Минатата недела почнавме со една анализа што побуди многу интересирање и, секако, критика кај дел од читателите. За таа цел решивме во наредните неколку броја да се посветиме на оваа тема бидејќи се согласивме со поголемиот дел од вас дека во македонскиот јавен дискурс недостига јавна дебата или критика на она што се случува во светот. Факт е дека локализмот е на прв план и дека домашните збиднувања што нè мачат – од загадување до корупција, преку социјалната стабилност и економската мизерија во изминатите 30 години – сè уште се тука. Сепак, во голема мера како таа локалполитика ќе продолжи да се оформува, ќе зависи од тоа како дуваат светските ветришта. Оттука, и важноста за дебатата за овие ветришта што го „нарушуваат“ поредокот на кој се навикнавме во изминатите 30, а богами веќе газиме во кусур години. Но, нејсе.

Важноста на дебатата околу разликата на вредностите и промената на светот, додека целиот регион спиеше, можеби најдобро во неделата (по нашата колумна, секако) ја актуализираше никој друг туку Столтенберг. Дали нè читал или не, не е битно. Битно е дека Столтенберг во својот говор јавно подвлече дека Русија и Кина не ги делат вредностите на НАТО, нешто со што ја почнавме дебатата на форумот за оваа година. Исто така во дебатата неколкупати посочивме дека операционализацијата (или, поинаку кажано, официјализирањето) на напорите за создавање на новиот светски поредок од страна на Кина и на Русија почнаа по заедничката изјава за новинарите на Кси и на Путин во февруари минатата година. Тогаш, во документ од околу 5.000 зборови двајцата лидери ја исцртаа нивната визија за новиот свет. Токму на тоа се осврна и генералниот секретар на НАТО Столтенберг во неговото неделно обраќање на конференцијата за безбедност во Сален, Шведска. Битно е дека човекот ревносно се обиде на најсликовит начин да укаже зошто либералниот свет мора да ги збие редовите и зошто, особено Европејците и сите членки на НАТО, е битно да ја разберат ситуацијата во која влоговите се многу високи, а ние би рекле егзистенционални. Меѓу другото, особено битно за кај нас дома, генералниот секретар на НАТО посочи дека, иако бруталноста на војната го шокираше либералниот свет (кој, признале или не, живееше во надеж дека сè за што ќе мора се грижи е како да има поудобен живот), работите со и околу војната во Украина не се случија од минатиот петок. Би можеле да заклучиме и дека тој потајно призна (иако тоа не го кажа, но е нешто на што исто така неколкупати предупредивме) дека политичкото водство на НАТО не сакало да ги прифати разузнавачките предупредувања за растот на опасноста по Алијансата.

Артикулирајќи ги низата воени интервенции во кои Русија проектираше моќ и покажа заби преку Грозни, инвазијата врз Грузија, интервенцијата во Алепо, па сè до окупацијата и анексијата на Крим, генсекот поентираше за опасноста што со која се соочува НАТО. Но тој, меѓу другото, зачна и една тема со која ќе се занимаваме прилично. Таа е, драги мои, дека е почната трката по заземање позиции околу формирањето на новиот светски поредок (архитектура). Меѓу другото, за НАТО веќе не е закана само Русија, туку и нејзиното партнерство со Кина. Тоа, како што потенцираше Столтенберг, стана јасно кога Кина за првпат застана на страна на Русија и нејзината позиција околу новите членки на НАТО. Дополнително, Кина одби јавно да ја осуди инвазијата врз Украина. Како дополнување на тоа, Русија почна да го шири антинато сојузот, преку партнерство со Иран и со Северна Кореја. Сите овие земји се со различни култури и со различни режими. Но, сите тие за Столтенберг имаат една иста цел. А тоа, драги мои, нешто што исто така неколкупати го потенциравме – тие не ги делат евроатлантските вредности. За таа цел ним им е потребен нов светски поредок. И, како што меѓу другото рече тој, тие (мислејќи на предизвикувачите, за либералниот свет автократите) се сега на потег.

