Центро, Славија, Алумина, Железара, Рафинерија… Тоа се само дел од некогашните индустриски гиганти што постоеја во Македонија на почетокот на осамостојувањето на Македонија. Имаше ли шанса да се спасат некогашните индустриски гиганти? Како се (зло)употреби „безвоздушниот“ простор кога пропаднаа фирмите? Колку нè чини ревитализацијата на индустријата и до каде сме сега? Одговори на овие прашања баравме од универзитетскиот професор Трајко Славески, кој гостуваше во емисијата на „Слободна ТВ“.

Славески вели дека тоа што некогаш имавме сè од индустријата, беше резултат на геополитичките состојби во регионот и во Европа.

– Компаниите на тогашна Југославија беа отворени и добар дел од соработката, од извозот, набавките на полуготови или готови производи, се одвиваше на пазарите во Централна и во Западна Европа и на источноевропскиот пазар. Тогаш постоеше Сојуз за економска соработка, предводен од тогашниот Советски Сојуз, и тука спаѓаа земјите што се нарекуваа Источен лагер, односно поранешните социјалистички земји – објаснува Славески.

Тој потсетува дека пред распадот на Југославија, падна и Берлинскиот ѕид и се случуваше транзиција од тогашниот реален социјализам кон пазарна економија.

– Ова многу ја погоди македонската економија, многу повеќе од хрватската и словенечката економија, затоа што нашата економија беше повеќе ориентирана кон источните пазари. Прекинот на нашата соработка со Сојузот за економска соработка и распадот на Советскиот Сојуз беа една од причините за пад на нашите компании, а второ, исто така, распадот на Југославија, прекинот на врските, војните што се водеа, кратката во Словенија во јуни 1991 година, подоцна војните на територијата на Хрватска, на Босна и Херцеговина, сè до Дејтонскиот мировен договор во 1995 година, ембаргата што ги претрпе македонската економија поради познатиот проблем со Грција – беа едни од основните причини што Македонија многу болно ја помина транзиција. Требаше да најде нови пазари за своите производи и да ја трансформира економијата од непазарна во пазарна економија – раскажува Славески.

По тој процес, малку компании што успешно беа менаџирани, опстојуваат и денес, но најголем дел од нив пропаднаа, а за тоа имаше и субјективни околности – лошо изведената приватизација.

– Тогашната влада, прво експертската до 1992 година, а подоцна политичката, предводена од Социјалдемократскиот сојуз, предолго чекаше со носењето на Законот за приватизација – дури до 1993 година, а неговата примена пак започна во 1995 година. Во меѓувреме, компаниите беа оставени во безвоздушен простор. И во тие околности се случи она што многумина го нарекуваат грабеж на општествениот капитал, односно преливање на општествената сопственост во приватни џебови – вели Славески.

Тој објаснува дека Законот за приватизација беше така составен што им овозможи на менаџерите да се стекнат со мнозинско учество во сопственоста, а подоцна да ја консолидираат преку откуп на акциите што беа дистрибуирани на работниците, кои немаа избор и мораа да ги продаваат на тие менаџери.

– Ние имавме таканаречена инсајдерска приватизација, за разлика од земјите од Централна, Источна Европа, да речеме Полска, Унгарија, кои од самиот старт поради геополитичката положба привлекоа капитал однадвор за продажба на претпријатијата.

Со пропаѓањето на најголем дел од компаниите, во Македонија се случи процес на деиндустријализација, што значи намалување на уделот на индустријата во создавање на бруто-домашниот производ и во вработеноста. Во 2007-2008 година, со еден нов вид индустриски политики, преку технолошко-развојните зони, се поттикна процес на ревитализација на индустријата и во голема мера делот на таа деиндустријализација беше надоместен, елаборира професорот.

– Освен во зоните, индустриски капацитети има и надвор од нив. Да речеме, во Кавадарци е ИГМ, во Охрид на темелите на разрушените компании Црвена застава, ЕМО и така натаму се родија нови фирми. Низ еден болен процес се вршеше ревитализација на индустријата, дојдовме до ситуација на зголемување на учеството на индустријата, но не е достигнато претходното ниво пред транзицијата. Многу се отиде на услугите, тука пред сè мислам на трговијата која ја решаваше невработеноста. Во поново време, во последните 10-15 години дојдоа многу позитивни процеси на развивање на ИТ-индустријата. Забележлив е и развојот на финансиските услуги – вели Славески.

Тој поентира дека на ова ниво на развиеност на земјава повеќе би одговарало поголемо учество на индустријата и на паметното земјоделие во креирањето на БДП.

– Има простор со паметна индустриска политика да се зајакне индустријализацијата на Република Македонија. Под ова подразбирам поддршка на компании со средства од државата кои имаат висока додадена вредност и потенцијал да настапат на странските пазари – вели Славески.

Целото ВИДЕОИНТЕРВЈУ погледајте го погоре