот досега кој обезбеди олимписка норма за претстојните Олимписки игри во Токио. Хрватката Петра Матијашевиќ доби македонски пасош, но не успеа да обезбеди пласман на ОИ 2016 во таеквондо, како и Словенецот Лука Заложник во коњички спортови.

Од културен интерес на 10 лица од 11 барања им е одобрено државјанство, а од научен интерес на 11 лица, а дури 18 се одбиени.

Поради „златните пасоши“ може да падне и безвизниот режим во ЕУ

Потпретседателката на Европската комисија Вера Јоурова претходно предупреди дека системот на купување државјанство е многу опасен и ризичен. „ЕУ не смее да стане засолниште за криминалци, безбедна зона за корупција и валкани пари“, нагласи таа, додавајќи дека во спротивно економските државјанства би воделе кон злоупотреба на безвизниот режим, поради што евентуално би дошло и до негово укинување.

Во повеќе наврати ги опомена земјите членки. На тапет беа Кипар, Малта и Бугарија, кои предничеа во издавањето на таканаречни „златни пасоши“ кои завршија во рацете на криминалци и богаташи со сомнително стекнат имот. Кипар од 2014 до 2018 година им врачи „златни пасоши“ на стотина припадници на руската и на украинската елита, тајкуни од Кина, Иран, Саудиска Арабија, па и од Србија. Европската извршна власт смета дека шемата „златни пасоши“, која им овозможува на граѓани од трети земји да добијат кипарски или малтешки пасош, односно ЕУ-државјанство, со плаќање или со инвестирање, не е по начелата на повелбите на ЕУ.

„Принципот на доделување на ЕУ-пасош на инвеститори ја загрозува Унијата со оглед на тоа што со поседување државјанство на ЕУ, граѓанинот добива права да патува, да работи и да живее во која било земја на ЕУ, а се здобива и со право на глас на локални избори и на изборите за Европскиот парламент“, опоменува Европската комисија.

Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) предупредува дека „златните пасоши“ се сериозна закана за меѓународната борба против затајувањето данок, прикривањето имот, перењето пари, финансиски малверзации и избегнување санкции наметнати на одредени земји. За купување „резервна татковина“, тврди ОЕЦД, потрошени се најмалку три милијарди евра, зашто „секој олигарх и мултимилионер во 21 век што држи барем малку до себе, мора да има најмалку два, три, а можеби и повеќе пасоши“.

Црна Гора во минус од лажни инвеститори

Повеќето странци што купиле бугарски „златни пасоши“ ја искористиле шемата што им дозволува да не инвестираат ниту евро во земјата. Други дале депозит на сметка во банка во Бугарија, кој го повлекле веднаш по добивањето на бугарски пасош. Никој не почна вистински бизнис, објави Еуроактив. Според оваа мрежа, досега 98 странци добиле бугарско државјанство на база на „инвестиции“ од најмалку еден милион евра во земјата, но нема такви инвестиции.

И во црногорското МВР имало вкупно 131 апликација, од кои се одобрени најмалку 40, но во оваа бројка не влегуваат целите семејства. Попрецизно, издадено е државјанство за 36 апликанти, но и за 72 члена на нивните семејства. Според последните податоци на Агенцијата за инвестиции, буџетот на Црна Гора инкасирал 7 милиони евра од програмата за економски државјанства, додека на сметка на инвеститорите во тој период државата уплатила повеќе пари – 9 милиони евра. Станува збор за државјани на Црна Гора од Египет, Белорусија, Туркменистан, Кралството Саудиска Арабија, Русија, Кина, Пакистан, Либан, Иран, Казахстан и од Хонгконг, велат податоците од црногорското МВР. Новиот црногорски премиер Здравко Кривокапиќ најави дека ќе го ревидира овој закон, кој се смета за негативно наследство од времето на неговиот претходник Мило Ѓукановиќ.