Разбирањето на овој судир е есенцијален за носењето политики, за планирањето на бизнисот, за подготовка на нацијата и на целото општество за опстанок или за преживување во ерупциите што ќе следуваат. Ние, како и целиот регион кој е ранлив, кршлив и подложен на надворешни влијанија, мора особено да внимаваме на сето ова. Независно колку и да изгледа далеку од нас, за нас е битно како и во кој тек ќе течат работите. Тоа е едноставно поради фактот што сите проекти кои ги имаме, а кои го гарантираат мирот, па дури и целата архитектура која, ако може така да се каже, ја градиме на демократски начела (нека ми простат псевдолибералите) зависи од тоа.

Само како за илустрација. Мирот во БиХ, мирот на Косово, па и кај нас, сето тоа е резултат на архитектура што има единствен префикс – доминација на либерализмот. Оттука, за сите во регионот е битно што ќе кажат дипломатските претставници на најсилните евроатлантски структури, дури и тие на Унијата. Затоа што претпоставката за сите овие проекти е правена со „тули-проекти“, процеси, решенија, па дури и вокабулар, што ја рефлектира таа либералната матрица.

Проблемот, драги мои, е во тоа што сепак приказната за регионот е двонасочна улица. Колку тоа и да не им се допаѓа на дипломатските претставници на пријателите што се обидуваат во изминатите години да нè научат како може да коегзистираме наместо да не егзистираме, во приказната се и тие. Последното е битно оти оние, предизвикувачите, научија како (веќе говоревме за ова во минатиот број) да ги користат недоследностите, празните одови или, да бидам брутален, фуш-менаџментот на овие проекти за кои можеме да зборуваме што сакаме, ама донесоа мир. За да не бидеме сфатени погрешно, само како илустрација, стабилократијата (која уште се „фура“, бога ти) е таа која, меѓу другото, го создаде јазот со народот. Овој јаз од страна на предизвикувачите на либералниот свет се пополнува со методи што користат симболизам, религија, манипулација со историја, т.н. „хани дијал“ замки на економска помош или инвестиции, или дипломатски мерки со кои се поттикнува поривот – спорот што не е решен со проектите што требаше да го решат, а кој тлее помеѓу масите (преку заземање страна која нема врска со пријателството) и сл. Притоа, овие техники-методи се користат во средина што е либерална, изразена преку отворено општество, полно со комуникации и со либерални слободи меѓу кои, на пример, слобода на изразување и говор или, пак, средина што е отворена за инвестиции и економски натпревар и во кој граѓански здруженија имаат простор за активизам.

И, конечно, современите средства што своевремено се поистоветуваа со либерализмот и со демократијата се средствата преку кои се сее сомнежот во демократските текови. Сето ова е тешко да го препознаат локалните маси бидејќи токму овој „хибрид“ се користи за да се артикулира тој – лошиот менаџмент, за да се замаскира реалната поддршка (која наместо за доброто на масите е за корумпираните лидери што во услови кога немаат што да испорачаат, испорачуваат национализам и фејк патриотизам). Одбивањето да се прифати дел од вината, преку фрази „водството во регионот треба да покаже демократска зрелост за да се заокружат евроинтеграциите“ е акцелератор на антидемократизмот поради две причини. Првата е што во голема мера дипломатските посети и сесиите што се прават со оние во кои довербата во регионот е мала, на локално ниво се интерпретира како поддршка (независно дали намерата е таква или не) за корумпираноста. Второ, еве и да речеме дека регионот треба сам да одлучи што ќе прави за во иднина на многу полиња, во низа случаи се покажало како лошо или, со други зборови, западните политичари морале да интервенираат затоа што тоа што било одбрано самостојно, не било најпосакувано за нив. Во едни такви услови, откако ја расчистивме релевантноста на оваа дебата за нас, останува да влеземе малку подлабоко во тој нов геостратегиски „рифт“ за да ги разбереме динамиките што впрочем и го оформуваат. За неоидеализмот, кој според некои е никулецот за спас на либерализмот пред напливот на авторитаризмот и за сметката што тој ќе ја испорача врз комодитетот во Европа, но и во останатиот либерален свет, за потенцијалниот јаз помеѓу автократите воден од себичниот интерес на автократите, како и за можните правци во кои ќе се движи новата светска архитектура, со осврт на нас и на нашето место, следете нè во наредните неколку дебати овде во овој форум.

(Авторот е универзитетски професор, придружен професор на Државниот универзитет во Аризона, САД)