Со вакцинациите кои ги зголемуваат надежите за крај на пандемијата, прогнозите за постковид светот брзо се множат. Од предвидувањата дека ќе дојде до преуредување на економијата, до предвидувањата како ќе живеат луѓето, како ќе работат или играат, експертите прават сè за да извлечат заклучоци за развојот на ситуацијата што се создаде со вирусот.

Повеќето прогнозери во САД, без разлика дали се на Волстрит или во Вашингтон, се фиксирани на краток рок: имено, се анализира веројатноста за поголем економски раст на САД по масовната вакцинација (што ќе ја ослободи потрошувачката) и новиот пакет за обнова тежок 1,9 трилиони долари. За среќа, двајца економисти во Меѓународниот монетарен фонд понудија одреден биланс во неоспорливиот оптимизам што се шири.

Нудејќи подолгорочна перспектива, Филип Барет и Софија Чен истакнуваат дека политичкото влијание на пандемијата допрва треба да се материјализира. Како што забележа и аналитичарот Нан Ли на почетокот од февруари, „историјата е преполна со примери на епидемиии што фрлаат долги сенки врз социјалните реперкусии“. Општо земено, социјалните лузни од ваквите масовни трагедии не се манифестираат со години и нема причина да се мисли дека пандемијата со коронавирусот ќе биде исклучок. Следејќи ја историската шема, денешните блокади, ограничената подвижност и практикувањето на националното единство предизвикано од кризата, само ги маскираа целосните ефекти на пандемијата.

Иако истражувањето на економистите од ММФ е во тек, секој разузнувачки аналитичар кој се занимава со предвидување политички настани, би советувал да се следат тие анализи. Нивните откритија ги одразуваат податоците собрани за 569 настани врзани за социјални немири низ 130 земји од 1980-2020 година, како и околу 11.000 меѓународни епидемии и природни катастрофи од 1990 година наваму.

На што укажуваат изминатите 30-40 години за потенцијалните идни закани по стабилноста?

Кризата доаѓа отпосле

Заразите не се погодни за организирање протести, ниту пак авторитарните режими сакаат да ги користат за затегнување на политичките „завртки“. Сеедно, Берет, Чен и Ли покажуваат дека какви било пригушувачки ефекти што на почетокот може да ги има појавата на болеста, тоа носи „зголемен ризик од голема владина криза – настан што се заканува да ја сруши владата и што обично се случува во две години по тешката епидемија“.

Друго предупредување за анализа на политичката и социјалната нестабилност доаѓа од глобалната консултантска група Вериск Мејплкрофт (Verisk Maplecroft), која користи слична метрика за да ја процени веројатноста за протести низ целиот свет. „Индексот на граѓански немири“ што го прави оваа фирма ги следи причините и резултатите од немирите во 198 земји, оценувајќи ги ризиците по бизнисите на национално и локално ниво. Во декември, индексот сигнализираше веројатност за растечки протести во 75 земји – вклучувајќи ги и САД – до 2022 година.

Како и економистите од ММФ, Вериск Мејплкрофт не тврди дека пандемијата е директна причина за растечкиот ризик од нестабилност. Наместо тоа, таа ги влошува веќе постоечките социјални и политички тензии. Наплив на нестабилност, пишуваат нејзините аналитичари, „ќе се случи во позадина на болно постпандемиско економско закрепнување, што веројатно ќе го разгори постојното незадоволство на јавноста од владите“. Со други зборови, „вриењето“ – како што се зголемувањето на животните трошоци и продлабочувањето на нееднаквостите – најверојатно ќе зоврие штом ќе се засили повторното економско отворање.

Нерамномерна вакцинација

Историските паралели не се единствената причина да се грижите за импликациите на пандемијата за социјалната и политичката стабилност. Анализата треба да ги опфати и последиците од неуспешните политики и лошото управување со процесите. Напорот за вакцинација е пример за тоа. И покрај забележителниот напредок со вакцинацијата во Северна Америка и земји како Израел и Велика Британија, Светската здравствена организација известува дека скоро 130 земји допрва требаше да ја администрираат првата доза од средината на февруари. Дури и во Индија, лидер меѓу земјите во развој и најголем светски производител на вакцини, само 2,2% од населението се вакцинирало до 17 март, во споредба со 32,3% во САД.

Импликациите на овие трендови не е тешко да се согледаат. Размислете за Африка, дом на десетте најмлади земји во светот (според просечната возраст), каде што невработеноста кај младите се движи од 9% во регионот на субСахара, до скоро 30% на север. Со оглед на тоа што Африка ги започна своите први вакцинации против ковид-19 во март, континентот многу заостанува во заштитата на своето население. А, сепак, без вакцинирање, ковид-19 ќе продолжи да ги ограничува африканските економии, нејзините млади без работа ќе станат извор на политичка нестабилност, како што е случај во Латинска Америка и поголем дел од Азија.

Минатиот октомври, Светска банка предвиде дека пандемијата ќе втурне дури 115 милиони луѓе во екстремна сиромаштија во 2020 година. И неодамнешните предвидувања покажуваат дека околу 85 земји во развој можеби немаат доволно вакцини за да го заштитат своето население и во наредните две или три години. Така, Банката предупредува на глобален пад на „заедничкиот просперитет“. Пандемијата ги засили отворените економски поделби што диспропорционално ќе влијаат во земјите каде што етничките, класните и кастните тензии веќе беа високи.

Обидите да се предвиди политичка нестабилност може да одат предалеку, се разбира. Во 1983 година, тогашниот директор на ЦИА, Вилијам Кејси, му го претстави првото издание на „Индикациите за политичка нестабилност во клучните земји“ на претседателот Роналд Реган. Авторите ги правдаа своите анализи со образложение дека „креаторите на американските политики треба да знаат кои земји се зрели за револуција и бунт“.

Размислувајќи за напорите пет години подоцна, еден висок разузнувачки аналитичар предупреди дека кога станува збор за предвидување на ризикот од нестабилност, таквата анализа „ќе остане уметност, а не наука“. Најдобрите уметници, објасни тој, комбинираат „длабоко знаење специфично за некоја земја, со длабоко разбирање на моделите на нестабилност низ историјата и низ културите“. Осмислувањето индикатори може да помогне во предвидување на дестабилизирачкиот развој, но „ниту една компјутерска програма нема да ја заврши нашата работа за нас“, заклучи тој.

Како Берет и Чен, аналитичарите на ЦИА денес несомнено би се согласиле дека прогнозите се едно, а предупредувањата друго. Со препознавање на ризикот, можеме да преземеме чекори за да го спречиме. Како што објаснува дуото на ММФ, „разбирањето на импликациите на епидемиите врз социјалните немири е клучно за подготовките за потенцијалните социјални реперкусии предизвикани од пандемијата со ковид-19“. Каде и да ги однесат нивните истражувања, овие анализи пружаат исклучително вредно предупредување.

(Авторот е поранешен аналитичар на ЦИА, служел во Источна Азија и е директор за односи со јавност на ЦИА)

Преземено од „Проект синдикат“