Од исполнувањето на Развојната стратегија за правосудството (2024-2028), која деновиве беше усвоена од Владата и треба да биде усвоена во Собранието буквално ни зависи иднината на земјата, која во последниве децении стана неправна држава во која правосудството е заробено од политиката, потенцираше денеска академик Владо Камбовски, претседавач со работната група која од септември 2022 година интензивно го подготвуваше новиот развоен стратешки документ. Стратегијата е работена со посебно чувство на одговорност, потенцираше тој, затоа што се носи во време на почнување на преговорите за членство во ЕУ, каде првиот кластер фундамети, кој го опфаќа владеењето на правото, се набљудува за целото време на преговорите и последен се затвора. Тежината на овој момент, додаде Камбовски, внела кај сите учесници во работната група посебно чувство на одговорност дека овој пат не може да се напишат празни материјали што ќе ја задоволат формата дека на харија постои некаква стратегија, туку е потребно сериозно занимавање со суштината на проблемите што го кочат развојот на државата, а и евроинтреграцијата.

– Базата од која се тргна во изработката на документот е јасно одредена во сите досегашни извештаи на ЕУ и од домашните функционални анализи, а тоа е дека нашиот правосуден систем е паднат на најниското можно рамниште. Функционира низ некои провизорни форми во кои се задржува привид дека во оваа земја постојат закони, а фактички низ селективна правда и други кочници во примената на правото таа постапка се појавува како една обична илузија, самозалажување. Земете ја на пример казнената правда која функционира на периферијата на правдата, а не во центарот на најтешките случаи на злодела, кои се дури и под заштита на судските и државните органи. Да упростам, на секој ќош ќе ве казни полицаец за ситен прекршок, но кога се работи за тешки злосторства имате голема темна бројка на неоткриени дела, а таму каде што се откриени се забавени постапките и се стига до пресуда низ долги процедури, а делата потоа и застаруваат – вели Камбовски.

Основната цел на Стратегијата, додава, е судската власт да се крене во рамноправна положба со другите две власти, затоа што денеска принципот на поделба на власта е нарушен низ долготрајна извитоперувна практика на функционирање на судските институции и доминација на извршната власт.

– Доминацијата на извршната власт значи доминација на партиите што ја формираат власта и тоа стои како капак на сите процеси и ги стимулираат негативните тенденции што го држат општеството закочено на ниско рамниште. Ова можеби звучи реторички, тој став доминираше во дискусиите на сите членови на работната група. Ние 20 години се занимаваме со судски случаи и тоа е сериозен симптом на болно општество – вели Камбовски.

Во Стратегијата е дадена генерална проценка на предизвиците, а според академикот, не е ништо ново ако се каже дека главен предизвик, односно ризик-фактор е политиката, затоа што спроведувањето на законите зависи од политичката волја за спроведување на законите. Политичките односи не промовираат демократија, толеранција, соработка и консензус, па мора да се содаде систем преку правосудтсвото кој ќе постави пречка и ќе ја заузда арбитрерната моќ на политичкиот фактор да делува со партизација, непотизам, партиски листи, корупција итн.

– Главни протагонисти на задачата се самите луѓе што работат во правосудството. Работната група инсистираше самите институции да ги дефинираат приоритетите. Еднаш да се охрабти судството да стане самосвесно дека има огромна моќ што им ја дава Уставот и меѓународните стандари да кажат стоп на арбитрерното однесува на политичките партии. Главната цел на овој стратешки документ е подигање на правосудниот систем на повисоко рамниште на моќ и воспоставување на заемни односи на координација и контрола со извршната, па и со законодавната власт – вели Камбовски.

Петте клучни приоритетни области за функционирање на правосудството кои се вклучени во Стратегијата се: судството и јавното обвинителство, капацитетите на посебните институции на правосудниот систем, индивидуалните професии и јавни служби, Уставниот суд и специфичните правни области (кривична и граѓанска материја).

Министерот за правда Кренар Лога информираше дека при подготовката е земена предвид претходната Стратегија за реформа во правосудниот систем (2017-2022), извештаите на ЕК и сите досегашни извештаи изготвени во тековните проекти од ИПА.

Во првата приоритетна област за судство и јавно обвинителство е опфатена измена на Законот за Судски совет, измена на Законот за Совет на јавни обвинители по примерот на Законот за Судски совет како и измена на Законот за судовите и Законот за јавно обвинителство.

Ќе се прецизира постапката за избор на шеф на ОЈО за гонење организиран криминал и корупција и ќе се зајакнат законските гаранции за независно и самостојно располагање со судскиот буџет, кој е утврден на 0,8 отсто од бруто домашниот производ (БДП).

Предвидено е да се создаде ефективен систем за исплата на досуден паричен надоместок за долго траење на постапките и да се донесување на ИКТ Стратегија за правосудниот систем 2024 -2028.

Ќе се зајакнува и функционалноста на одделението за судска пракса на Врховниот суд за единствена примена на законите и следење на јуриспруденцијата на Европскиот суд за човекови права. Ќе се воспостават критериуми за сложеноста на предметите во Јавното обвинителство и ќе се преиспитаат сегашните надлежности на Државното правобранителство за да се зголемат неговите надлежности во заштитата на државниот имот.

Ќе се унапредиа институционалната рамка за вршење на адвокатската дејност. Ќе се зголеми ефикасноста, дигитализацијата и одговорноста на извршителите, а ќе се воспостават предуслови за зголемување на ефикасноста на работата на нотарите и зголемување на употребата на медијацијата во решавањето на споровите.

Ќе се менува и Уставот за да се воведе уставна жалба и ќе се носи посебен закон за Уставен суд. Исто така, ќе се носи нов Кривичен законик, нов Закон за кривичната постапка, а граѓанското право ќе се кодификува во сеопфатен Граѓански законик.